Έντονες αντιδράσεις προκάλεσε η νομοθετική πρωτοβουλία της Υπουργού Παιδείας σχετικά με την «Προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας και την αναβάθμιση του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος»1. Στο επίκεντρο των αντιδράσεων βρίσκονται οι διατάξεις του νομοσχεδίου σχετικά με τη φύλαξη και προστασία των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Παρατηρώντας κανείς τον δημόσιο διάλογο, δύο είναι τα ρεύματα που διακρίνει. Από τη μια, την υπέρμετρη επίκληση των θεσμών και των εφαρμοστέων – ή και μη – δικαιωμάτων. Από την άλλη, την αδιαφορία για τα θεσμικά κεκτημένα και τον χλευασμό όσων προσπαθούν να τα υπερασπιστούν. Ανεξαρτήτως των θέσεων του καθενός, είναι βέβαιο πως ανακύπτουν ορισμένα, καθόλου ελάσσονα, θεσμικά ζητήματα τα οποία δέον να προσεγγίσουμε.
I. Συνταγματικό πλαίσιο των ΑΕΙ
Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα οργανώνονται, κατά συνταγματική επιταγή2, ως Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, έχουν δηλαδή Νομική Προσωπικότητα διακριτή από το Νομικό Πρόσωπο του Δημοσίου. Συνιστούν την κυριότερη περίπτωση ειδικής αυτοδιοίκησης που κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα. Άμεση απόρροια της κατοχύρωσης τους ως ΝΠΔΔ είναι η δημοσιονομική και διοικητική τους αυτοτέλεια3.Εν τούτοις, δεν αρκεί απλώς η τυπική αυτοδιοίκηση του οργανισμού, η οποία αρκείται στην κατοχύρωση αυτοτελούς Νομικής Προσωπικότητος, αλλά η αυτοδιοίκηση υπό την ουσιαστική της μορφή, και μάλιστα σε βαθμό που δε χαρακτηρίζεται χαλαρός, αλλά πλήρης όπως επιβάλλεται από το αρ. 16 παρ. 5 του Συντάγματος. Η πλήρης αυτοδιοίκηση συνιστά ταυτόχρονα προέκταση της ακαδημαϊκής ελευθερίας και θεσμική εγγύηση υπέρ αυτής4.
Εγγενείς αρμοδιότητες προς την έννοια της πλήρους αυτοδιοίκησης είναι, μεταξύ άλλων, η επιλογή του διδακτικού και του διοικητικού προσωπικού των ΑΕΙ από τα οικεία τους όργανα. Άλλωστε, η αυτοδιοίκηση και η στενά συνδεδεμένη με αυτήνακαδημαϊκή ελευθερία, συνιστούν την ειδοποιό διαφορά μεταξύ των ΑΕΙ και άλλων ισότιμων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, όπως οι παραγωγικές σχολές των ενόπλων δυνάμεων.5
II. Επίμαχες διατάξεις του νομοσχεδίου
Οι προαναφερθείσες αντιδράσεις επικεντρώνονται κυρίως στο άρθρο 13 του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Παιδείας, με τίτλο «Σύσταση Ομάδων Προστασίας Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων»6. Στην παράγραφο 1 προβλέπεται η στελέχωση των ΟΠΠΙ από κατώτερους αξιωματικούς της ΕΛ.ΑΣ και από Ειδικούς Φρουρούς, με αρμοδιότητες τόσο σύλληψης όσο και προανάκρισης7. Στην παράγραφο 3, γίνεται αναφορά σε απλή «συνεργασία» των ΟΠΠΙ με τον Πρύτανη, διάταξη μάλλον άνευ κανονιστικής ουσίας, καθώς από την παράγραφο 5 προκύπτει η πλήρης υπαγωγή τους στην Ελληνική Αστυνομία.
III. Το ζήτημα της επιλογής του προσωπικού φύλαξης
Όπως ήδη επισημάνθηκε, συνέπεια της συνταγματικής κατοχύρωσης του πλήρους αυτοδιοίκητου των ΑΕΙ είναι η αρμοδιότητα επιλογής του διοικητικού τους προσωπικού από τα οικεία τους όργανα. Δηλαδή η ουσιαστική εκτίμηση των προϋποθέσεων που τάσσει ο νόμος δεν νοείται να γίνεται από όργανα ξένα προς τον αυτοδιοικούμενο οργανισμό. Κατ’ εξαίρεση, μόνο, θα πρέπει να γίνει δεκτό πως η επιλογή διοικητικού ή και τεχνικού προσωπικού των ΑΕΙ μπορεί να μη γίνει από τον ίδιο τον οργανισμό, εφ’ όσον καθιερώνεται ένα σύστημα αξιολόγησης επί τη βάση αντικειμενικών κριτηρίων.8 Εξεταστέον λοιπόν το αν η στελέχωση των ΟΠΠΙ θίγει το πλήρες αυτοδιοίκητο.
Το ζήτημα ανακύπτει κυρίως ως προς τους Ειδικούς Φρουρούς. Από το άρθρο 9 του 2734/1999 προκύπτει η διενέργεια των προσλήψεων των Ειδικών Φρουρών με βάση το σύστημα των αντικειμενικών κριτηρίων (μόρια), με κριτήρια πρόσληψης τα οποία μπορούν πράγματι να χαρακτηριστούν αντικειμενικά, όπως ο γενικός βαθμός απολυτηρίου Λυκείου, η γνώση ξένης γλώσσας και η εκπλήρωση των στρατιωτικών υποχρεώσεων. Αρμόδια για τη διαδικασία είναι τριμελής επιτροπή που υπάγεταιστο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και αποτελείται από έναν Αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου, έναν εκπρόσωπο του Α.Σ.Ε.Π. και έναν Διευθυντή Διεύθυνσης των κλάδων του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης.
Το συγκεκριμένο σύστημα, παρά το γεγονός πως δεν προβλέπει οιαδήποτε συμμετοχή των ΑΕΙ στη διαδικασία επιλογής του προσωπικού, θα πρέπει, έστω και οριακά, να γίνει δεκτό πως δεν θίγει το πλήρες αυτοδιοίκητο, ακριβώς διότι πρόκειται για ένα σύστημα γενικό, που βασίζεται σε κριτήρια αμιγώς αντικειμενικά. Δεν θα δεχόμασταν το ίδιο αν ο νόμος ως κριτήρια πρόσληψης έτασσε, επιπλέον, λ.χ. την εμπειρία ή στοιχεία του χαρακτήρα του υποψηφίου, τα οποία μόνο κατά ουσιαστική εκτίμηση μπορούν να συνεκτιμηθούν.
IV. Η υπαγωγή και αναφορά των ΟΠΠΙ
Η υπαγωγή των ομάδων προστασίας, όχι στον Πρύτανη αλλά στην Ελληνική Αστυνομία, συνεπάγεται την άνευ ετέρου αφαίρεση αρμοδιότητας από τους ειδικούς αυτοδιοικούμενους οργανισμούς προς κεντρικό όργανο του κράτους9, κατά παράβαση του πλήρους αυτοδιοικήτου και συνεπώς κατά παράβαση του άρθρου 16 παρ. 5 εδ. α’ του Συντάγματος. Και μάλιστα αφαίρεση αρμοδιότητας η οποία αυτονοήτως προκύπτει από την έννοια του πλήρους αυτοδιοικήτου. Η αναφορά της παραγράφου 3 του Νομοσχεδίου περί «συνεργασίας» των ΟΠΠΙ με τον Πρύτανη ουδεμία συνέπεια έχει ως προς την ιεραρχική τους υπαγωγή και άρα τη διατήρηση της σχετικής αρμοδιότητας από τα ΑΕΙ.
Επομένως, προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην απονομή στους αυτοδιοικούμενους οργανισμούς των κατάλληλων μέσων για την άσκηση της συγκεκριμένης αρμοδιότητας. Πρέπει δηλαδή οι Ομάδες Προστασίας να υπαχθούν στον Πρύτανη του εκάστοτε ΑΕΙ. Και οποιαδήποτε συζήτηση για την αφαίρεση της συγκεκριμένης αρμοδιότητας από αυτά θα πρέπει να γίνει μόνο εφ’ όσον, παρά την θέσπιση των ΟΠΠΙ και την υπαγωγή τους στον Πρύτανη, η άσκηση της αρμοδιότητας φύλαξης παραμένει αναποτελεσματική, υπό την προϋπόθεση όμως πως συγχρόνως η αρμοδιότητα αυτή μπορεί να ασκηθεί αποτελεσματικότερα από την Ελληνική Αστυνομία. Εφόσον, όμως, η αφαίρεση της αρμοδιότητας δεν διέλθει το στάδιο αυτό, δεν μπορεί έστω και κατ’ εξαίρεση να κριθεί θεμιτή.
Συμπεράσματα
Είναι δεδομένη η επιθυμία όλου του υγιούς μέρους της κοινωνίας να δοθεί τέλος στα φαινόμενα παραβατικότητας εντός του ελληνικού Πανεπιστημίου. Οποιαδήποτε όμως λύση προς το σκοπό αυτό θα είναι σύμφωνη προς τις επιταγές του κράτους δικαίου μόνον εφ’ όσον κινείται εντός των επιτρεπόμενων θεσμικών ορίων. Η υποστήριξη επιλογών που κινούνται εκτός των ορίων αυτών δε συνιστά επιλογή μεταξύ αποτελεσματικότητας και αναποτελεσματικότητας μίας ρύθμισης, αλλά συνειδητή επιλογή μεταξύ της νομιμότητας και της θεσμικής ανομίας. Πράγμα παράδοξο, αν αναλογιστεί κανείς πως η αφετηρία της όλης νομοθετικής πρωτοβουλίας βρίσκεται ακριβώς στην τήρηση των νόμων εντός του χώρου των Πανεπιστημίων…
Ελευθέριος Νταβερνιάρης
Προπτυχιακός φοιτητής Νομικής ΑΠΘ
Υποσημειώσεις:
1. Από τον τίτλο του νομοσχεδίου. Βλ. Δικτυακό τόπο διαβουλεύσεων, Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων: http://www.opengov.gr/ypepth/
2. αρ. 16 παρ. 5 Σ.
3. Π. Δαγτόλγου, Γενικό Διοικητικό Δίκαιο, 2014, σελ. 422 επ.
4. Κ.Χρυσόγονος – Σ. Βλαχόπουλος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, 2017, σελ. 382 επ.
5. Βλ. στο ίδιο
6. Εφ’ εξής ΟΠΠΙ
7. αρ. 9 παρ. 4 Ν. 2734/1999 (ΦΕΚ Α΄161) όπως τροποποιείται με το αρ. 14 του νομοσχεδίου
8. Κ.Χρυσόγονος – Σ. Βλαχόπουλος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, 2017, σελ. 382 επ.
9. που ανήκει δηλαδή στο Νομικό Πρόσωπο του Δημοσίου
