Η υποκλοπή/διαρροή του σχεδίου εισήγησης του δικαστή Alito, σε υπόθεση ελέγχου συνταγματικότητας των αμβλώσεων από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, έχει προκαλέσει σάλο σε όλο τον κόσμο. Το πρώτο ερώτημα που τέθηκε είναι ποιος και γιατί διέρρευσε το σχέδιο της κρίσιμης γνώμης του ανώτατου δικαστή. Πρόκειται για κάποιον υποστηρικτή ή για αντίπαλο της μεταστροφής της νομολογίας του Ανωτάτου Δικαστηρίου, το οποίο μισό αιώνα μετά την εμβληματική απόφαση Roe v. Wade φαίνεται να αφαιρεί από τις γυναίκες την ελευθερία να επιλέγουν αν θα προχωρήσουν σε άμβλωση; Αποσκοπούσε αυτή η διαρροή στη μέτρηση των αντιδράσεων απέναντι σε μία επικείμενη ιστορική απόφαση και την επικοινωνιακή προετοιμασία της κοινής γνώμης ή, αντίθετα, στην αποτροπή της;
Τα ερωτήματα αυτά επί του παρόντος μένουν αναπάντητα. Όπως φαίνεται, στις αρχές του καλοκαιριού θα δημοσιευτεί η αναμενόμενη απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου και αυτό που έχει σημασία δεν είναι μόνο ότι ανατρέπεται ένα σημαντικό δικαίωμα των γυναικών, 49 χρόνια μετά τη νομολογιακή αναγνώρισή του, αλλά ότι πιθανόν πρόκειται για το πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση μίας ευρύτερης συντηρητικής στροφής της νομολογίας του Ανωτάτου Δικαστηρίου για την προστασία των δικαιωμάτων, ιδίως των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, των ΛOATKI, αλλά και επιμέρους δικαιωμάτων που έχουν απασχολήσει διαχρονικά τον δημόσιο διάλογο στις ΗΠΑ, όπως οι περιορισμοί του δικαιώματος οπλοφορίας.
Ζητούμενο, ωστόσο, είναι να αναζητήσουμε τι κρύβεται πίσω από αυτή την απόφαση. Μία επιφανειακή προσέγγιση στέκεται στην ανατροπή των συσχετισμών του Ανωτάτου Δικαστηρίου, μετά από τους διορισμούς νέων δικαστών που πραγματοποίησε κατά τη θητεία του ο Πρόεδρος Τραμπ, επιλέγοντας πρόσωπα εξαιρετικά συντηρητικών αντιλήψεων. Ως γνωστόν, στις ΗΠΑ η αρμοδιότητα επιλογής των ανώτατων δικαστών, όταν πεθαίνει ή παραιτείται ένα μέλος του Ανωτάτου Δικαστηρίου, ανήκει στον Πρόεδρο. Η συγκυρία οδήγησε σε νέες ισορροπίες μέσα στο Δικαστήριο, με τους πέντε από τους εννέα δικαστές να ασπάζονται θέσεις που μέχρι σήμερα θεωρούνταν αναχρονιστικές και μειοψηφικές.
Όμως πίσω από αυτή την απλή διαπίστωση, που αφορά τη σύνθεση του Δικαστηρίου ή την κριτική του τρόπου επιλογής των ανώτατων δικαστων, υποβόσκουν βαθιές συγκρούσεις τόσο ως προς τις αντιλήψεις την αμερικανικής κοινωνίας όσο και σε ειδικότερα ζητήματα που απασχολούν τη συνταγματική θεωρία και πράξη. Ας δούμε ποιες είναι αυτές:
α. Η πρώτη σύγκρουση αφορά βέβαια αυτό καθεαυτό το δικαίωμα άμβλωσης. Κατά τον δικαστή Alito «Η άμβλωση καταστρέφει τη ζωή ενός αγέννητου ανθρώπινου όντος». Στη διαμάχη για τις αμβλώσεις συγκρούεται η άποψη που υιοθετεί και ο Alito, ότι δηλαδή η άμβλωση αποτελεί μια μορφή ανθρωποκτονίας, και η αντίθετη άποψη που υποστηρίζει την ελευθερία της εγκύου να διαθέτει το σώμα της. Πίσω από αυτή την αντιπαράθεση υποκρύπτονται ασφαλώς διαφορές που απορρέουν από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των υποστηρικτών τους. Ας μην υποτιμάμε τον ιδιαίτερο ρόλο της θρησκείας στις ΗΠΑ, που εκδηλώνεται με σαφώς διαφορετικό τρόπο από ό,τι στην Ευρώπη.
