Ι
H σύνδεση βουλευτή και κοινοβουλευτικής ομάδας δεν διατηρείται, υποχρεωτικά και άνευ ετέρου, αδιατάρακτη καθόλη τη βουλευτική περίοδο. Έτσι, ενδέχεται να διαρραγεί οποτεδήποτε κατά τη διάρκειά της, όταν ο βουλευτής αποχωρήσει από τις τάξεις της (κοινοβουλευτικής ομάδας), και μπορεί να παραμείνει ανεξάρτητος ή να ενταχθεί σε άλλη. Την επιλογή του οφείλει πάντως να τη δηλώσει, ενυπογράφως, στον Πρόεδρο της Βουλής. Αν και έχουν την ίδια ακριβώς κατάληξη, η ανεξαρτητοποίηση διακρίνεται από τη διαγραφή, η οποία επιβάλλεται με απόφαση του αρχηγού πολιτικού κόμματος. Στα πενήντα σχεδόν έτη από την αποκατάσταση της δημοκρατικής νομιμότητας, τον Ιούλιο του 1974, και από την ανάδειξη της πρώτης μεταδικτατορικής Βουλής, τέσσερις σχεδόν μήνες μετά, δεν είναι σπάνιες οι αποχωρήσεις από κοινοβουλευτική ομάδα.
Η πρωτοβουλία για την ανεξαρτητοποίηση εκδηλώνεται, κατά κανόνα, με την επίκληση πολιτικού λόγου, αλλά μπορεί να είναι απρόκλητη ή αναίτια. Η αποχώρηση αφορά, συνήθως, ένα (1) βουλευτή ή, σπανιότατα, περιορισμένο αριθμό και ακολουθεί, κατά κανόνα, η ένταξη σε άλλη κοινοβουλευτική ομάδα. Μαζική αποχώρηση σημειώθηκε την 21η Αυγούστου 2015, όταν είκοσι πέντε (25) βουλευτές του «Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς» διαφώνησαν με το τρίτο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής και ίδρυσαν τη «Λαϊκή Ενότητα», συγκρότησαν νέα κοινοβουλευτική ομάδα και ο επικεφαλής της έλαβε την τρίτη διερευνητική εντολή. Ωστόσο, η Βουλή διαλύθηκε άμεσα και στις γενικές βουλευτικές εκλογές που ακολούθησαν το πολιτικό κόμμα δεν θα καταφέρει να εξασφαλίσει το νομοθετημένο κατώφλι για να συμμετάσχει στην κατανομή των εδρών και να αναδείξει βουλευτές.
ΙΙ
Ανεξαρτήτως του προβαλλόμενου για την ανεξαρτητοποίηση λόγου – πραγματικού ή κατ’ όνομα, προσωπικού ή πολιτικού – η απάντηση του πολιτικού κόμματος στην πρωτοβουλία συνοδεύεται από την πρόσκληση ή από την υπόδειξη στο βουλευτή να «επιστρέψει» την έδρα του. Δηλαδή, με την προτροπή σε παραίτηση από τη βουλευτική ιδιότητα, προκειμένου η κενωθείσα (έδρα) να πληρωθεί από τον πρώτο αναπληρωματικό του συνδυασμού στην ίδια βασική εκλογική περιφέρεια. Επειδή η ανταπόκριση συνιστά ακραία, μάλλον, εξαίρεση, αναζητούνται τρόποι ικανοί να εγγυηθούν και πάντως θα διασφαλίσουν την απόδοση της έδρας στο πολιτικό κόμμα. Από την πρόσφατη επικαιρότητα αναφέρονται η ανάληψη σχετικής δέσμευσης με την προεκλογική υποβολή υπεύθυνης δήλωσης από τον υποψήφιο (!) ή η πρόβλεψη στον οικείο κώδικα δεοντολογίας ότι η έδρα που καταλαμβάνει ο εκλεγμένος βουλευτής ανήκει στο κόμμα.
Στο Σύνταγμα του 1975 ορίζεται ότι ο βουλευτής αντιπροσωπεύουν μόνον το Έθνος, όχι την εκλογική περιφέρεια στην οποία εκλέγεται (άρθρο 51 παρ. 2 Συντ.). Έτσι, η σχέση του με όσους τον ψηφίζουν δομείται λειτουργικά και εδράζεται συστηματικά αποκλειστικά στην ελεύθερη εντολή ή στην εντολή αντιπροσωπείας και στις επιταγές της. Ο βουλευτής εξοπλίζεται, επίσης, με το απεριόριστο δικαίωμα γνώμης και ψήφου κατά συνείδηση (άρθρο 60 παρ. 1 Σ.). Βέβαια, ως υποψήφιος διεκδικεί την προτίμηση του εκλογικού σώματος και την εκλογή του, εντασσόμενος σε συνδυασμό πολιτικού κόμματος. Έτσι, υπόκειται κατά τη διάρκεια της θητείας του στις επιλογές του επικεφαλής του και για την εκτέλεσή τους μπορεί να αποφασιστεί η κομματική πειθαρχία. Επειδή η ελεύθερη εντολή επιτρέπει τη διαφωνία, ο βουλευτής θα βρεθεί, μοιραία, αντιμέτωπος με το δίλημμα, αντιπροσωπεύει το έθνος ή το πολιτικό κόμμα. Αν αδιαφορήσει για την προεδρική εντολή, θα διαρραγούν, αργά ή γρήγορα, οι σχέσεις του και με την κοινοβουλευτική ομάδα. Ωστόσο, η εξέλιξη δεν οδηγεί, αν ο ίδιος δεν το θελήσει, στην παράδοση της έδρας και η υπεύθυνη δήλωση ή ο κανόνας κομματικής δεοντολογίας δεν αρκούν για να καθορίσουν τις εξελίξεις. Η υποβολή της και, αντιστοίχως, η αποδοχή του θα αποδειχθούν, εκ νέου, στην πράξη γράμμα κενό.
ΙΙΙ
Ο απαιτούμενος από τον Κανονισμό της Βουλής ελάχιστος αριθμός βουλευτών για τη συγκρότηση κοινοβουλευτικής ομάδας ορίζεται στους δέκα (10) (άρθρο 15 παρ. 1 ΚτΒ). Ωστόσο, μπορεί, κατ’ εξαίρεση, να περιοριστεί στους πέντε (5), αν το κόμμα με το οποίο εκλέχθηκαν και στο οποίο εξακολουθούν να ανήκουν, έλαβε μέρος στις γενικές βουλευτικές εκλογές με συνδυασμούς του, τουλάχιστον, στα δύο τρίτα (2/3) των βασικών εκλογικών περιφερειών της χώρας και συγκέντρωσε ποσοστό εκλογικής δύναμης, τουλάχιστον, ίσο με το τρία τοις εκατό (3%) των εγκύρων ψηφοδελτίων της Επικράτειας (άρθρο 15 παρ. 2 ΚτΒ). Η τελευταία ρύθμιση δεν καταλαμβάνει τη συγκρότηση κοινοβουλευτικής ομάδας στη διάρκεια της βουλευτικής περιόδου.
Όσοι βουλευτές επιθυμούν να ιδρύσουν κοινοβουλευτική ομάδα, εφόσον πληρούται ο ελάχιστος αριθμός τους, υποβάλουν στον Πρόεδρο της Βουλής ενυπόγραφη δήλωση που ανακοινώνεται στην Ολομέλεια, καταχωρίζεται στα πρακτικά της και σε αυτήν περιέχονται ο τίτλος του πολιτικού κόμματος, τα ονόματα των μελών και του προέδρου της (κοινοβουλευτικής ομάδας) (άρθρο 16 παρ. 3 ΚτΒ). Ο αρχηγός του (κόμματος) θεωρείται και πρόεδρός της (κοινοβουλευτικής ομάδας) (άρθρο 16 παρ. 2), συμμετέχει στη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής (άρθρο 13 παρ. 1 ΚτΒ) και απολαμβάνει όλα τα δικαιώματα, ιδίως στις συζητήσεις στην Ολομέλεια, των πολιτικών αρχηγών (άρθρα 64 παρ. 2, 97 παρ. 2-4, 103 παρ. 2, 130 παρ. 2 και 3, 138 παρ. 4 και 5, 135-137 και 142 Α παρ. 4-8 ΚτΒ). Στην κοινοβουλευτική ομάδα παραχωρείται, επίσης, αίθουσα στο Βουλευτήριο και η διοικητική γραμματεία της στελεχώνεται από μετακλητούς υπαλλήλους που διορίζει ο Πρέοδρος της Βουλής (άρθρο 18 ΚτΒ).
ΙV
Την 13η Νοεμβρίου 2023 ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του «Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς-Προοδευτική Συμμαχία» ανακοίνωσε στον Πρόεδρο της Βουλής τη διαγραφή δύο (2) βουλευτών από τη σύνθεσή της πριν αυτοί προλάβουν να αποχωρήσουν. Εξάλλου, δέκα ημέρες μετά, την 23η Νοεμβρίου 2023, εννέα (9) ακόμη μέλη της θα του ανακοινώσουν την ανεξαρτητοποίησή τους. Αν και ζητήθηκε από όλους, με την επίκληση του κανονισμού δεοντολογίας υποψηφίων βουλευτών, να παραδώσουν την έδρα τους, δεν θα υπάρξει, όπως άλλωστε αναμενόταν, ανταπόκριση. Ο νέος πρόεδρος του κόμματος θα κάνει, εσφαλμένα, λόγο για «αποστασία» εκείνων που αποχώρησαν, αγνοώντας ή παραφράζοντας την ιστορική πραγματικότητα και επιχειρώντας να «μιμηθεί στα λόγια» μία ακόμη φορά χαρισματικό πολιτικό αρχηγό του παρελθόντος.
Το άθροισμα των διαγραφέντων και των αποχωρησάντων είναι ένδεκα (11). Δηλαδή, υπερβαίνει τον προβλεπόμενο ελάχιστο αριθμό βουλευτών για τη συγκρότηση κοινοβουλευτικής ομάδας. Δημοσιεύματα στο σύνολο του Τύπου τις τελευταίες ημέρες φέρουν τους ακόμη ανεξάρτητους (βουλευτές) να υποβάλουν εντός της εβδομάδας σχετική δήλωση στον Πρόεδρο της Βουλής. Η απαίτηση του Κανονισμού της να περιλαμβάνει και τον τίτλο του κόμματος συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι πρέπει, πριν δηλωθεί η νέα κοινοβουλευτική ομάδα, να προηγηθεί η ίδρυσή του. Η προς τούτο ακολουθητέα διαδικασία είναι και απλή και ταχεία. Αρκεί η κατάθεση από τον πρόεδρό του στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου της ιδρυτικής δήλωσης, με τη ρητή αναφορά ότι η οργάνωση και η δράση του πολιτικού κόμματος εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, και του καταστατικού ή της ιδρυτικής διακήρυξης, με την υπογραφή διακοσίων (200), τουλάχιστον, πολιτών φορέων του δικαιώματος της ψήφου, γνωστοποιούνται, επίσης, το όνομα, το έμβλημα και η έδρα [άρθρο 29 παρ. 1 και 2 του ν. 3023/2002 (Α΄ 146)]. Από την κατάθεση και τη γνωστοποίηση το πολιτικό κόμμα θεωρείται νομίμως συνεστημένο.
V
Όταν συγκροτηθεί η νέα κοινοβουλευτική ομάδα, θα είναι η ένατη στη σύνθεση της θητεύουσας Βουλής. Θα απολαμβάνει, όπως επίσης ο πρόεδρος και τα μέλη της, το σύνολο των δικαιωμάτων που τους αναγνωρίζει ο Κανονισμός της Βουλής. Ιδιαίτερα αναφέρεται η συμμετοχή στο προεδρείο με έναν Αντιπρόεδρο (άρθρο 6 παρ. 2 ΚτΒ). Ο τελευταίος και ο πρόεδρος της νέας κοινοβουλευτικής ομάδας συμμετέχουν στη Διάσκεψη των Προέδρων, αυξάνοντας τον αριθμό των μελών της κατά δύο (2). Έτσι, η οριακή πλειοψηφία της συμπολίτευσης στη σύνθεση του συλλογικού οργάνου θα ανατραπεί και το επιτυχές πρόσφατο προηγούμενο της προς τα κάτω «στρογγυλοποίησης» για την επίτευξη των τριών πέμπτων (3/5) και την επιλογή των μελών των συνταγματικά κατοχυρωμένων αρχών θα αποδειχθεί ατελέσφορο. Ενόψει τούτων, σύντομα αναμένεται, με την επίκληση της ανατροπής της πλειοψηφίας της συμπολίτευσης, να επιχειρηθεί «φωτογραφικά» νέα τροποποίηση του Κανονισμού της Βουλής με στόχο την ανασύνθεση της Διάσκεψης και την προσθήκη νέων «φίλιων δυνάμεων» υπό την ιδιότητα του προέδρου επιτροπών. Η νέα κοινοβουλευτική ομάδα μπορεί, επίσης, να προτείνει υποψήφιο Πρόεδρο της Δημοκρατίας την Άνοιξη του 2025 (άρθρο 140 παρ. 5 ΚτΒ). Εξάλλου, το πολιτικό κόμμα διατηρεί το δικαίωμα να υποβάλει πρόταση υποψηφίων και να καταρτίσει συνδυασμό για να διεκδικήσει την προτίμηση του εκλογικού σώματος στις Ευρωπαϊκές εκλογές του Ιουνίου του 2024 (άρθρο 3 παρ. 1 του ν. 4255/2014 (Α΄ 89). Συμμετέχοντας στη θητεύουσα Βουλή, όταν διαλυθεί, εκπρόσωπός του θα συμμετάσχει στη Διακομματική Επιτροπή Εκλογών, όποτε διενεργηθεί η προσφυγή στη λαϊκή ετυμηγορία (άρθρο 43 του π.δ. 26/2012), θα του διατεθούν, αναλογικά, χώροι υπαίθριας προβολής πολιτικών μηνυμάτων στη διάρκεια της βουλευτικής περιόδου (άρθρο 44 του π.δ. 26/2012) και δωρεάν χρόνος, υπό τους ίδιους όρους, στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα για την προβολή προεκλογικών μηνυμάτων (άρθρο 45 του π.δ. 26/2012), θα υπόκειται δε στις γενικές απαγορεύσεις της προεκλογικής περιόδου (άρθρο 45 του π.δ.26/2012). Τέλος, αν εκλέξει αντιπρόσωπο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, θα δικαιούται τακτική χρηματοδότηση από την ισόποση κατανομή του δέκα τοις εκατό (10%) του διατιθέμενου συνολικά ποσού της (άρθρο και 3 παρ. 1β του ν. 3023/2002, όπως ισχύει) και εκλογική χρηματοδότηση στο ίδιο ποσοστό μετά την προκήρυξη των επόμενων γενικών βουλευτικών εκλογών (άρθρο 3 παρ. 2β του ν. 3023/2002, όπως ισχύει).
Θανάσης Γ. Ξηρός
Αναπληρωτής Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου ΑΣΕΙ-ΣΣΕ
