Η δημοκρατία είναι αποτέλεσμα πολλών και διαφορετικών συνιστωσών, για να ελέγξουμε την ποιότητα του πολιτεύματος, ανατρέχουμε συχνά στους επιμέρους θεσμούς, δηλαδή στη διαδικασία απονομής της δικαιοσύνης, στην αμεροληψία των μέσων μαζικής ενημέρωσης, στους πολιτική εκπροσώπηση και, τέλος, στο σύνολο των πολιτών. Στο παρόν κείμενο, η πρόσληψη του σχήματος θα γίνει από τα υψηλά κλιμάκια της πυραμίδας, η επιλογή αυτή προκύπτει από το γεγονός πως οι υψηλές βαθμίδες διαμορφώνουν τη βάση της πυραμίδας, λόγω της σχέσης επιρροής και δύναμης που αυτές φέρουν.
Οι εικόνες από το Καπιτώλιο προξένησαν στην πλειονότητα των πολιτών θλίψη, η συνεχομένη προβολή και κοινοποίηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αποτέλεσε ένα κοινό «μοίρασμα» του πόσο μουδιασμένες/οι και φοβισμένες/οι αισθανόμαστε ενώπιον τέτοιων ειδεχθών πράξεων. Η βεβήλωση της Αμερικανικής Βουλής, δηλαδή του αμερικανικού οίκου της δημοκρατίας, αποτέλεσε μια πραξικοπηματική κίνηση από μερίδα πολιτών, υποκινούμενων ιδεολογικά από τη λαϊκιστική και ακροδεξιά ρητορεία του απερχόμενου προέδρου Donald Trump. Αίσθηση, επίσης, προκαλεί ότι οι φρουρούμενες αστυνομικές δυνάμεις επέτρεψαν στην ομάδα αυτή να εισέλθει στο κτήριο, πράξη που προσθέτει νέα ερωτήματα για τον ρόλο των αστυνομικών δυνάμεων εκείνο το βράδυ. Η αντιδημοκρατική πράξη, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο τεσσάρων ατόμων και των τραυματισμό άλλων, αποτελεί το σύμπτωμα και όχι την αιτία, διότι φανερώνει την κρίση στην ποιότητα της αμερικανικής δημοκρατίας.
Το έλλειμμα δημοκρατίας στην Αμερική δεν ξεκίνησε χθες, μα πριν πέντε τουλάχιστον χρόνια, όταν οι Ρεπουμπλικάνοι έδωσαν το χρίσμα για τη διεκδίκησης της προεδρίας στον επιχειρηματία Trump, ο οποίος κατείχε μέσα μαζικής ενημέρωσης και με τη βοήθεια διασυνδέσεων και της οικονομικής δύναμης του, προσπαθούσε να χειραγωγήσει την κοινή γνώμη. Όμως, ήδη σε αυτό το αρχικό σημείο, πώς έδρασαν οι θεσμικοί μηχανισμοί μέσα στο ίδιο το ρεπουμπλικανικό κόμμα, πριν να είναι αργά; Ο Trump, όντας ένας άνθρωπος ενεργός μέσα στον κόσμο κι εντοπίζοντας τα κενά και τις ανάγκες των πολιτών, έδρασε «κατάλληλα» δίνοντας στον λαό αυτό που πίστευε πως είχε ανάγκη, μια διχαστική ρητορεία μίσους, η οποία διαμορφώνονταν κατά το δοκούν βάζοντας στο στόχαστρο, όπως είδαμε από την τετραετία που ολοκληρώθηκε, διάφορες πληθυσμιακές ομάδες, αφροαμερικανούς λατινοαμερικάνους, μετανάστες, ομοφυλόφιλους κτλ. Με λίγα λόγια, είχε μια μεθοδευμένη τακτική, το ερώτημα μου είναι, όμως, τί έκαναν οι δημοκρατικοί θεσμοί γι’ αυτό; Η πλύση εγκέφαλου στους ψηφοφόρους του είναι τόσο μεγάλη, που αρνούνταν το πρόσφατο εκλογικό αποτέλεσμα, διακηρύσσοντας ήδη πριν βγει πως δεν θα δεχθούν πιθανή ήττα του Trump. Η ομάδα του άσκησε μάλιστα και ανυπόστατες νομικά ενστάσεις και αγωγές, χωρίς να προσκομίσει αποδεικτικά στοιχεία, με τον ισχυρισμό της ύπαρξης νοθείας στο εκλογικό αποτέλεσμα. Με αποκορύφωμα, τη διαρροή ειδήσεων στα αμερικανικά μέσα από κοντινούς συνεργάτες του πως ο ίδιος θα αρνηθεί να παραδώσει την εξουσία, φέρνοντας στην μνήμη μας εικόνες δεσποτισμού από το ιστορικό παρελθόν.