β. Ένα δεύτερο επίπεδο σύγκρουσης είναι το πολιτικό, δηλαδή η αντιπαράθεση μεταξύ Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατικών, με τους πρώτους να εμφορούνται, τουλάχιστον στην πλειοψηφία τους, από συντηρητικές αντιλήψεις και τους δεύτερους από φιλελεύθερες. Περισσότερες από 16 Πολιτείες των ΗΠΑ, όπου έχουν την πλειοψηφία οι Ρεπουμπλικάνοι, φαίνεται να είναι έτοιμες να απαγορεύσουν τις αμβλώσεις μετά τη δημοσίευση της κρίσιμης απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου.
γ. Πίσω από αυτή τη σύγκρουση μπορεί κανείς να διακρίνει επίσης δύο διαφορετικούς κόσμους: Αφενός τη βαθιά Αμερική των μεσοδυτικών Πολιτειών, από την οποία άντλησε την εκλογική δύναμή του και ο Τραμπ, που χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια, θρησκοληψία, απομονωτισμό και ρατσιστικά κατάλοιπα. Αφετέρου, την ανοιχτή, φιλελεύθερη, συμπεριληπτική, προοδευτική κοινωνία της ανατολικής και της δυτικής ακτής, που τη χωρίζει πολιτισμικά μία άβυσσος από τη βαθιά Αμερική.
δ. Αλληλένδετη με την προηγούμενη είναι άλλη μία σημαντική σύγκρουση, που αποκαλύπτεται και στην περίπτωση των αμβλώσεων: Η αντιπαράθεση μεταξύ των φεντεραλιστών και των αποσχιστικών τάσεων, που βλέπουν με εχθρότητα το κεντρικό κράτος και τις πολιτικές ελίτ της Ουάσιγκτον, επιδιώκοντας την απονομή περισσότερων αρμοδιοτήτων στις Πολιτείες. Με ρίζες που φτάνουν πριν από τον Αμερικανικό Εμφύλιο, αυτή η αντιπαράθεση γέρνει στην επίμαχη υπόθεση υπερ των «τοπικιστών», μια που η αρμοδιότητα θέσπισης του νομοθετικού πλαισίου για τις αμβλώσεις ή για την απαγόρευσή τους θα περάσει στα νομοθετικά όργανα κάθε Πολιτείας.
ε. Τέλος, ένα αυτοτελές πεδίο σύγκρουσης είναι εκείνο όπου αντιπαρατίθενται οι υποστηρικτές του ισχυρού δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων και όσοι επιχειρηματολογούν υπέρ του περιορισμού του ρόλου των δικαστών, με το σύνθημα «Ας πάρουμε το Σύνταγμα μακριά από τα δικαστήρια». Το οξύμωρο είναι ότι αυτοί που επιδιώκουν να συρρικνωθεί ο δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων εμπνέονται από μια φιλελεύθερη αντίληψη για τα δικαιώματα, που ενισχύθηκε από τις προοδευτικές αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου κατά τις προηγούμενες δεκαετίες.
Η διαμάχη για τις αμβλώσεις δεν θα τελειώσει με τη δημοσίευση της απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην επίμαχη υπόθεση Dobbs v. Jackson Women’s Health Org. Καταρχάς θα μεταφερθεί στο επίπεδο της νομοθετικής εξουσίας των Πολιτειών. Στη συνέχεια, θα επανασυζητηθούν παρόμοιες υποθέσεις ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου, που ενδέχεται όταν μεταβληθεί πάλι η σύνθεσή του να επιστρέψει στη νομολογία που εγκαινίασε η απόφαση Roe v. Wade το 1973.
Όλος ο κόσμος παρακολουθεί με κομμένη ανάσα αν αυτή η συντηρητική στροφή θα επεκταθεί και σε άλλα δικαιώματα. Ωστόσο, οι συγκρούσεις που κρύβονται πίσω από αυτή τη διαμάχη είναι, όπως συνοπτικά αναλύθηκε προηγουμένως, βαθύτερες και πολύπλευρες. Πρόκειται για τη σύγκρουση δύο διαφορετικών κόσμων, που είναι αναγκασμένοι να συνυπάρχουν, πάνω σε θεμελιώδη πολιτικά, αξιακά, θεσμικά και πολιτισμικά ζητήματα. Τελική και οριστική έκβαση δεν μπορεί να υπάρξει. Ο αγώνας για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνεχίζεται.
Ξενοφών Κοντιάδης
Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου, Πάντειο Πανεπιστήμιο,
Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου
