Κυβέρνηση

Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν χθες από την Κυβέρνηση, τα οποία απαγορεύουν τις άσκοπες μετακινήσεις, δεν είναι αντίθετα στο Σύνταγμά μας, συμπέρασμα που προκύπτει, αποκλειστικά, από την ερμηνεία του Συντάγματος. Τα μέτρα ουσιαστικά κανονικοποιούν σε επίπεδο επιτακτικού κανόνα δικαίου τις υπάρχουσες ήδη, βασιζόμενες στα πορίσματα και τις διαπιστώσεις της ιατρικής επιστήμης, σχετικές συστάσεις και αφήνουν εκτός απαγόρευσης σωρεία περιπτώσεων επιτρεπτής μετακίνησης.

Το Κράτος που «απαλλάσσει» τον πολίτη από όλους τους λόγους που μπορεί να σκεφτεί για να αμφισβητήσει την ορθότητα του νόμου, πράττει άριστα, όταν δε κηρύσσει, έστω άτυπα, την κατάσταση ανάγκης, αυτή παύει να είναι ατομική, άναρχη και «φυσική», γίνεται πολιτική, κοινωνική και, στο μέτρο του δυνατού, εξομαλύνεται.

Στην πρόσφατη περίπτωση της επίταξης οικοπέδων σε νησιά για τη δημιουργία χώρων εγκατάστασης μεταναστών oι συνταγματικές προϋποθέσεις της επίταξης – έκτακτη, δημόσια, επείγουσα, πρόσκαιρη ανάγκη – φαίνονται να πληρούνται, ιδίως από τη στιγμή που η κυβέρνηση επικαλέστηκε ρητά όχι μόνο την κοινωνική αναταραχή σε περιοχές μαζικής υποδοχής μεταναστών-προσφύγων αλλά και απειλές κατά της δημόσιας υγιεινής.

Η αναγγελία της κυβέρνησης ότι σκοπεύει να αλλάξει επειγόντως τον σχετικό με τη διεξαγωγή του επαγγελματικού πρωταθλήματος ποδοσφαίρου νόμο και η κατάθεση σχετικής τροπολογίας, η οποία υπερψηφίστηκε τελικά σήμερα στη Βουλή με 156 ψήφους, αποτελούν ενέργειες που δεν είναι μεν ευθέως αντισυνταγματικές αλλά δύσκολα θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι δεν αποτελούν παρεμβάσεις που θα έπρεπε να αποφεύγονται σε ένα ορθά λειτουργούν Κράτος Δικαίου.

Κατά τη συνταγματική αναθεώρηση που βρίσκεται σε εξέλιξη και οδεύει, με γρήγορο ρυθμό, προς την ολοκλήρωση, εμφανίστηκαν, και «λύθηκαν» από τους πολιτικούς πρωταγωνιστές, μια σειρά από διλήμματα, τα οποία διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία και βοηθούν στην κατανόηση και αποτίμηση του εγχειρήματος.

Ήταν ορθή η απόφαση να μην παραστεί κανένα μέλος της κυβέρνησης από τα υπουργικά έδρανα στη συζήτηση για τη σύσταση της ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής προκαταρκτικής εξέτασης στην υπόθεση «σκευωρία περί της Novartis»; Από συνταγματική άποψη, όχι: η επίκληση του σεβασμού της διάκρισης των εξουσιών δεν ευσταθεί.

Η πρόκληση που αντιμετωπίζει η Κυβέρνηση κατά την επιλογή της ηγεσίας των ανωτάτων δικαστηρίων, αν θέλει να κινηθεί εντός της δημοκρατικής μας τάξης, είναι οι επιλογές της να μην κινδυνεύσουν να χαρακτηρισθούν ως αυθαίρετες.

Το δέλεαρ για την κοινοβουλευτική πλειοψηφία είναι ότι έχει τη δυνατότητα να αναθεωρήσει το άρθρο 32 του Συντάγματος, έτσι ώστε να απεμπλακεί η προεδρική εκλογή από το ενδεχόμενο πρόωρης διάλυσης της Βουλής. Άρα, η εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας, που θα πραγματοποιηθεί τον ερχόμενο Ιανουάριο, δεν θα συνιστά πλέον ένα υπερόπλο στα χέρια της αξιωματικής αντιπολίτευσης για την προκήρυξη πρόωρων εκλογών.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο ανώτατος άρχοντας, είναι «πολιτικά ανεύθυνος» με την έννοια ότι για τις πράξεις του την πολιτική ευθύνη φέρει η κυβέρνηση. Αυτό επιτυγχάνεται με τον θεσμό της προσυπογραφής. Στο πλαίσιο αυτό, ένα κρίσιμο ερώτημα που τίθεται αναφορικά με την απόφαση της προηγούμενης κυβέρνησης για το διορισμό της δικαστικής ηγεσίας είναι το εξής: η αρμοδιότητα του ΠτΔ προς έκδοση της πράξης που του προτείνει και προσυπογράφει το υπουργικό συμβούλιο είναι υποχρεωτική για αυτόν ή αντίθετα είναι πράξη διακριτικής ευχέρειας, την οποία μπορεί κατά την κρίση του να αρνηθεί;

Τρεις είναι οι υποθέσεις σχηματισμού Κυβέρνησης, μετά τις εκλογές της 7ης Ιουλίου, ανάλογα με την κοινοβουλευτική δύναμη των κομμάτων, καθώς και τις ενέργειες που προβλέπει το Σύνταγμα (άρθρα 37 και 84), σύμφωνα με την αρχή της δεδηλωμένης και τον συνταγματικό σκοπό της κυβερνησιμότητας.

Το δίμηνο Μάιος – Ιούνιος 2019 εν μέσω Ευρωεκλογών, Αυτοδιοικητικών Εκλογών και εσπευσμένης προκήρυξης Βουλευτικών Εκλογών τέθηκαν αλληλένδετα συνταγματικά ζητήματα, που φανερώνουν ότι η επικαιρότητα βρίθει θεμάτων θεσμικού ενδιαφέροντος, των οποίων η προσέγγιση εμπεριέχει, άμεσα ή έμμεσα, αναφορά σε συνταγματικές έννοιες ή κανόνες.

Η τρέχουσα πολιτική πραγματικότητα έφερε στο προσκήνιο διάφορες όψεις της αρχής της αμεροληψίας που συνδέονται με το ζήτημα της υποκρισίας και του κυνισμού στην πολιτική. Αν θέλουμε να ασκήσουμε την εξουσία με αμερόληπτο τρόπο, αυτό συνεπάγεται ορισμένες δεσμεύσεις και περιορισμούς. Μπορεί να ανταποκριθούμε σε αυτό το βάρος, παρότι πολιτικά, κομματικά, δεν συμφέρει. Είναι όμως δύσκολο να έχουμε και τα δύο: το ηθικό πολιτικό επιχείρημα ότι είμαστε αμερόληπτοι και το επιθυμητό αποτέλεσμα να κάνουμε αυτό που μας συμφέρει πολιτικά και προτιμούμε κομματικά.

Η απόφασή της (παραιτηθείσας πλέον) κυβέρνησης να διορίσει νέα ηγεσία στην κορυφή της ελληνικής Δικαιοσύνης, η οποία ελήφθη από το Υπουργικό Συμβούλιο στις 31 Μαΐου 2019, δηλαδή κατά τη διάρκεια μιας άτυπης προεκλογικής περιόδου είναι ένα ζήτημα που προκάλεσε έριδες μεταξύ των πολιτικών κομμάτων με την αντιπολίτευση να κατηγορεί την κυβέρνηση για πλήγμα στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης.

Το φαινόμενο της παρείσφρησης διατάξεων άσχετων προς το κύριο αντικείμενο νομοσχεδίων δεν είναι νέο, παρότι το Σύνταγμα ρητά την απαγορεύει. Η σημερινή Κυβέρνηση προωθεί με διαδικασίες επείγοντος χαρακτήρα τη συζήτηση και ψήφιση νομοσχεδίων, στα οποία μάλιστα θα περιλαμβάνεται σειρά τροπολογιών με πελατειακά και ψηφοθηρικά χαρακτηριστικά.

Την εβδομάδα που πέρασε (μετά από τις Ευρωεκλογές και τον πρώτο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών) τέθηκαν αλληλένδετα συνταγματικά ζητήματα: το ερώτημα περί παραίτησης της κυβέρνησης ή διάλυσης της Βουλής για κρίσιμο εθνικό θέμα, ο διορισμός της ηγεσίας της δικαιοσύνης από την παρούσα κυβέρνηση, η υπογραφή του κρίσιμου προεδρικού διατάγματος. Όποια και αν είναι η έκβαση του περίπλοκου συνταγματικού παιχνιδιού που διαδραματίζεται, θα αφήσει το αποτύπωμά της στη συνταγματική πρακτική.

Η πρόσφατη εξαγγελία του Πρωθυπουργού για διενέργεια πρόωρων εθνικών εκλογών, ασχέτως του λόγου που την προκάλεσε, πυροδοτεί πολιτικές, αλλά και σημαντικές συνταγματικές εξελίξεις.

Η βιασύνη της επιλογής της δικαστικής ηγεσίας από την παρούσα κυβέρνηση, αν τελικά πραγματοποιηθεί, παραπέμπει σε πολιτική πράξη, η οποία δεν είναι κατά το Σύνταγμα ανεκτή.

Πληθαίνουν τα παραδείγματα της αυταρχικής και εξωθεσμικής διακυβέρνησης της χώρας. Η πρόσφατη «μετατροπή» της διαδικασίας για πρόταση μομφής (από μέρους της Ν.Δ.) σε διαδικασία παροχής ψήφου εμπιστοσύνης (από μέρους της κυβέρνησης) αποτελεί καινοφανή πρακτική, ευθέως αντίθετη με το Σύνταγμα και τον Κανονισμό της Βουλής.

Η αναθεώρηση του Συντάγματος στην ελληνική περίπτωση μοιάζει με ένα δύσκολο ταξίδι, το οποίο οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας (κυβέρνηση και αντιπολίτευση) δεν φαίνονται διατεθειμένες να το πραγματοποιήσουν ορθά, αφού ετοιμάζουν βαλίτσες.

Με την κύρωση της συμφωνίας των Πρεσπών κλείνει ένα μείζον θέμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Πώς αξιολογείται, όμως, το αποτέλεσμα με βάση τους στόχους που είχαμε θέσει ως χώρα διαχρονικά;