Επικαιρότητα

Ο Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου και Πρόεδρος του Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ξενοφών Κοντιάδης συζητάει με τον Κοσμήτορα της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Καθηγητή Αχιλλέα Αιμιλιανίδη, τα καίρια ζητήματα συνταγματικής νομιμότητας που εγείρονται ενόψει των μέτρων που ανακοινώθηκαν στην Ελλάδα με σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας έναντι του COVID-19.

Δεν μπορεί να θεωρηθεί αντίθετη στην αρχή της αναλογικότητας η επιβολή των απαγορεύσεων και περιορισμών της ελευθερίας κίνησης, με την ΠΝΠ, για ένα σχετικά περιορισμένο χρονικό διάστημα. Υπό τις συνθήκες διαπιστωμένης γεωμετρικής αύξησης των κρουσμάτων και θανάτων εξ αιτίας της επιδημίας του κορωνοϊού, η διασπορά του απειλεί άμεσα και σοβαρά την υγεία του πληθυσμού, όχι ως αφηρημένο αγαθό, αλλά ως κατάσταση καθενός ατομικά, από την οποία εξαρτάται η πραγματική δυνατότητα άσκησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Οι θεμελιώδεις αρχές και αξίες του Συντάγματος δεν αναστέλλονται ούτε υποβαθμίζονται κατά τη διάρκεια της κρίσης. Το κράτος πρόληψης κατοχυρώνεται συνταγματικά και διαθέτει τους αναγκαίους μηχανισμούς που επιτρέπουν στην έννομη τάξη να προσαρμόζεται σε έκτακτες ανάγκες χωρίς να απαιτείται συνταγματική μεταβολή ή παραβίαση του Συντάγματος.

Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν χθες από την Κυβέρνηση, τα οποία απαγορεύουν τις άσκοπες μετακινήσεις, δεν είναι αντίθετα στο Σύνταγμά μας, συμπέρασμα που προκύπτει, αποκλειστικά, από την ερμηνεία του Συντάγματος. Τα μέτρα ουσιαστικά κανονικοποιούν σε επίπεδο επιτακτικού κανόνα δικαίου τις υπάρχουσες ήδη, βασιζόμενες στα πορίσματα και τις διαπιστώσεις της ιατρικής επιστήμης, σχετικές συστάσεις και αφήνουν εκτός απαγόρευσης σωρεία περιπτώσεων επιτρεπτής μετακίνησης.

Η ανθεκτικότητα των συνταγματικών δικαιωμάτων αποτελεί πυρήνα της ανθεκτικότητας του Συντάγματος, της δυνατότητάς του να υποδέχεται απρόβλεπτες κρίσεις συνεχίζοντας να επιτελεί τις βασικές του λειτουργίες. Ίσως η κρίση της πανδημίας φανερώσει τη σύνδεση ανάμεσα στην ανθεκτικότητα των πολιτών και της κοινωνίας με την ανθεκτικότητα του Συντάγματος.

Ο αναθεωρητικός συντακτικός νομοθέτης ενίσχυσε τη στρατιωτική δικαιοσύνη, εισάγοντας καινοτομίες όπως ότι τα μέλη του δικαστικού σώματος των ενόπλων δυνάμεων θα εξομοιωθούν πλήρως με τους μη στρατιωτικούς, τακτικούς δικαστές, δηλαδή τους επαγγελματίες δικαστές των κοινών ποινικών δικαστηρίων.

Το Κράτος που «απαλλάσσει» τον πολίτη από όλους τους λόγους που μπορεί να σκεφτεί για να αμφισβητήσει την ορθότητα του νόμου, πράττει άριστα, όταν δε κηρύσσει, έστω άτυπα, την κατάσταση ανάγκης, αυτή παύει να είναι ατομική, άναρχη και «φυσική», γίνεται πολιτική, κοινωνική και, στο μέτρο του δυνατού, εξομαλύνεται.

Τα σχετιζόμενα με την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ερωτήματα που θέτει η αντιμετώπιση του κορωνοϊού είναι πολλά και δυσεπίλυτα. Σε περίπτωση συγκρούσεως του δικαιώματος προσωπικών δεδομένων με άλλα έννομα αγαθά, όπως είναι η προστασία της δημόσιας υγείας, θα πρέπει να λάβει χώρα στάθμιση αυτών με βάση τη συνταγματική αρχή της αναλογικότητας.

Είναι βέβαιο και συνταγματικά προβλεπόμενο τόσο για την έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου όσο και για την επίταξη, ότι η απειλή κατά της υγείας συνιστά τον πρώτο σε σπουδαιότητα αλλά και «καθαρότητα» λόγο επίκλησης έκτακτης κατάστασης, όπως είναι και προφανές ότι η προκληθείσα από τον κορωνοϊό πανδημία συνιστά σημαντική και άμεση απειλή κατά της δημόσιας υγείας. Υπ’ αυτό το πρίσμα τα μέτρα φαίνονται, στη γενικότητα τους, συνταγματικώς νόμιμα.

Η φιλελεύθερη δημοκρατία πετυχαίνει να παραμένει σταθερή, γιατί, εν τέλει, οι πολίτες προτιμούν ένα πολιτικό πλαίσιο που σέβεται όλους το ίδιο. Τι σημαίνουν τα παραπάνω για τη σχέση ελευθερίας και ασφάλειας; Η ιδέα ότι η σταθερότητα της δημοκρατικής κοινωνίας στηρίζεται πάνω στον ίσο σεβασμό της ελευθερίας του καθενός είναι ένας νέος τρόπος νοηματοδότησης της σχέσης ασφάλειας και ελευθερίας.

Στα δημοκρατικά καθεστώτα η υπεύθυνη Πολιτεία καλείται να ανταποκριθεί στις έκτακτες ανάγκες και συνθήκες διαφυλάττοντας τη ζωή αλλά και τον πυρήνα της δημοκρατίας, την ελευθερία. Δεν πρέπει να αποτελέσει η πανδημία την θρυαλλίδα νέων μορφών κρατικού ή/και κοινωνικού ελέγχου ή μίας γενικευμένης εισβολής στην ιδιωτική ζωή των ανθρώπων.

Εξετάζοντας και αποκωδικοποιώντας την τελευταία «πολύκροτη» νομική ενέργεια της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου της Ελληνικής Κυβέρνησης για την αντιμετώπιση του προδήλως συντονισμένου παράτυπου προσφυγικού-μεταναστευτικού κύματος, διαπιστώνεται, ότι παρά την παράλληλη διεθνή υπερνομοθετική βαρύτητα των διεθνών δεσμεύσεων περί ασύλου και την διατάραξη της «έννομης κανονικότητάς» τους, είναι νομικά ορθή ή έστω ανεκτή.

Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο ευρωπαϊκό κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, οι προκλήσεις σε εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό πλαίσιο είναι μεγάλες για την ασφάλεια, την εκπαίδευση και την ευημερία των παιδιών. Είναι πολλά τα όσα πρέπει να γίνουν για τη προάσπισή των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους, τη καλυτέρευση των όρων διαβίωσης και εκπαίδευσης τους. Ο σχεδιασμός ανήκει στην οργανωμένη πολιτεία μα η υλοποίηση εμπλέκει και τη κοινωνία, τα μέλη της, όλους εμάς.

Στην πρόσφατη περίπτωση της επίταξης οικοπέδων σε νησιά για τη δημιουργία χώρων εγκατάστασης μεταναστών oι συνταγματικές προϋποθέσεις της επίταξης – έκτακτη, δημόσια, επείγουσα, πρόσκαιρη ανάγκη – φαίνονται να πληρούνται, ιδίως από τη στιγμή που η κυβέρνηση επικαλέστηκε ρητά όχι μόνο την κοινωνική αναταραχή σε περιοχές μαζικής υποδοχής μεταναστών-προσφύγων αλλά και απειλές κατά της δημόσιας υγιεινής.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δεν έκρινε ότι σε κάθε περίπτωση ένα Κράτος έχει δικαίωμα να απελαύνει ομαδικά αλλοδαπούς. Αυτό θα σήμαινε κατάργηση του άρθρου 4 του 4ου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ. Έθεσε κριτήρια για τις περιπτώσεις που μια ομαδική απέλαση αλλοδαπών δεν παραβιάζει την απαγόρευση.

Το Δικαστήριο εξισορροπεί μεταξύ των δικαιωμάτων εν δυνάμει προσφύγων για διεθνή προστασία και κρατών για αποτελεσματική φύλαξη των συνόρων τους. Προστατευτικά μέτρα αποτροπής παράνομης εισόδου αλλοδαπών στην επικράτεια μίας χώρας, όπως οι φράχτες είναι καταρχήν νόμιμα, τηρουμένων των λοιπών ορισμών του Διεθνούς Δικαίου.

H άμεση αντίδραση στην απόφαση N.D. & N.T. που αφορά την πολιτική της Ισπανίας για τις μαζικές απελάσεις των παράτυπων μεταναστών χαρακτηρίστηκε «σοκ» – «χαστούκι στο πρόσωπο» του δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που «ακυρώνει τον λόγο ύπαρξης» της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΔΑ). Αυτή η ανάρτηση προτείνει μια διαφορετική ανάγνωση. Θα εστιάσει στο ότι η απόφαση χαρακτηρίζεται από μια σειρά από εγγενείς ασάφειες, που συνδυάζουν την τάση περιορισμού με στοιχεία δυναμικής ερμηνείας.

Ο νέος ασφαλιστικός νόμος αποτελεί ένα κρίσιμο βήμα για τον εξορθολογισμό του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και την προσαρμογή του προς τις συνταγματικές επιλογές της ανταποδοτικότητας, της ισότητας και της βιωσιμότητας.

Η προσφυγική κρίση δεν έχει αφήσει αλώβητο κανένα ευρωπαϊκό θεσμό. Ακόμα και τους ίδιους τους θεματοφύλακες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Με αφορμή το επίμαχο ζήτημα της πολυιδιοκτησίας στην περίπτωση ΠΑΟΚ και Ξάνθης η τροπολογία που ψηφίστηκε εν μέσω αντιδράσεων δεν είναι αντισυνταγματική, δεδομένου ότι το αυτοδιοίκητο στον χώρο του ποδοσφαίρου δεν περιλαμβάνει τις κυρώσεις που ο νόμος θέτει στο πεδίο του επαγγελματικού αθλητισμού. Ομως, τυχόν εφαρμογή της τροπολογίας αντίκειται προς το ρυθμιστικό πλαίσιο της UEFA και ενδέχεται να προκαλέσει την αποβολή της Ελλάδας από τις ευρωπαϊκές διοργανώσεις.

H αντιμετώπιση του «μεταναστευτικού ζητήματος» από την κυβέρνηση με πρόσφατη (ΦΕΚ Α, αρ. φυλλ. 28, από 10.2.2020) έκδοση Προεδρικού Διατάγματος που περιέχει πράξη νομοθετικού περιεχομένου δεν μπορεί, από θεσμική άποψη, παρά να νοηθεί και να λειτουργήσει ως «πυροσβεστικός», να ισχύσει δηλαδή έως ότου ληφθούν, με την κανονική νομοθετική διαδικασία, τα άλλου είδους μέτρα που επιβάλλουν οι περιστάσεις –και όχι να τα υποκαταστήσει.

Η Στρατηγική για την Αποϊδρυματοποίηση που σχεδιάζει το Υπουργείο Εργασίας & Κοινωνικών Υποθέσεων, στοχεύει στην ανάπτυξη μιας καθολικής πολιτικής για τη διασφάλιση ενός πλαισίου υποστήριξης ευάλωτων κοινωνικά ομάδων όπως των παιδιών, των παιδιών/ενηλίκων με αναπηρία και των ηλικιωμένων.

Το θετικό του νέου εκλογικού νόμου είναι ότι καθιστά – όχι, βεβαίως, παρελθόν, αλλά πάντως – παρένθεση τη συριζαίικη ολοσχερή αναλογική: ίσως το πιο αναλογικό εκλογικό σύστημα του δυτικού κόσμου πλην της Ολλανδίας, ίσως και της Μολδαβίας. Ωστόσο, και ο νέος νόμος προσφέρεται για κριτική.

Ανοικτή εκδήλωση με θέμα «Έμφυλη Βία – Σεξισμός: Από τη ρητορική στη βίαιη πράξη» πραγματοποίησε το Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου – Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου τη Δευτέρα 27 Ιανουαρίου στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων.

Εκ του Συντάγματος διαμορφώνεται ένα προστατευτικό πλαίσιο για την ελεύθερη σύσταση και ανεμπόδιστη λειτουργία των ενώσεων προσώπων, το οποίο το κράτος οφείλει να σέβεται (ή ακόμη και να προστατεύει), ιδίως απέχοντας από παρεμβάσεις που θα κατατείνουν στην συρρίκνωση του αυτοκαθορισμού των μελών τους. Οποιαδήποτε τέτοια παρέμβαση θα βρισκόταν σε ευθεία αντίθεση με το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι.

Η αναγγελία της κυβέρνησης ότι σκοπεύει να αλλάξει επειγόντως τον σχετικό με τη διεξαγωγή του επαγγελματικού πρωταθλήματος ποδοσφαίρου νόμο και η κατάθεση σχετικής τροπολογίας, η οποία υπερψηφίστηκε τελικά σήμερα στη Βουλή με 156 ψήφους, αποτελούν ενέργειες που δεν είναι μεν ευθέως αντισυνταγματικές αλλά δύσκολα θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι δεν αποτελούν παρεμβάσεις που θα έπρεπε να αποφεύγονται σε ένα ορθά λειτουργούν Κράτος Δικαίου.

Η σύμφωνη με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία του Συντάγματος έχει σαφώς φτάσει στα όρια της και η απαγόρευση ίδρυσης ξένων πανεπιστημίων έχει διαβρωθεί ή καταστεί σε πολλές περιπτώσεις μια διάταξη που ισχύει μόνο «στα χαρτιά».

Δεδομένης της αδιαμεσολάβητης σχέσης της Ελληνικής Δημοκρατίας με την Αγία Τριάδα ο εκλεγείς Πρόεδρος της Δημοκρατίας μετέχει της θρησκευτικότητας της Ελληνικής Δημοκρατίας εκ της εκλογής. Δεν έχει καμία σημασία η ιδιωτική θρησκευτική πεποίθηση του ανθρώπου που εκλέγεται, αλλά η δημόσια περσόνα που συγκροτούν οι διατάξεις για το φορέα του οργάνου που λέγεται ΠτΔ.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο αρχηγός του κράτους και ο εκπρόσωπος της Ελλάδας απέναντι σε άλλα κράτη. Οι συνταγματικές αρμοδιότητές του είναι στην πραγματικότητα περιορισμένες, ωστόσο επιτελεί έναν θεμελιώδη ενοποιητικό ρόλο εντός της πολιτείας.

Το εκλογικό σύστημα αλληλεπιδρά με το κομματικό σύστημα και επηρεάζει καθοριστικά τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος. Οι βασικές επιλογές του εκλογικού συστήματος ασκούν άμεση επίδραση στην εκλογική συμπεριφορά και στην πολιτική κουλτούρα.

Όλα τα εκλογικά συστήματα με μπόνους είναι εξ ορισμού ύποπτα για αντισυνταγματικότητα, διότι εισάγουν, και μάλιστα ex ante, απόκλιση από την αρχή της ισοδυναμίας της ψήφου, δηλαδή την ισότητα κατ’ αποτέλεσμα της κάθε ψήφου ξεχωριστά, μετά την εξαγωγή της από την κάλπη.

Με αφορμή την επερχόμενη διαδικασία για την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας το Syntagma Watch εντάσσει στις δημοσιεύσεις του ένα αφιέρωμα για τον θεσμό του αρχηγού του κράτους, ο οποίος επιτελεί έναν θεμελιώδη ενοποιητικό ρόλο εντός της πολιτείας. Στο άρθρο που ακολουθεί ο κ. Χαράλαμπος Τσιλιώτης, Επίκουρος Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, λαμβάνοντας υπόψη την επερχόμενη διαδικασία σε συνδυασμό με την πρόσφατη συνταγματική αναθεώρηση με την οποία τροποποιήθηκε η σχετική διάταξη (άρθρο 32 Σ) που ρυθμίζει την εκλογή αυτή, θίγει σημαντικές εκφάνσεις ως προς τη διαδικασία ανάδειξης του ΠτΔ (προτάσεις κομμάτων, φάσεις, ψηφοφορίες, εκλογή).

Η εξάρτηση μιας δημοσίευσης από προηγούμενη διοικητική άδεια είναι κατ’ αρχήν αντίθετη στο Σύνταγμα. Η απαγόρευση αυτή ισχύει μάλιστα και για τις δημόσιες επιχειρήσεις, που ως Ανώνυμες Εταιρίες διέπονται από το ιδιωτικό δίκαιο. Ωστόσο, ο κανόνας αυτός, αν και πολύ αυστηρός, κάμπτεται σε περίπτωση όπου η δημοσίευση γίνεται σε ειδικά διαφημιστικά πλαίσια, προορισμένα για εμπορική εκμετάλλευση μιας δημόσιας επιχείρησης, όπως συνέβη με την πολύκροτη καμπάνια κατά των αμβλώσεων σε κεντρικούς σταθμούς του Μετρό της Αθήνας.

O περισσότερος λόγος, ο αντίλογος και ο διάλογος συνιστούν την πιο ασφαλή αντίδραση απέναντι σε προσβλητικές εκφράσεις της άποψης του καθενός, σύμφωνα με τον καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου κ. Ξενοφώντα Κοντιάδη.

Στην περίπτωση της αφίσας του ΜΕΤΡΟ κατά της άμβλωσης η ελευθερία της έκφρασης μπορούσε θεμιτά να περιοριστεί. Η καμπάνια δεν έπρεπε να επιτραπεί στο δημόσιο χώρο. Εφόσον έγινε επιτρεπτή με εσφαλμένη εφαρμογή των κριτηρίων, δεν μπορούσε παρά να κατέβει. Όμως η εμπειρία σε υποθέσεις ελευθερίας της έκφρασης είναι ότι μηνύματα που λογοκρίνονται συνήθως δυναμώνουν.

Από την αναλογική σε ένα μεικτό σύστημα που έχει ένα αναλογικό και ένα πλειοψηφικό τμήμα η απόσταση είναι το πολύ 50 έδρες. Ωστόσο, o εκλογικός νόμος δεν είναι μόνο ο κανόνας αντιστοίχισης ποσοστού ψήφων σε ποσοστό εδρών. Θα βοηθήσει σε κάτι η αλλαγή; Μόνο στην ενίσχυση της αυτοδύναμης κυβέρνησης. Αποτελεί ένα μεγάλο ερώτημα γιατί δεν προσπαθούμε να ενισχύσουμε τις συνεργασίες.

Το διεθνές και εσωτερικό πρωτογενές και παράγωγο δίκαιο προκρίνει και υποχρεώνει την εφαρμογή δράσεων και προγραμμάτων τα οποία σχετίζονται με την ενημέρωση και εκπαίδευση σε θέματα αναπηρίας, που οδηγούν στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας. Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για το θεμελιώδες δικαίωμα των παιδιών/ατόμων με αναπηρίες να συμμετέχουν ισότιμα σε κάθε έκφανση της κοινωνικής, επαγγελματικής δραστηριότητας, μπορεί να επιτευχθεί αποτελεσματικά και μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα.

Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για το έτος που φεύγει είναι ο νόμος 4636/2019 «Περί Διεθνούς Προστασίας και άλλες διατάξεις» μέσω του οποίου επιχειρείται ο εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου που αφορά την παροχή διεθνούς προστασίας. Κατά πόσο τελικά επιτυγχάνεται η μεταρρύθμιση των ελληνικών διαδικασιών που αφορούν το σύστημα υποδοχής και ασύλου; Παρέχεται πραγματική λύση στο πρόβλημα ενισχύοντας την ασφάλεια δικαίου; Οι απαντήσεις στο βίντεο που ακολουθεί.

Όταν αποφασίστηκε, για λόγους επείγοντος προφανώς, να εισέλθουν τα αστυνομικά όργανα στην οικία του κ. Δημήτρη Ινδαρέ, ήταν παρών εκπρόσωπος της δικαστικής αρχής σε αυτή την ειδικότερη ενέργεια; Αυτό είναι το κριτήριο της νομιμότητας αυτής της ενέργειας. Η συνεχής επιβεβαίωση της παρουσίας εκπροσώπων της δικαστικής αρχής στην επιχείρηση κατά της κατάληψης δεν απαντά στο ανωτέρω ερώτημα.

Η δίωξη του Τραμπ επιτείνει ακόμα περισσότερο την πόλωση και τον διχασμό της αμερικανικής κοινωνίας. Οι κατηγορίες εναντίον του είναι αξιόπιστες. Η αθώωσή του υπονομεύει το κύρος των θεσμών και επιτείνει την ταύτιση του κόμματος του Λίνκολν με τον Τραμπ.

Η περιπέτεια του Brexit, όσον αφορά την διαδικασία αποχώρησης αναμένεται να τερματισθεί στις 31 Ιανουαρίου 2020, ούτως ώστε από 1 Φεβρουαρίου 2020 το Ηνωμένο Βασίλειο να αποτελεί πλέον οριστικά και αμετάκλητα τρίτο κράτος για την Ε.Ε. Ωστόσο, το δράμα του Brexit θα συνεχισθεί υπό άλλους όρους και μετά την 31 Ιανουαρίου 2020 και με περισσότερους παίκτες.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν συνηθίζει σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τουλάχιστον να μπαίνει σε νομικές πτυχές ή αναλύσεις, πολύ λιγότερο να προχωρεί σε σχετικές απορριπτικές τοποθετήσεις. Τώρα το κάνει με την περίπτωση του μνημονίου Τουρκίας-Λιβύης.

Στη συνταγματική μας ιστορία παρατηρείται μια συνταγματική ομοιομορφία ως προς το όργανο που έφερε την αρμοδιότητα να ασκήσει δίωξη κατά των Υπουργών. Και αυτό ήταν η εθνική αντιπροσωπεία.

Το Σύνταγμα ορίζει ότι το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας είναι απολύτως απαραβίαστο και απαιτεί εγγυήσεις από τον νόμο για την κάμψη του απορρήτου από τις δικαστικές αρχές προς διακρίβωση ιδιαιτέρως σοβαρών εγκλημάτων.

Σήμερα ψηφίζεται στην ολομέλεια της Βουλής το σχετικό νομοσχέδιο σε μια προσπάθεια να διευθετηθεί ένα χρόνιο ζήτημα που παρέμενε αδρανές από το 1975 και αφορά την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος για τους Έλληνες του εξωτερικού.

Άρθρο 43 του νόμου 4640/2019: Διάταξη που χαρακτηρίζεται από πρωτοφανή νομοτεχνική προχειρότητα, παραβιάζει κατάφωρα το άρθρο 19 του Συντάγματος, καθώς και το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Άπαντες αναγνωρίζουν, άλλοι εμφαντικά (Γαλλία, Αίγυπτος, Κύπρος, Ισραήλ, Ρωσία) και άλλοι πιο χλιαρά (ΗΠΑ, Ε.Ε.) ότι το επίμαχο Μνημόνιο αμοιβαίας Κατανόησης μεταξύ Τουρκίας και της επίσημα αναγνωρισμένης Κυβέρνησης της Λιβύης αντιβαίνει σε βασικούς κανόνες του Διεθνούς Δικαίου. Παρ’ όλα αυτά η Ε.Ε. είναι πολύ διστακτική να καταδικάσει την Τουρκία, τουλάχιστον έμπρακτα.

Συνέντευξη στη ραδιοφωνική εκπομπή της ΕΡΑ «Μεγεθύνσεις» του Θανάση Γεωργακόπουλου παραχώρησε στις 22 Νοεμβρίου 2019 ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου και Πρόεδρος του Ιδρύματος Τσάτσου, κ. Ξενοφών Κοντιάδης, θίγοντας το πολύ σημαντικό ζήτημα της τελευταίας Συνταγματικής αναθεώρησης, για το οποίο έχει ανακύψει το κρίσιμο ερώτημα εάν τελικά αποτέλεσε μια «χαμένη ευκαιρία». Ακούστε τη σχετική συνέντευξη παρακάτω…

Υπάρχουν σημαντικά κενά στην απαγόρευση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, όχι μόνο στην κοινή νομοθεσία, αλλά και στην νομολογία των δικαστηρίων. Είμαστε υποχρεωμένοι μετά την άρνηση της αναθεωρητικής Βουλής για θεσμοθέτηση της εν λόγω απαγόρευσης διακρίσεων να επικαλούμαστε πλήθος διατάξεων του Συντάγματος από τις οποίες θα μπορούσε να απορρέει αυτή η προστασία. Η ρητή κατοχύρωση θα βοηθούσε ασύγκριτα αυτό το έργο.

Η αναθεώρηση που ολοκληρώθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019 δεν είχε ιδιαίτερο βάθος, τόλμη ή πρωτοτυπία, εισέφερε όμως βελτιώσεις σε ορισμένα διόλου αδιάφορα ή ασήμαντα ζητήματα. Το Σύνταγμά μας δεν αλλάζει αλλά βελτιώνεται σε συγκεκριμένους, όχι αναγκαστικά τους πιο κρίσιμους, τομείς.

Ως προς το αποτέλεσμα της αναθεωρητικής διαδικασίας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το τελικό εύρος της αναθεώρησης ήταν περιορισμένο σε σχέση με τις προσδοκίες που ενδεχομένως είχαν δημιουργηθεί ακριβώς πριν από ένα χρόνο (Νοέμβριος 2018), όταν ξεκινούσε η εν λόγω διαδικασία με την κατάθεση των προτάσεων του ΣΥΡΙΖΑ και της Νέας Δημοκρατίας.

Η εκλογή του Π.τ.Δ. απευθείας από το Λαό αποτελεί σίγουρα μία λύση που θα μπορούσε να αποτρέψει την πρόωρη προσφυγή στις κάλπες και ipso facto τη μακροημέρευση των Κυβερνήσεων. Ωστόσο, επιφέρει συνταγματική δυσαρμονία στη πολιτική ζωή της χώρας και μάλιστα στο σκληρό πυρήνα που περιλαμβάνει τις μη αναθεωρητέες διατάξεις.

Η αναθεώρηση του 2019 θα μείνει στην ιστορία ως πολιτικά άχρωμη, αλλά θεσμικά χρήσιμη. Για πρώτη φορά η επικοινωνιακή απήχηση ενός αναθεωρητικού διαβήματος στην κοινωνία ήταν τόσο ισχνή. Φταίει και το ίδιο το περιεχόμενο της τρέχουσας αναθεωρητικής πρωτοβουλίας, αφού με εξαίρεση την ψήφο των αποδήμων καμία αναθεωρητική πρόταση δεν φαίνεται να αγγίζει τις προσδοκίες της κοινωνίας.

Οι κατά τον Αρχιεπίσκοπο «ιδεοληπτικές εμμονές και μηδενιστικές αγκυλώσεις» μπορούν ενίοτε να υπερτερούν του νομικού αντιδραστισμού και της υποκρισίας συνάμα: διότι η ποινικοποίηση της βλασφημίας φυσικά ουδέποτε στόχευε να προστατεύει τις θρησκευτικές μειονότητες. Την επικρατούσα θρησκεία σκόπευε να οχυρώσει με την πανοπλία του ποινικού δικαίου. Γι’ αυτό η σπουδή επαναφοράς της. Και γι’ αυτό η αντίδρασή μας στο αναχρονιστικό αυτό ενδεχόμενο.

Σε μια σειρά έξι άρθρων σε συνέχειες επιχειρείται η επιστημονική προσέγγιση του θεσμού της ποινικής ευθύνης των Υπουργών. Το πρώτο άρθρο εκκινεί από την ιστορική καταγωγή του θεσμού, περιλαμβανομένης και μιας συγκριτικής επισκόπησής του που καταλαμβάνει άλλες έννομες τάξεις.

Υπάρχουν τέσσερις αλήθειες, βασισμένες στους κανόνες της λογικής και της δικονομίας, που φωτίζουν με το μόνο ορθό τρόπο το ζήτημα – στην πραγματικότητα πυροτέχνημα – που ήγειρε το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης σε σχέση με την «εξαίρεση» δυο βουλευτών του από τις εν εξελίξει εργασίες της ειδικής κοινοβουλευτικής Επιτροπής.

Κατά τη συνταγματική αναθεώρηση που βρίσκεται σε εξέλιξη και οδεύει, με γρήγορο ρυθμό, προς την ολοκλήρωση, εμφανίστηκαν, και «λύθηκαν» από τους πολιτικούς πρωταγωνιστές, μια σειρά από διλήμματα, τα οποία διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία και βοηθούν στην κατανόηση και αποτίμηση του εγχειρήματος.

Η επίτευξη ευρύτατης συναίνεσης για την διευκόλυνση της ψήφου των εκτός επικρατείας εκλογέων είναι μία δύσκολη υπόθεση ενόψει της ατυχούς ρύθμισης του άρθρου 51 παρ. 4 εδ. β΄ του Συντάγματος. Αναγνωρίζουμε τον κρίσιμο ρόλο του ΚΚΕ για την επίτευξη της απαραίτητης πλειοψηφίας και των όρων που πρόβαλε για την υπερψήφιση της νέας ρύθμισης. Δυστυχώς, οι όροι αυτοί είναι συνταγματικώς προβληματικοί.

Η σύναψη της Συμφωνίας των Πρεσπών παρέσχε στη θεωρία και στη νομολογία μία σπάνια ευκαιρία να επανεξετάσουν την έννοια των κυβερνητικών πράξεων και μάλιστα εκείνων που ανάγονται στην εξωτερική πολιτική του Κράτους. Για πρώτη φορά, η ίδια η σύναψη μίας διεθνούς συνθήκης (και όχι απλώς πράξη κατ’ επιταγή διεθνούς συνθήκης) αποτέλεσε αντικείμενο ακυρωτικής δίκης ενώπιον του Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου.

Σύμφωνα με τις αποφάσεις του ΣτΕ (1880 και 1888/2019) η υπαγωγή στην ασφάλιση κατηγοριών ασφαλισμένων με ουσιωδώς διαφορετικές συνθήκες απασχόλησης και παραγωγής εισοδήματος, υπό ενιαίους κανόνες εισφορών και παροχών, αντίκειται στη συνταγματική αρχή της ισότητας, αφού συνιστά ενιαία μεταχείριση προσώπων που τελούν υπό διαφορετικές συνθήκες. Ποιο είναι, όμως, το πλαίσιο για τη θέσπιση των κανόνων που αφορούν τις ασφαλιστικές εισφορές και ποιες οι εναλλακτικές νομοθετικές επιλογές;

Την Πέμπτη, 30 Οκτωβρίου 2019 συνεχίσθηκαν οι εργασίες της Επιτροπής Αναθεώρησης του Συντάγματος. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στην αναθεώρηση του άρθρου 54 παρ. 1 για την καθιέρωση εκλογικού συστήματος απλής αναλογικής και την προσθήκη στο εν λόγω άρθρο παρ. 4 για την ψήφο των αποδήμων, αλλά και ερμηνευτικής δήλωσης για τα όρια απόκλισης από το αναλογικό σύστημα. Επίσης, συζητήθηκε η αναθεώρηση του άρθρου 56 (προσθήκη νέας παραγράφου) προκειμένου να τεθεί όριο βουλευτικών θητειών μετά το οποίο δεν μπορεί να θέσει υποψηφιότητα ένας βουλευτής.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο στην Ελλάδα να νομοθετήσουμε επιτέλους την ψήφο των εκτός επικρατείας πολιτών; Διότι, εκτός από τις όποιες αντίθετες πολιτικές σκοπιμότητες, έχουμε στη χώρα μας και ένα μοναδικό συνδυασμό θεσμικής περιπλοκής. Δεν είναι μόνο το ζήτημα της αυξημένης συναίνεσης, των 2/3 των Βουλευτών που απαιτείται.

Η παρέμβαση της Ελληνικής Αστυνομίας σε δύο κινηματογραφικές προβολές της ταινίας Τζόκερ ήταν όχι απλώς νόμιμη, αλλά επιβεβλημένη. Το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν υπάρχει προφανής διάσταση δικαίου και τρέχουσας κοινωνικής αντίληψης. Μήπως τελικά η πηγή του κακού είναι το ότι ο Τζόκερ κρίθηκε κατάλληλος για ενήλικες; Η σήμανση αυτή ίσως ήταν τελικά η κρυμμένη αδεξιότητα που οδήγησε αλυσιδωτά στις επόμενες.

«Επενδύω στην Ελλάδα» ονομάστηκε ο πρώτος νόμος της νέας κυβέρνησης που εγγράφεται στο μεταρρυθμιστικό της πρόγραμμα. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα παλίμψηστο διατάξεων, με χαλαρό μόνο δεσμό την τόνωση της αναπτυξιακής προοπτικής της ελληνικής οικονομίας.

Ανεξαρτήτως από τον δείκτη φιλελευθερισμού του καθενός, είναι σαφές ότι η παρακολούθηση ακατάλληλων ταινιών από ανήλικους εμπίπτει στην αρμοδιότητα ελέγχου και καταστολής των αστυνομικών αρχών, όπως ορίζει ο κοινός νομοθέτης. Ωστόσο, από την άλλη, δοκιμάζονται από τον νόμιμο αυτό κρατικό παρεμβατισμό τα ηθικοπολιτικά μας όρια.

Την Τρίτη, 22 Οκτωβρίου 2019 συνεχίσθηκαν οι εργασίες της Επιτροπής Αναθεώρησης του Συντάγματος με αντικείμενο την εξομοίωση του καθεστώτος των στρατιωτικών δικαστών με αυτό των συναδέλφων τους των πολιτικών δικαστηρίων καθώς και το θέμα της απαιτούμενης πλειοψηφίας για την επιλογή των μελών των Ανεξάρτητων Αρχών. Την Τετάρτη, 23 Οκτωβρίου 2019 η συζήτηση επικεντρώθηκε στην αναθεώρηση/κατάργηση μεταβατικών διατάξεων του Συντάγματος του 1975 των οποίων η ισχύς έχει εκ των πραγμάτων λήξει, στην εισαγωγή ερμηνευτικής δήλωσης στα άρθρα 101 παρ. 1, 4 και στα ζητήματα της αποκέντρωσης και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Την Πέμπτη, 24 Οκτωβρίου 2019 συζητήθηκε η αναθεώρηση των άρθρων του Συντάγματος που αφορούν στην εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Για την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση με Συμφωνία προβλέπονται πολλές αλληλοδιάδοχες πράξεις τόσο στο Η.Β. όσο και στην Ε.Ε. για να ισχύσει η τελική Συμφωνία. Βαδίζουμε προς παράταση της προθεσμίας αποχώρησης για μετά τις 31 Οκτωβρίου. Αλλά μέχρι πότε και γιατί; Σε τι θα φανεί χρήσιμη μία παράταση, πέραν της αποφυγής του no deal Brexit που τελικά δείχνει να μη θέλει καμία πλευρά, αναλογιζόμενοι όλοι τις φοβερές συνέπειες που μπορεί να έχει ένα τέτοιο ενδεχόμενο για όλους και κυρίως για το Η.Β.;

Με το νέο νομοσχέδιο για τη διεθνή προστασία επιδιώκεται η αποσυμφόρηση του ελληνικού συστήματος ασύλου και υποδοχής δια της αυξήσεως των επιστροφών. Ωστόσο, δεν είναι βέβαιο το αποτέλεσμα που θα φέρουν τα νέα μέτρα, καθώς δεν επικεντρώνονται στη λύση των πραγματικών και συστημικών προβλημάτων, όπως η υποστελέχωση αρμόδιων υπηρεσιών, με εντεύθεν συνέπεια τις καθυστερήσεις στη διαδικασία ασύλου. Τα μίνιμουμ δικαιώματα δεν εξασφαλίζουν κατ’ ανάγκη μάξιμουμ αποτελέσματα.

Η ζωντάνια, τα αντανακλαστικά, ο αυτοσεβασμός και οι αποτελεσματικές παρεμβάσεις των θεσμών της χώρας αυτής καθώς και η υψηλή εκτίμηση που τρέφει σε αυτούς η βρετανική κοινωνία είναι άξια θαυμασμού.

Από το τελευταίο διήμερο (16ης και 17ης Οκτωβρίου 2019) συνεδριάσεων της Επιτροπής Αναθεώρησης του Συντάγματος, είναι βέβαιο ότι θα αναθεωρηθούν τελικά τα άρθρα 62 (ακαταδίωκτο των βουλευτών) και 86 παρ. 3 (αποσβεστική προθεσμία για την ποινική δίωξη υπουργών), ενώ δεν μπορεί να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο αναθεώρησης του άρθρου 73 ως προς την καθιέρωση της δυνατότητας νομοθετικής πρωτοβουλίας των πολιτών.

Με τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 προστέθηκε στη σχετική συνταγματική ρύθμιση ότι η αρχή της ταυτόχρονης διενέργειας των εκλογών δεν εμποδίζει την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος των εκτός Ελλάδας εκλογέων με επιστολική ψήφο ή άλλο πρόσφορο μέσο. Η παράλειψη του νομοθέτη έγινε ακόμη πιο κραυγαλέα μετά το 2010, όταν η οικονομική κρίση οδήγησε στη μετανάστευση εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες.

Το άρθρο 51 παρ. 4 του Συντάγματος δεν εισάγει ένα «νέο» δικαίωμα για τους Έλληνες πολίτες του εξωτερικού, αλλά απλώς θέλει να καταστήσει εφικτή την άσκησή του εκλογικού δικαιώματος στον τόπο κατοικίας ή διαμονής τους, δηλαδή να διασφαλίσει την αποτελεσματικότητά του, κατ’ εφαρμογήν και του άρθρου 25 παρ. 1 του Συντάγματος.

Την Πέμπτη, 9 Οκτωβρίου 2019 συνεχίσθηκαν οι εργασίες της Επιτροπής Αναθεώρησης του Συντάγματος μετά από διακοπή μίας εβδομάδας. Η συνεδρίαση αφιερώθηκε στα άρθρα για τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Από τη συζήτηση και τις τοποθετήσεις των κομμάτων διαφάνηκε ότι υπάρχει μεγάλη διάσταση απόψεων μεταξύ συμπολίτευσης και αξιωματικής αντιπολίτευσης ως προς τα λεγόμενα κοινωνικά δικαιώματα και συγκεκριμένα τα άρθρα 21 και 22.

Ήταν ορθή η απόφαση να μην παραστεί κανένα μέλος της κυβέρνησης από τα υπουργικά έδρανα στη συζήτηση για τη σύσταση της ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής προκαταρκτικής εξέτασης στην υπόθεση «σκευωρία περί της Novartis»; Από συνταγματική άποψη, όχι: η επίκληση του σεβασμού της διάκρισης των εξουσιών δεν ευσταθεί.

Οι δικαστικές αποφάσεις του ΣτΕ Ολ 1880-1891/2019 αφορούν σε ένα ευρύτατο φάσμα των διατάξεων του νόμου Κατρούγκαλου, με τον οποίο επιχειρήθηκε η εκ βάθρων μεταρρύθμιση του πολύπαθου ασφαλιστικού συστήματος στην Ελλάδα. Οι αποφάσεις αυτές είναι καρπός συλλογικής και συντονισμένης κινητοποίησης πολυάριθμων επαγγελματικών συλλόγων και συνδικαλιστικών οργανώσεων της χώρας.

Σε πολίτευμα κοινοβουλευτικής Μοναρχίας, όπου ο Βασιλιάς/Βασίλισσα έχει ως επί το πλείστον τελετουργικές αρμοδιότητες και κατά κανόνα ακολουθεί την πρόταση/«συμβουλή» της Κυβέρνησης, κατ’ εξαίρεση και σε πολύ έκτακτες περιστάσεις μπορεί να ασκήσει ορισμένες αρμοδιότητες, τις λεγόμενες «reserved powers», χωρίς την πρόταση/«συμβουλή» της Κυβέρνησης, όπως η άρνηση πρόωρης διάλυσης του Κοινοβουλίου, η άρνηση της απονομής χάρης, η παύση του Πρωθυπουργού ή η άρνηση της βασιλικής έγκρισης σε ψηφισμένα από το Κοινοβούλιο νομοσχέδια.

Η ομόφωνη απόφαση των έντεκα δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου δεν αφορά μόνο στις ειδικές περιστάσεις του Brexit, αλλά καταλαμβάνει τον πυρήνα της αρχής της διάκρισης των εξουσιών – τόσο του Κοινοβουλίου και της εκτελεστικής εξουσίας όσο και μεταξύ των δυο αυτών πολιτικών οργάνων και του Δικαστηρίου. Το Δικαστήριο κρίνει ορθά πως η αναστολή του Κοινοβουλίου δεν μπορεί να αφεθεί στην εκτελεστική εξουσία και τον πολιτικό έλεγχο των πράξεων της.

Η τέταρτη κατά σειρά στα χρόνια της Μεταπολίτευσης αναθεωρητική διαδικασία ξεκίνησε το 2018. Η πρώτη φάση της αναθεώρησης ολοκληρώθηκε στην Ολομέλεια μετά από σχετική συζήτηση με δύο ψηφοφορίες που απείχαν μεταξύ τους 1 μήνα (14.2.2019 & 14.3.2019). Οι διαδικασίες στην Αναθεωρητική Βουλή του 2019 θα έχουν διάρκεια που θα είναι χρονικά πιο κοντά στο τετράμηνο του 2008, δεδομένου ότι κεντρική θέση στην αναθεώρηση κατέχει η πρόταση για την αλλαγή του τρόπου εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Στην προσεχή σύνοδο κορυφής η χώρα μας αναμένεται να αναδείξει στην ευρωπαϊκή της διάσταση την προσφυγική/μεταναστευτική πρόκληση που αντιμετωπίζουν τα κράτη στην πρώτη γραμμή της ανατολικής Μεσογείου, προκειμένου να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα από την Ε.Ε. στο πλαίσιο της κοινοτικής αλληλεγγύης. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να ζητήσει η Ελλάδα αναθεώρηση της κοινής δήλωσης Ευρώπης – Τουρκίας, εφόσον αυτή κριθεί ότι δεν είναι επαρκής. Μπορεί κάτι τέτοιο να επιτευχθεί νομικά και πολιτικά και εάν ναι υπό ποιες προϋποθέσεις;

Η πρόκληση που αντιμετωπίζει η Κυβέρνηση κατά την επιλογή της ηγεσίας των ανωτάτων δικαστηρίων, αν θέλει να κινηθεί εντός της δημοκρατικής μας τάξης, είναι οι επιλογές της να μην κινδυνεύσουν να χαρακτηρισθούν ως αυθαίρετες.

Απόδειξη της ωρίμανσης της ελληνικής πολιτικής ζωής συνιστούν οι τρεις αναθεωρήσεις του Συντάγματος του 1975, οι οποίες διεξήχθησαν με πλήρη τήρηση των όρων του ισχύοντος Συντάγματος ως προς την προβλεπόμενη διαδικασία.

Για πρώτη φορά μετά το 1975 στον Κανονισμό της Βουλής προβλέπονται συγκεκριμένες διατάξεις που εξειδικεύουν την αναθεωρητική διαδικασία: συγκρότηση ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής για κάθε μία από τις δύο φάσεις της αναθεώρησης του Συντάγματος, υποβολή γραπτών προτάσεων στη Βουλή, προσδιορισμός αναθεωρητέων διατάξεων και κατάρτιση αιτιολογικής έκθεσης, διεξαγωγή δύο ονομαστικών ψηφοφοριών.

Η αλλαγή του εκλογικού νόμου ήταν μία από τις βασικές προεκλογικές εξαγγελίες του κυβερνώντος κόμματος. Ο εκλογικός νομοθέτης μπορεί να επαναφέρει το σύστημα bonus, όχι όμως απροϋπόθετο. Η αύξηση του ορίου εισόδου στη Βουλή από 3% σε 4% ή το πολύ σε 5%, είναι οριακά ανεκτή από συνταγματική άποψη. Τα περί αυξήσεως του αριθμού των βουλευτών Επικρατείας σε είκοσι αποτελούν προφανώς εσφαλμένες πληροφορίες. Το άρθρο 51 παρ. 4 του Συντάγματος δεν «δημιουργεί» ex novo ένα δικαίωμα που δεν το είχαν οι Έλληνες του εξωτερικού, αλλά απλώς θέλει να διευκολύνει την άσκησή του (π.χ. με την επιστολική ψήφο).

Ξεκίνησαν την Τετάρτη οι εργασίες της Επιτροπής Αναθεώρησης και αμέσως διαφάνηκε, μεταξύ άλλων, ότι εξακολουθεί να υπάρχει αγεφύρωτη διάσταση απόψεων μεταξύ συμπολίτευσης και αξιωματικής αντιπολίτευσης ως προς τα άρθρα που αφορούν στις σχέσεις Κράτους-Εκκλησίας. Αντίθετα, σε ό,τι αφορά το ζήτημα του όρκου, φαίνεται να υπάρχει σύγκλιση απόψεων μεταξύ των κομμάτων. Προς το παρόν βέβαια υπάρχει διαφωνία ως προς το εάν θα είναι μόνο πολιτικός ο όρκος.

Το άρθρο 110 του Συντάγματος του 1975, ακολουθώντας τη λογική των προηγουμένων Συνταγμάτων, αναθέτει στη Βουλή την αποκλειστική αρμοδιότητα εκκίνησης, διεξαγωγής και ολοκλήρωσης της αναθεωρητικής διαδικασίας μη προβλέποντας κανένα ρόλο για την κυβέρνηση.

Πώς εκλαμβάνεται η αναθεωρητική διαδικασία του Συντάγματος μέσα στο χρόνο και ποια η σημασία της; Το Syntagma Watch συνεχίζοντας το ειδικό αφιέρωμα για το καίριο ζήτημα της Αναθεώρησης του Συντάγματος ξεκινάει μία σχετική με το θέμα περιοδολόγηση από το Σύνταγμα του 1844 μέχρι την εν εξελίξει αναθεωρητική διαδικασία. Οι επισκέπτες του Syntagma Watch μπορούν ελεύθερα να εκφράσουν τις απόψεις τους κάτω από τα δημοσιεύματα των επιστημονικών συνεργατών της ιστοσελίδας, οι οποίοι μέσα από πρωτότυπα άρθρα ανάλυσης ερμηνεύουν στον μη εξειδικευμένο αναγνώστη με προσιτό τρόπο τις σχετικές εξελίξεις.

Οι υποστηρικτές της υπεραυξημένης ή αυξημένης πλειοψηφίας για την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας στην Ελλάδα προκειμένου να διασφαλιστεί ο υπερκομματικός ρόλος του φαίνεται να μη λαμβάνουν υπόψη ότι το βασικό στοιχείο σύνδεσης του Προέδρου της Δημοκρατίας με μια μονοκομματική ή παραταξιακή πλειοψηφία είναι η φανερή (ονομαστική) ψηφοφορία για την εκλογή του (άρθρο 32 παρ. 1 Συντ.), που αποτελεί μια διεθνή πρωτοτυπία του Ελληνικού Συντάγματος.

Η εφαρμογή του μέτρου της ηλεκτρονικής κάρτας εργασίας από τις αρχές του επόμενους έτους προϋποθέτει δραστική μείωση των ασφαλιστικών εισφορών και των φορολογικών βαρών, καθώς και παροχή ουσιαστικών κινήτρων προς τους εργοδότες και τους εργαζόμενους για τη συμμόρφωσή τους με τους κανόνες. Παράλληλα, απαιτείται η αυτοπεποίθηση του ίδιου του νομοθέτη και η πίστη του διοικητικού – ιδίως ελεγκτικού – μηχανισμού στην αξία του μέτρου.

Η συνταγματική αναθεώρηση που ξεκίνησε στην προηγούμενη Βουλή και πρόκειται να ολοκληρωθεί στην παρούσα είναι πράγματι αναγκαία και θα μπορούσε να αποβεί επωφελής, σύμφωνα με τον Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου Ξενοφών Κοντιάδη. Το Syntagma Watch με αφορμή τις διαδικασίες που αναμένονται να ξεκινήσουν το επόμενο διάστημα στη Βουλή για τη θεσμική αναμόρφωση της χώρας δημιουργεί ένα νέο αφιέρωμα στο πλαίσιο του οποίου θα σκιαγραφηθεί η πρακτική της αναθεωρητικής διαδικασίας από το Σύνταγμα του 1844 έως και σήμερα και στη συνέχεια θα παρουσιαστούν στοιχεία και λεπτομέρειες για την εν εξελίξει διαδικασία (2018-2019). Οι επισκέπτες του Syntagma Watch μπορούν ελεύθερα να εκφράσουν τις απόψεις τους κάτω από τα δημοσιεύματα των επιστημονικών συνεργατών της ιστοσελίδας, οι οποίοι μέσα από πρωτότυπα άρθρα ανάλυσης θα ερμηνεύσουν με προσιτό στον μη εξειδικευμένο αναγνώστη τρόπο τις σχετικές εξελίξεις.

Η πρόβλεψη για την, δια της νομοθετικής οδού, ρύθμιση της άσκησης του εκλογικού δικαιώματος «από τους εκλογείς που βρίσκονται έξω από την Επικράτεια» υπάρχει ήδη από το Σύνταγμα του 1975, στο άρθρο 51 παρ. 4. Ο σχετικός νόμος δεν ψηφίστηκε, ως τώρα, ποτέ. Δεν ήρθε καν στη Βουλή σχετικό νομοσχέδιο.

Είναι επιβεβλημένο να διευκολυνθεί η δυνατότητα ψήφου για τις εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων που έχουν μεταναστεύσει τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά το ξέσπασμα της κρίσης. Όμως, η συλλήβδην παροχή του δικαιώματος αυτού σε όλους τους ομογενείς δεν θα αποτελούσε θετική εξέλιξη για τη λειτουργία του πολιτικού μας συστήματος.

Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που απασχολούν την πολιτική ζωή της χώρας είναι η ανανέωση του πολιτικού συστήματος μέσω της αλλαγής του εκλογικού νόμου. Το Syntagma Watch από σήμερα εγκαινιάζει ένα νέο αφιέρωμα με στόχο την πλουραλιστική προσέγγιση του θέματος και την καταγραφή όλης της σχετικής επικαιρότητας. Σε αυτό το αφιέρωμα μας ενδιαφέρει να μοιραστούμε με το κοινό τις απόψεις του, για αυτό και προτρέπουμε όλους τους επισκέπτες κάτω από κάθε δημοσιευμένο κείμενο να παραθέσουν τις σκέψεις και τα επιχειρήματά τους.

Όταν ένα δεύτερο δημοψήφισμα διεξάγεται με ενδεχόμενο να ανατρέψει το αποτέλεσμα ενός προηγηθέντος δημοψηφίσματος δεν μπορεί να θεωρηθεί αντιδημοκρατικό. Οι λαοί μπορούν πάντοτε να κάνουν δεύτερες σκέψεις, όταν βλέπουν ότι οι πρώτες δεν είναι σωστές.

Μετά τη δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του Νόμου 4624/2019 η ελληνική έννομη τάξη ευθυγραμμίζεται επισήμως με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προστασίας δεδομένων, ενσωματώνοντας στο εθνικό δίκαιο την Οδηγία 680/2016 της Ε.Ε. Μάλιστα, η απόφαση του νομοθέτη να συμπεριλάβει στο νομοσχέδιο ειδικές διατάξεις για την προστασία δεδομένων στο πλαίσιο απασχόλησης, σε μία εποχή που η τεχνολογία παρέχει εξελιγμένες δυνατότητες παρακολούθησης, αποτελεί ένα βήμα προς θετική κατεύθυνση.

Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα με την Απόφαση 28/2019 υποστήριξε ότι η αναγραφή του θρησκεύματος στο Ατομικό Δελτίο Μαθητή και στο Μητρώο Μαθητή, καθώς και στους απολυτήριους τίτλους και στους λοιπούς τίτλους και αποδεικτικά σπουδών των μαθητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, είτε ως προαιρετική είτε ως υποχρεωτική, παραβιάζει την αρχή της αναγκαιότητας και αναλογικότητας.

Ο νόμος 4624/2019 αποσαφηνίζει πολλά ζητήματα για τα οποία είχε τη διακριτική ευχέρεια να πράξει. Σε ορισμένα επιδεικνύει την απαιτούμενη τόλμη και αποφασιστικότητα χαράσσοντας ευδιάκριτα την οριοθέτηση της επιτρεπόμενης επεξεργασίας. Σε ορισμένους ωστόσο τομείς η Αρχή οφείλει ενδεχομένως κάποιες διορθωτικές διασαφηνίσεις.

Με στόχο την αποσυμφόρηση των νησιών και την επιτάχυνση των διαδικασιών ασύλου, η Κυβέρνηση πρόσφατα εξήγγειλε μια σειρά μέτρων, μεταξύ των οποίων και η κατάργηση του δεύτερου βαθμού εξέτασης των αιτήσεων ασύλου από τις Ανεξάρτητες Επιτροπές Προσφυγών.

Ο βρετανικός κοινοβουλευτισμός, παρά τις ασφυκτικές πιέσεις που δέχεται λόγω της διαδικασίας του Brexit και της πολιτικής αστάθειας που έχει προκληθεί εξ αυτού, έδειξε ότι αντιστέκεται σθεναρά και αποτελεί αναμφίβολα, ακόμα και σε τόσο δύσκολες πολιτικά συνθήκες, πρότυπο λειτουργίας και πηγή έμπνευσης.

Ο θεσμός της αναστολής των εργασιών της Βουλής, μπορεί μεν να υφίσταται, αλλά βυθίζει τη Βρετανία σε μία σοβαρότατη συνταγματική κρίση, η οποία θα δούμε πώς θα εξελιχθεί. Είναι και παραμένει ανοικτό το ερώτημα αν συμφέρει ή όχι το Brexit με ή χωρίς συμφωνία. Η πρωτοβουλία για αναστολή των εργασιών της Βουλής σκοπεύει να εμποδίσει τη συζήτηση και τη λήψη απόφασης από τη Βουλή πάνω στην κρίσιμη αυτή στάθμιση, για την οποία είναι αρμόδια.

Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που ψηφίστηκε από τη Γαλλική Συντακτική Συνέλευση στις 26 Αυγούστου του 1789, κατοχύρωνε ρητά για την νεοδιαμορφωθείσα τότε αστική τάξη ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα που ως τότε είχαν καταπατηθεί βίαια από την εξουσία του απολυταρχικού μοναρχικού καθεστώτος. Η Διακήρυξη μαζί με το πρώτο βραχύβιο Σύνταγμα της Γαλλίας το 1791 αναμόρφωσαν και προώθησαν με επαναστατικό τρόπο τις κανονιστικές απαιτήσεις της έννομης τάξης εντός ενός αξιακού κράτους δικαίου.

Με την θέσπιση των νέων διατάξεων του νομοσχεδίου θα είναι η πρώτη φορά που οι αστυνομικές αρχές θα κληθούν να εφαρμόσουν ειδικούς κανόνες για την προστασία προσωπικών δεδομένων κατά την ενάσκηση των αρμοδιοτήτων τους.

Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών – μέσα από την πένα του μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου και Συμβούλου Παναγιώτη Περάκη – συμμετέχει ενεργά στη δημόσια διαβούλευση, κάνοντας τη δική του επιστημονική παρέμβαση πάνω στο καίριο αυτό ζήτημα μέσα από τη διατύπωση μιας σειράς ενστάσεων και προτάσεων.

Η Εθνική Αρχή Διαφάνειας (Ε.Α.Δ.) ιδρύθηκε με τον Ν. 4622/2019 για το «επιτελικό κράτος». Η ίδρυσή της βασίζεται σε μια πολύ σωστή γενική ιδέα: τη συγχώνευση των ελεγκτικών σωμάτων σε μια ανεξάρτητη αρχή, η οποία ωστόσο πρέπει να θωρακιστεί νομικά.

Το Γερμανικό Σύνταγμα της Βαϊμάρης, ο «πατέρας» των ευρωπαϊκών Συνταγμάτων του 20ου αιώνα, ήταν το πρώτο Σύνταγμα που κατοχύρωσε τα ανθρώπινα δικαιώματα δεύτερης γενιάς (τα κοινωνικά δικαιώματα). Υπήρξε ένα από τα αρτιότερα Συντάγματα που γνώρισε ο 20ος αιώνας, ωστόσο η Δημοκρατία της Βαϊμάρης δεν κατάφερε να μακροημερεύσει.

Το νομοθετικό εγχείρημα της νέας Κυβέρνησης για την ενίσχυση της «κυβερνησιμότητας» των Ο.Τ.Α. διαθέτει, τουλάχιστον στις γενικές κατευθύνσεις της, απτή – και μάλιστα νωπή – ουσιαστική νομιμοποίηση. Η νομοθετική παρέμβαση στην ύλη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ήταν επιβεβλημένη, αν και δεν αποδείχθηκε ίσως όσο έπρεπε τολμηρή.

Ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης κατοχυρώνεται συνταγματικά και δεν μπορεί να καταργηθεί. Η συνταγματική προστασία της κοινωνικής ασφάλισης, ωστόσο, δεν σημαίνει κατοχύρωση των συντάξεων σε συγκεκριμένο ύψος. Ο νομοθέτης, υπό την τήρηση κάποιων προϋποθέσεων, έχει την ευχέρεια να κανονίζει και να μειώνει τις συντάξεις. Το πλαφόν πρέπει να εξυπηρετεί κάποιο συναφή δημόσιο σκοπό.

Το γερμανικό εκλογικό σύστημα είναι εξαιρετικά δύσκολο να εφαρμοστεί στη χώρα μας ατόφιο, όπως εφαρμόζεται στην Γερμανία. Κι αυτό γιατί η συνολική κατανομή των εδρών γίνεται με την απλή αναλογική που σπάνια εξασφαλίζει αυτοδυναμία.

Το ζήτημα της εφαρμογής της αντικαπνιστικής νομοθεσίας δεν είναι ζήτημα πρωτίστως νομικό. Είναι ζήτημα δημόσιας υγείας, ζήτημα σεβασμού στο πλαίσιο της συνύπαρξης, ζήτημα ηθικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και εν τέλει βαθιά πολιτικό. Το αποφασιστικό ύφος και η χρήση προστακτικής δεν μπορεί να δώσει επιτυχή αποτελέσματα.

Τα προβλήματα προσβασιμότητας δημιουργούν ιδιαίτερες δυσκολίες στα άτομα με αναπηρίες όταν ταξιδεύουν ως τουρίστες σε διάφορα μέρη ή όταν αδυνατούν να απολαύσουν ισότιμα, παροχές και υπηρεσίες στον τόπο που έχουν επιλέξει να επισκεφθούν. Οι ενέργειες που γίνονται από την κεντρική εξουσία και τις τοπικές/περιφερειακές αρχές, συνήθως, δεν αποτελούν μέρος ενός στρατηγικού σχεδιασμού βελτίωσης των παροχών για τα άτομα με αναπηρίες, ως εν δυνάμει καταναλωτές του τουριστικού προϊόντος, αλλά είναι μεμονωμένες.

Με εμφανή δείγματα καλής προετοιμασίας και καλών προθέσεων το νομοσχέδιο που κατατέθηκε και συζητείται αυτές τις μέρες στη Βουλή δεν δικαιολογεί τις επικρίσεις περί αυθαιρεσιών και κομματικότητας. Θα μπορούσε όμως για να φέρει την αναζητούμενη ουσιαστική και συμβολική τομή να είναι πιο λιτό και τολμηρό και λιγότερο συγκεντρωτικό και «πρωθυπουργοκεντρικό».

Το FaceApp μας βοηθά να αντιληφθούμε τη σύγχρονη πραγματικότητα: η τεχνητή νοημοσύνη επηρεάζει με διαρκώς αυξανόμενους ρυθμούς όλες τις πτυχές της καθημερινότητάς μας και τα προσωπικά μας δεδομένα αποτελούν, σε πολλές περιπτώσεις, την πρώτη ύλη για τη λειτουργία τους. Μία από τις βασικές παραμέτρους προβληματισμού αφορά στο είδος, την έκταση και τα μέσα της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων.

Η αναδημοσίευση των φωτογραφιών από την προηγούμενη επαγγελματική απασχόληση (μοντέλο) της κ. Δούνια, ως ένα κρίσιμο και επιθετικό σημείο αποδόμησης της πολιτικότητας του προσώπου της, συνοδευόμενη από προσβλητικές εκφράσεις, συμβάλλει στον δημοκρατικό πολιτικό μας διάλογο ή πρόκειται για μια παράνομη εκφορά λόγου που αξιώνει την επέμβαση του δικαίου;

Μαντζούτσος: Η κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου αποτελεί προϋπόθεση για την αποκατάσταση της συνταγματικής νομιμότητας στους χώρους των πανεπιστημίων, αλλά και conditio sine qua non της καλής λειτουργίας τους. // Σπηλιακόπουλος: Tο αν είναι σκόπιμο να καταργηθεί ή όχι το άσυλο είναι ζήτημα στάθμισης έννομων και εν γένει κοινωνικών αγαθών και δικαιωμάτων. Το μέτρο της κατάργησης του ασύλου δεν είναι ούτε πρόσφορο ούτε κατάλληλο ούτε αναγκαίο ούτε και εν στενή εννοία αναλογικό, καθώς υπερακοντίζει κατά πολύ τον σκοπό δημοσίου συμφέροντος που υποτίθεται ότι επιδιώκει (πάταξη εγκληματικότητας).

Στην Ελλάδα το άσυλο συνδέθηκε και αναπτύχθηκε παράλληλα, εθιμικώ δικαίω αρχικά, με την ίδια την ύπαρξη του Πανεπιστημίου, αλλά και παράλληλα με τους φοιτητικούς αγώνες που κατά καιρούς ξεσπούσαν, ήδη από την ίδρυση του πρώτου πανεπιστημίου στην Ελλάδα, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, το 1837.

Το δέλεαρ για την κοινοβουλευτική πλειοψηφία είναι ότι έχει τη δυνατότητα να αναθεωρήσει το άρθρο 32 του Συντάγματος, έτσι ώστε να απεμπλακεί η προεδρική εκλογή από το ενδεχόμενο πρόωρης διάλυσης της Βουλής. Άρα, η εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας, που θα πραγματοποιηθεί τον ερχόμενο Ιανουάριο, δεν θα συνιστά πλέον ένα υπερόπλο στα χέρια της αξιωματικής αντιπολίτευσης για την προκήρυξη πρόωρων εκλογών.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο ανώτατος άρχοντας, είναι «πολιτικά ανεύθυνος» με την έννοια ότι για τις πράξεις του την πολιτική ευθύνη φέρει η κυβέρνηση. Αυτό επιτυγχάνεται με τον θεσμό της προσυπογραφής. Στο πλαίσιο αυτό, ένα κρίσιμο ερώτημα που τίθεται αναφορικά με την απόφαση της προηγούμενης κυβέρνησης για το διορισμό της δικαστικής ηγεσίας είναι το εξής: η αρμοδιότητα του ΠτΔ προς έκδοση της πράξης που του προτείνει και προσυπογράφει το υπουργικό συμβούλιο είναι υποχρεωτική για αυτόν ή αντίθετα είναι πράξη διακριτικής ευχέρειας, την οποία μπορεί κατά την κρίση του να αρνηθεί;

Ο συνδυασμός ισχυρής στρατηγικής προοπτικής και θεσμικής ευελιξίας εξηγεί γιατί το οικοδόμημα του Συντάγματος, μπορεί να συγκλονίστηκε από την βιαιότητα της κρίσης, αλλά τα ιστορικά θεμέλια και ο βασικός θεσμικός σκελετός του άντεξαν. Στην Ελλάδα «το ζην επικινδύνως» δεν ήταν κατά τη διάρκεια της κρίσης υπερβολικό σχήμα λόγου, αλλά δυστυχώς κυριολεξία και πραγματικό υπαρξιακό δράμα.

Τρεις είναι οι υποθέσεις σχηματισμού Κυβέρνησης, μετά τις εκλογές της 7ης Ιουλίου, ανάλογα με την κοινοβουλευτική δύναμη των κομμάτων, καθώς και τις ενέργειες που προβλέπει το Σύνταγμα (άρθρα 37 και 84), σύμφωνα με την αρχή της δεδηλωμένης και τον συνταγματικό σκοπό της κυβερνησιμότητας.

Η επικοινωνία των πολιτικών κομμάτων με τους πολίτες είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση της πολιτικής βουλήσεως. Ωστόσο, αυτή θα πρέπει να διεξάγεται κατά τρόπο σύμφωνο με το δικαίωμα προστασίας προσωπικών δεδομένων και πληροφοριακού αυτοκαθορισμού των ψηφοφόρων και να εξυπηρετεί το γενικότερο δημόσιο συμφέρον.

Το αν μας αρέσει ή όχι μια διαφήμιση είναι θέμα αισθητικής. Το αν θα πρέπει να υπόκειται σε λογοκρισία ή άλλους περιορισμούς και γιατί είναι ζήτημα συνταγματικής προστασίας της ελευθερίας της έκφρασης.

Το δίμηνο Μάιος – Ιούνιος 2019 εν μέσω Ευρωεκλογών, Αυτοδιοικητικών Εκλογών και εσπευσμένης προκήρυξης Βουλευτικών Εκλογών τέθηκαν αλληλένδετα συνταγματικά ζητήματα, που φανερώνουν ότι η επικαιρότητα βρίθει θεμάτων θεσμικού ενδιαφέροντος, των οποίων η προσέγγιση εμπεριέχει, άμεσα ή έμμεσα, αναφορά σε συνταγματικές έννοιες ή κανόνες.

Α) Η χρήση της έκφρασης «νομοθέτηση προκλητικών ελευθεριών» από υποψήφια βουλευτή ίσως αποτυπωθεί στη συλλογική μνήμη. Τι είναι όμως προκλητικό; Β) Τα μαθήματα από την Πολωνία και την Ουγγαρία είναι πολύτιμοι οδηγοί για την αποκρυπτογράφηση των μεθόδων με τι οποίες μια εκλεγμένη κυβέρνηση μπορεί να διαβρώσει την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Γ) Η συζήτηση για την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου θέτει δύο βασικά ερωτήματα: Τι απειλεί σήμερα την ακαδημαϊκή ελευθερία στον χώρο των Πανεπιστημίων και πόση συμβολική αξία έχει η έννοια του πανεπιστημιακού ασύλου;

Η Ενωμένη Ευρώπη έχει γίνει ασπίδα προστασίας του Κράτους Δικαίου και επομένως και της Δημοκρατίας στα επιμέρους κράτη μέλη. Ασπίδα προστασίας που δεν υπήρχε στο παρελθόν.

Από συνταγματική άποψη η θρησκευτική ελευθερία και η πληροφοριακή αυτοδιάθεση παραβιάζονται όταν δεν μπορεί κανείς να πάρει τίτλο σπουδών αν δεν φανερώσει τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις.

Σε αντίθεση με άλλες ομάδες προσώπων, τα παιδιά δεν έχουν – ή έχουν περιορισμένη – ικανότητα, από μόνα τους, να διεκδικήσουν δικαιώματα για τον εαυτό τους. Αυτό δεν αποτελεί λόγο για να μπαίνουν στην άκρη ή σε παρένθεση τα δικαιώματά τους, αλλά είναι πρόσθετος λόγος για να επαγρυπνούν οι αρμόδιες αρχές ως προς την τήρηση του νόμου και να ενεργοποιούνται οι κατάλληλοι προστατευτικοί και ελεγκτικοί μηχανισμοί.

Η τρέχουσα πολιτική πραγματικότητα έφερε στο προσκήνιο διάφορες όψεις της αρχής της αμεροληψίας που συνδέονται με το ζήτημα της υποκρισίας και του κυνισμού στην πολιτική. Αν θέλουμε να ασκήσουμε την εξουσία με αμερόληπτο τρόπο, αυτό συνεπάγεται ορισμένες δεσμεύσεις και περιορισμούς. Μπορεί να ανταποκριθούμε σε αυτό το βάρος, παρότι πολιτικά, κομματικά, δεν συμφέρει. Είναι όμως δύσκολο να έχουμε και τα δύο: το ηθικό πολιτικό επιχείρημα ότι είμαστε αμερόληπτοι και το επιθυμητό αποτέλεσμα να κάνουμε αυτό που μας συμφέρει πολιτικά και προτιμούμε κομματικά.

Στην Ελλάδα η προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων που ανήκουν σε κάθε είδους μειονότητες – και άρα ο δείκτης φιλελευθερισμού – έχει βελτιωθεί αισθητά την τελευταία 30ετία. Ειδικότερα, τα θετικά βήματα που έχουν γίνει προς την κατεύθυνση της κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των ατόμων ΛΟΑΤΚΙ+ φέρνουν τη χώρα μας πιο κοντά στο φιλελεύθερο πρότυπο κρατών που σέβονται τους κατοίκους τους ανεξαρτήτως φύλου (βιολογικού ή κοινωνικού) και ερωτικών προτιμήσεων.

Η απόφασή της (παραιτηθείσας πλέον) κυβέρνησης να διορίσει νέα ηγεσία στην κορυφή της ελληνικής Δικαιοσύνης, η οποία ελήφθη από το Υπουργικό Συμβούλιο στις 31 Μαΐου 2019, δηλαδή κατά τη διάρκεια μιας άτυπης προεκλογικής περιόδου είναι ένα ζήτημα που προκάλεσε έριδες μεταξύ των πολιτικών κομμάτων με την αντιπολίτευση να κατηγορεί την κυβέρνηση για πλήγμα στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης.

Ο «Κλεισθένης» δημιουργεί σημαντικές δυσλειτουργίες, ξεχνώντας ότι οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και όχι χώρους πειραματισμού.

Η συμμετοχή στις Πανελλαδικές εξετάσεις, αν κάποιος πληροί τους όρους να είναι υποψήφιος, εντάσσεται στο συνταγματικό δικαίωμα στην παιδεία του καθενός του άρθρου 16 του Συντάγματος. Το συνταγματικό δικαίωμα στην παιδεία δεν ενεργεί μόνο έναντι του Κράτους αλλά και των ιδιωτών, στο πλαίσιο ιδιωτικών εννόμων σχέσεων όπως η σχέση εργασίας.

Πώς διαμορφώνεται η συνταγματική και πολιτική κουλτούρα κάθε πολιτείας; Μπορεί τελικά να διδαχθεί η δημοκρατία; Η εξοικείωση με τη διαφορετικότητα, η υπεύθυνη και ελεύθερη απόφαση, η κατανόηση της ουσίας των ατομικών δικαιωμάτων και των ορίων της δημοκρατίας προϋποθέτουν μια παιδαγωγική διαδικασία.

Το φαινόμενο της παρείσφρησης διατάξεων άσχετων προς το κύριο αντικείμενο νομοσχεδίων δεν είναι νέο, παρότι το Σύνταγμα ρητά την απαγορεύει. Η σημερινή Κυβέρνηση προωθεί με διαδικασίες επείγοντος χαρακτήρα τη συζήτηση και ψήφιση νομοσχεδίων, στα οποία μάλιστα θα περιλαμβάνεται σειρά τροπολογιών με πελατειακά και ψηφοθηρικά χαρακτηριστικά.

Την εβδομάδα που πέρασε (μετά από τις Ευρωεκλογές και τον πρώτο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών) τέθηκαν αλληλένδετα συνταγματικά ζητήματα: το ερώτημα περί παραίτησης της κυβέρνησης ή διάλυσης της Βουλής για κρίσιμο εθνικό θέμα, ο διορισμός της ηγεσίας της δικαιοσύνης από την παρούσα κυβέρνηση, η υπογραφή του κρίσιμου προεδρικού διατάγματος. Όποια και αν είναι η έκβαση του περίπλοκου συνταγματικού παιχνιδιού που διαδραματίζεται, θα αφήσει το αποτύπωμά της στη συνταγματική πρακτική.

Για την αυτοδυναμία ο 1ος συνδυασμός πρέπει να ξεπεράσει το 40,4% του σχετικού ποσοστού (το οποίο είναι το ποσοστό του συνδυασμού διά του αθροίσματος των ποσοστών των συνδυασμών που ξεπερνούν το 3%). Αν το ποσοστό αυτό είναι 93,6%, όπως ήταν στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές, ο πρώτος συνδυασμός πρέπει να πάρει 37,7% (0,404 επί 93,6) για να πάρει 151 έδρες.

Ένα κρίσιμο ερώτημα που έχει ανακύψει στη δημόσια σφαίρα τις τελευταίες ημέρες είναι το εάν το Υπουργικό Συμβούλιο απερχόμενης, λόγω αναγγελίας εκλογών, Κυβέρνησης έχει εκ του Συντάγματος αρμοδιότητα να επιλέξει τη δικαστική ηγεσία των ανωτάτων δικαστηρίων και μάλιστα κατά χρόνο προ της κενώσεως των εν λόγω θέσεων. Συνταγματικό κώλυμα δεν φαίνεται να προκύπτει, δεδομένου ότι η μόνη τιθέμενη προϋπόθεση είναι να προέρχεται από μια Κυβέρνηση που να απολαμβάνει της εμπιστοσύνης της Βουλής.

Η Σύμβαση του Ο.Η.Ε. για τα δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες αναφέρει ότι τα Κράτη Μέρη πρέπει να εγγυώνται στα ΑμεΑ πολιτικά δικαιώματα και τη δυνατότητα να τα απολαμβάνουν σε ίση βάση με τους άλλους και να εξασφαλίζουν, μεταξύ άλλων, ότι οι εκλογικές διαδικασίες, οι εγκαταστάσεις και τα υλικά είναι κατάλληλα, προσβάσιμα, ευκολονόητα και εύχρηστα. Δυστυχώς, η προσβασιμότητα περιορίζεται στο κατά πόσο ένας κινητικά ανάπηρος με αμαξίδιο μπορεί να μπει σε ένα εκλογικό κέντρο και όχι στην ουσία.

Η πρόσφατη εξαγγελία του Πρωθυπουργού για διενέργεια πρόωρων εθνικών εκλογών, ασχέτως του λόγου που την προκάλεσε, πυροδοτεί πολιτικές, αλλά και σημαντικές συνταγματικές εξελίξεις.

Η βιασύνη της επιλογής της δικαστικής ηγεσίας από την παρούσα κυβέρνηση, αν τελικά πραγματοποιηθεί, παραπέμπει σε πολιτική πράξη, η οποία δεν είναι κατά το Σύνταγμα ανεκτή.

Στην περίπτωση πρόωρων εκλογών λαμβάνει χώρα διάλυση της Βουλής και η Κυβέρνηση διαθέτει συνταγματικά δύο επιλογές: είτε να παραιτηθεί ώστε να διενεργηθούν εκλογές από την «οικουμενική» (από όλα τα κόμματα της Βουλής) ή την «υπηρεσιακή» (με Πρωθυπουργό έναν ή μία εκ των Προέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων) Κυβέρνηση είτε να ζητήσει την ανανέωση της λαϊκής εντολής για την αντιμετώπιση εθνικού θέματος εξαιρετικής σημασίας.

Σε μία κρισιμότατη καμπή της Ένωσης που η διάλυση της έχει ακριβώς τις ίδιες πιθανότητες με την ολιστική ομοσπονδιακού της τύπου μετεξέλιξη, η Ελλάδα είναι αναγκαίο να δώσει το παρόν και μάχες για μία αποτελεσματική κοινωνική και δημοκρατική διακυβερνησιμότητα.

Το ισχύον αναλογικό εκλογικό σύστημα για την αυτοδιοίκηση που εισήγαγε η παρούσα κυβέρνηση το 2018 δεν διασφαλίζει την κυβερνησιμότητα των δήμων.

Την εβδομάδα που πέρασε (20-26 Μαΐου 2019) παράλληλα με την αναμονή των Ευρωεκλογών και των περιφερειακών και δημοτικών εκλογών η διαρροή μιας απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας έθεσε δύο διαχρονικά συνταγματικά ζητήματα. Επιπλέον, η ταυτόχρονη διεξαγωγή των Ευρωεκλογών και των περιφερειακών και δημοτικών εκλογών έθεσε μια πλειάδα συνταγματικών ζητημάτων.

Το Σύνταγμα της ενιαίας πλέον Γερμανίας επέτρεψε στη χώρα αυτή που δεν είχε στέρεη δημοκρατική παράδοση να ζήσει την πιο δημοκρατική, ελεύθερη, και ευτυχισμένη περίοδο της Ιστορίας της. Κατάφερε να γίνει υπόδειγμα και για άλλα δημοκρατικά Συντάγματα ευρωπαϊκών κρατών. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι αποτελεί απαραίτητα παράδειγμα προς μίμηση.

Oι ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι περισσότερο παρά ποτέ διασπασμένες ως προς τις επιλογές των ηγετών τους και στις επερχόμενες ευρωεκλογές θα επιβεβαιωθεί η άνοδος του Eυρωσκεπτικισμού. Η οικοδόμηση της ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την επιβίωση της νομισματικής ένωσης.

Οι ακροδεξιές δυνάμεις ανά την Ευρώπη επιδιώκουν τώρα δυναμική παρουσία στις Ευρωεκλογές, φανατίζοντας και συσπειρώνοντας έτσι τους οπαδούς τους. Είναι ανάγκη να ανακοπεί αυτή η πορεία που απειλεί τα μεγάλα κεκτημένα της εποχής µας, ώστε να µη σημειωθεί οπισθοδρόμηση σε σκοτεινές εποχές.

Το δημοψήφισμα σε μία αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία πρέπει να είναι συμβουλευτικό, εκτός και εάν ρητή συνταγματική διάταξη επιβάλλει το αντίθετο, πράγμα όμως που αντενδείκνυται. Στο πλαίσιο του συμβουλευτικού αυτού χαρακτήρα επιτρέπεται η επανεξέταση μιας απόφασης, η οποία παρόλη την καλή θέληση και προσπάθεια της πολιτικά υπεύθυνης κυβέρνησης αποδεικνύεται ότι στην πράξη καρκινοβατεί.

Σε μια εκλογή εξίσου σημαντική με την ποσότητα της συμμετοχής είναι και η ποιότητα αυτής, η οποία σχετίζεται άμεσα με δύο ζητήματα: την ποιότητα του γενικότερου πολιτικού λόγου καθώς και την ουσιαστική ενημέρωση του πολίτη για τις πολιτικές προτάσεις και τα πρόσωπα μεταξύ των οποίων επιλέγει.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αφήνει στα κράτη μέλη την ευχέρεια να αποφασίσουν αν οι εκλογές για την ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι υποχρεωτικές ή όχι, με τον όρο όμως ό,τι ισχύει για τους δικούς τους πολίτες, να ισχύει και για τους λεγόμενους ενωσιακούς πολίτες.

Βρισκόμαστε μπροστά στο ενδεχόμενο ενός ρεκόρ αποχής του εκλογικού σώματος από τις εκλογές της ερχόμενης Κυριακής, που μάλιστα δεν θα εκφράζει μόνο την αδιαφορία, αλλά σε έντονο βαθμό τη δυσανεξία και την αποδοκιμασία των πολιτών απέναντι σε πρόσωπα και θεσμούς. Πού οφείλεται αυτή η εκλογική συμπεριφορά;

Η διαρροή δικαστικής απόφασης στον Τύπο δεν συνιστά δημοσίευση. Το άρθρο 93 παρ. 3 του Συντάγματος ορίζει ότι μια δικαστική απόφαση παράγει έννομα αποτελέσματα και θεωρείται υποστατή μόνο όταν απαγγελθεί σε δημόσια συνεδρίαση. A contrario η διαρροή δεν αποτελεί ούτε «έμμεση δημοσίευση» και συνεπώς οι υπό κρίση περιπτώσεις δεν αναφέρονται στην κριτική των δικαστικών αποφάσεων.

Οι δικαστές έχουν την αρμοδιότητα να ανατρέπουν με τις αποφάσεις τους τον κρατικό προϋπολογισμό και να κρίνουν πώς θα κατανεμηθούν οι δημόσιοι πόροι, ακυρώνοντας τις επιλογές του δημοκρατικά νομιμοποιημένου νομοθέτη;

Είναι ορθή η επίκριση που έκανε η πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας σχετικά με την διαρροή της υποτιθέμενης έκβασης της δίκης για τα δώρα των δημοσίων υπαλλήλων; Το πρόβλημα είναι ότι στην Ελλάδα το φαινόμενο της θεσμικής χαλάρωσης διαβρώνει τον ρόλο και την αποστολή της θεσμικής δεοντολογίας.

Πέντε Ανώτατοι Δικαστές και Καθηγητές Πανεπιστημίου τοποθετούνται πάνω στα όρια του δικαστικού ελέγχου ζητημάτων συνταγματικότητας που επηρεάζουν ή και ανατρέπουν τους δημοσιονομικούς στόχους. Αφορμή η απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας που, σύμφωνα με τις διαρροές, έκρινε κατά πλειοψηφία συνταγματική την νομοθετική κατάργηση του δώρου Χριστουγέννων και Πάσχα και του επιδόματος αδείας των δημοσίων υπαλλήλων.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου έχει εδώ και χρόνια διαμορφώσει τον «χρυσό κανόνα»: Η ιδιωτική ζωή των πολιτικών προστατεύεται, όχι όμως στον ίδιο βαθμό με την ιδιωτική ζωή του κοινού πολίτη. Γιατί, στη δημοκρατία, είναι δικαίωμα του καθενός να ξέρει καλύτερα ποιοι είναι αυτοί που τον κυβερνούν.

Πόση ανοχή πρέπει να δείχνει η δημοκρατία στους εχθρούς της; Γιατί δεν μπορεί ένα κανάλι να αρνηθεί να δώσει χρόνο στη Χρυσή Αυγή; Πού βασίζεται η νομική ρύθμιση της άμβλωσης σε ένα φιλελεύθερο κράτος δικαίου;

Πληθαίνουν τα παραδείγματα της αυταρχικής και εξωθεσμικής διακυβέρνησης της χώρας. Η πρόσφατη «μετατροπή» της διαδικασίας για πρόταση μομφής (από μέρους της Ν.Δ.) σε διαδικασία παροχής ψήφου εμπιστοσύνης (από μέρους της κυβέρνησης) αποτελεί καινοφανή πρακτική, ευθέως αντίθετη με το Σύνταγμα και τον Κανονισμό της Βουλής.

Οι αρχικοί υποστηρικτές του διαδικτύου εξέλαβαν το μέσο αυτό ως χώρο ελευθερίας και Δημοκρατίας και πράγματι το διαδίκτυο υπήρξε εξαρχής «γεννήτρια» πολλών και διαφορετικών μέσων διακίνησης ιδεών και πληροφοριών. Με την ανάπτυξη, ωστόσο, των Μέσων κοινωνικής δικτύωσης το διαδίκτυο μετέβαλε πτυχές του βίου μας, περιχαρακώνοντάς μας σε έναν μικρόκοσμο ομοϊδεατών.

Σύμφωνα με το Σύνταγμα (άρθρο 84) η πρόταση για παροχή ψήφου εμπιστοσύνης που καταθέτει ο πρωθυπουργός αρκεί να υπερψηφιστεί από την πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών, συγκεντρώνοντας τουλάχιστον 120 θετικές ψήφους.

Η πρόταση δυσπιστίας κατά του Αναπληρωτή Υπουργού Υγείας Πολάκη δεν αφορούσε την πολιτική του για την Υγεία. Αφορούσε μία πολύ συγκεκριμένη δήλωσή του που αξιολογήθηκε από την αξιωματική αντιπολίτευση (και όχι μόνο) ως τόσο επίμεμπτη, ώστε δικαιολογούσε την υποβολή πρότασης δυσπιστίας εναντίον του.

Συνταγματικού ενδιαφέροντος είναι τα θέματα που η προσέγγισή τους προϋποθέτει την αναφορά σε συνταγματικούς κανόνες ή έννοιες παρότι δεν αποτελούν αποκλειστικά συνταγματικά ζητήματα και συχνά έχουν πτυχές πολιτικές, κοινωνιολογικές ή και lifestyle. Θέτουν όμως συνταγματικά ερωτήματα.

Η προσωπική επίθεση του αναπληρωτή υπουργού Υγείας κατά του υποψήφιου Ευρωβουλευτή της Ν.Δ. κ. Στέλιου Κυμπουρόπουλου αποτελεί πολιτική αντιπαράθεση στην οποία αρμόζει απερίφραστη αποδοκιμασία. Κατά πόσο, όμως, η χρονική στιγμή είναι κατάλληλη για να συγκροτηθεί ένας μείζονος σημασίας κοινοβουλευτικός διάλογος, όπως αυτός τον οποίο συνοδεύει μια πρόταση δυσπιστίας;

Τα πολιτικά κόμματα που κατεβαίνουν στις Ευρωεκλογές, ταυτιζόμενα με τα κόμματα της εθνικής πολιτικής σκηνής, εκλαμβάνουν την εκλογική αναμέτρηση ως πρόκριμα για τις εθνικές εκλογές. Η επικράτηση στις Ευρωεκλογές θεωρείται πάντα προάγγελος ανάλογου αποτελέσματος και στις εθνικές εκλογές.

Η ευρωπαϊκή ενοποίηση και η πρόοδός της αποτελεί για πολλούς λόγους υπαρξιακή ανάγκη για τις μικρότερες χώρες της Ευρώπης και ιδίως για την Ελλάδα, η οποία βρίσκεται επιπλέον σε μια κρίσιμη και ασταθή γεωγραφική περιοχή δίπλα στα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης.

Η πρόσφατη υπόθεση του πρώην βουλευτή της Ν.Δ., Νίκου Γεωργιάδη, ο οποίος πρωτοδίκως κρίθηκε ένοχος και καταδικάστηκε από την ελληνική δικαιοσύνη (28 μήνες φυλάκιση με αναστολή) για ασέλγεια σε βάρος ανηλίκου-θύματος trafficking στην Μολδαβία, έδωσε το έναυσμα για να ανοίξει μια έντονη δημόσια συζήτηση σχετικά με το τεκμήριο της αθωότητας. Πόσο σημαντικό είναι τελικά το τεκμήριο της αθωότητας και τι μπορεί να υποδηλώνει η παραβίασή του για τον (πολιτικό) πολιτισμό και την κοινωνία ενός δημοκρατικού κράτους;

Η Ελλάδα το 2011 υπέστη καταδίκη από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το οποίο, έκρινε ότι στην υπόθεση οικονομικών ατασθαλιών του Παντείου Πανεπιστήμιου (υπόθεση «Κώνστας κατά Ελλάδος») οι δηλώσεις δύο Υπουργών από το βήμα της Βουλής (την περίοδο 2007-2008) παραβίασαν το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου. Τι αλλαγές επιφέρει η πρόσφατη δημοσίευση του νόμου ν. 4596/2019 (26/2/2019) στο τεκμήριο της αθωότητας, παρόλο που δεν είναι αγαπητό σε όλους τους Έλληνες πολιτικούς;

Στην πρόσφατη επίμαχη τηλεφωνική συνομιλία μεταξύ κ. Παύλου Πολλάκη και κ. Γιάννη Στουρνάρα αναφορικά με το δάνειο του πρώτου από την τράπεζα Αττικής, ο αναπληρωτής Υπουργός Υγείας επιβεβαίωσε τη δημοσιοποίηση του τηλεφωνικού διαλόγου τη στιγμή που ο επικεφαλής της Τράπεζας της Ελλάδος ζήτησε την αυτεπάγγελτη παρέμβαση των δικαστικών Αρχών, υποστηρίζοντας ότι η καταγραφή έγινε χωρίς τη συναίνεσή του. Πρόκειται για μια υπόθεση με προεκτάσεις δεοντολογικού και πολιτικού χαρακτήρα.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στα τέλη του 2018 αποφάσισε ότι η υποχρεωτική εφαρμογή της Σαρία, δηλαδή του ιερού Ισλαμικού Νόμου, στη Μουσουλμανική μειονότητα της Δυτικής Θράκης έρχεται σε σύγκρουση με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Η συνταγματικότητα των μνημονίων δεν ήταν και δεν τέθηκε ποτέ ως ένα αφηρημένο ζήτημα δικαίου και δικαιοσύνης, αλλά ως μια εξαιρετική πολιτική, οικονομική και νομική κατάσταση, την οποία ο νομοθέτης και ο δικαστής ανέλαβαν να αντιμετωπίσουν και να εξομαλύνουν με τα συνηθισμένα νομικά εργαλεία.

Ο Αμβρόσιος έχει κατηγορηθεί για δημόσια υποκίνηση σε ρατσιστική βία ή μίσος και κατάχρηση εκκλησιαστικού αξιώματος ύστερα από εμφανώς ομοφοβικό κείμενο που είχε αναρτήσει τον Δεκέμβριο του 2015 στην προσωπική του ιστοσελίδα με τίτλο ««ΑΠΟΒΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΗΚΩΣΑΝ ΚΕΦΑΛΙ! Ας μιλήσουμε έξω από τα δόντια, ΦΤΥΣΤΕ ΤΟΥΣ».

Η αναθεώρηση του Συντάγματος στην ελληνική περίπτωση μοιάζει με ένα δύσκολο ταξίδι, το οποίο οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας (κυβέρνηση και αντιπολίτευση) δεν φαίνονται διατεθειμένες να το πραγματοποιήσουν ορθά, αφού ετοιμάζουν βαλίτσες.

Η υπονόμευση του Κοινοβουλευτισμού μέσα από μικροπολιτικές συναλλαγές εντός της Βουλής όχι μόνο απωθεί τους πολίτες, εκτρέφοντας τη δυσπιστία απέναντι στη Βουλή, αλλά παράλληλα φανερώνει πολιτικούς με επιδιώξεις ανέλεγκτης εξουσίας, χωρίς θεσμικά αντίβαρα και δικαιοκρατικά αντισταθμίσματα.

Με την κύρωση της συμφωνίας των Πρεσπών κλείνει ένα μείζον θέμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Πώς αξιολογείται, όμως, το αποτέλεσμα με βάση τους στόχους που είχαμε θέσει ως χώρα διαχρονικά;