Στη συνταγματική θεωρία μαθαίνουμε από τα πρώτα μαθήματα ότι η δημοκρατία αποτελείται από επιμέρους πυλώνες εξίσου σημαντικούς για την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος, εάν ένας υπολειτουργεί, αυτό επηρεάζει και τους υπόλοιπους. Ο Trump χρησιμοποίησε ως επι το πλείστον τον τύπο για να μεταδώσει τα δικά του μηνύματα – θα σημείωνα τη δική του επιχειρηματολογία, μα εάν διαβάσουμε προσεκτικά τους λόγους του δεν θα εντοπίσουμε ένα γνήσιο επιχείρημα. Με όρους της αρχαίας ελληνικής ρητορείας και σκέψης αποτελεί έναν δημαγωγό, οποίος χρησιμοποίησε την αγανάκτηση των πολιτών και με τη χρήση κενού λόγου, γενικεύσεων και επίκλησης στο συναίσθημα, κατάφερε να κερδίσει τη συμπάθεια και τελικά την ψήφο των πολιτών στις προηγούμενες αμερικανικές εκλογές. Προτρέχω να επισημάνω πως δεν σκοπεύω να αγιοποιήσω τους πολίτες, που φέρουν το δικό τους μερίδιο ευθύνης, μα προσπαθώ να αναδείξω την παρατεταμένη κρίση στους αμερικανικούς δημοκρατικούς θεσμούς, διότι οι υγιείς δημοκρατικοί θεσμοί παρέχουν το αναγκαίο πλαίσιο προστασίας στους πολίτες, οι οποίοι με τη σειρά τους – όταν αυτό υφίσταται – δεν ψηφίζουν με γνώμονα τον φόβο και τον θυμό, μα έχοντας κατά νου τις βασικές δημοκρατικές αξίες.
Στην πρώτη και τελευταία – ευτυχώς – τετραετία διακυβέρνησης του, σημειώθηκαν σωρεία θεσμικών παραλήψεων και λαθών: επιλογή των άμεσων μελών της οικογένειας του σε καίριες θεσμικές θέσεις της προεδρικής ομάδας, καταγγελία για καθαίρεση από το αξίωμα του (impeachment procedure), διορισμό στο Ανώτατο Δικαστήριο της δικαστή Amy Coney στη θέση της Ruth Bader Ginsburg. Αυτά είναι μερικά μόνο από τα πιο γνωστά θεσμικά του παραπτώματα που, σε συνδυασμό με τη στρατηγική που επέλεξε, δίνουν τη συνολική εικόνα μιας λαϊκιστικής διακυβέρνησης, η οποία δρα πληγωτικά στο πολίτευμα και σπιλώνει την αμερικανική ιστορία.
Τα θεσμικά αναχώματα που επικαλέστηκαν οι Δημοκρατικοί κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του, δηλαδή της απόφασης για προκαταρκτική έρευνα και της διαδικασίας σε παραπομπή για δίκη, δεν αποδείχτηκαν ικανά, ώστε να εμποδίσουν την ορμητική ροή της πολιτικής ρητορείας του, γιατί αυτή ήταν ήδη καλά ριζωμένη μέσα στους οπαδούς του, όπως αποδεικνύουν τα προχθεσινά γεγονότα. Ακριβώς, σε αυτό το σημείο, καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει η ψήφος των πολιτών, διότι οι θεσμικοί μηχανισμοί έχουν προβλεφθεί και σχεδιαστεί να δρουν σε ένα δεύτερο – μεταγενέστερο επίπεδο, έπειτα από την καθοριστική πολιτειακά πράξη της ψήφου. Οι ενημερωμένοι πολίτες οφείλουν να ψηφίζουν με γνώμονα τις δημοκρατικές αξίες, γι’ αυτό το λόγο σήμερα όσο ποτέ είναι αναγκαία η πολιτειακή εκπαίδευση, δηλαδή η παροχή εξειδικευμένης γνώσης για τη σωστή διαμόρφωση της ιδιότητας του πολίτη. Η κατάρτιση αυτή, αποτελεί το φάρμακο κατά τέτοιων επικίνδυνων πολιτικών πεποιθήσεων και τοποθετήσεων, διότι όταν οι πολίτες έχουν γνώση μπορούν να επιλέγουν συνειδητά με καθαρή σκέψη τους εκπροσώπους τους.
Ο Αριστοτέλης στο έργο του Ποιητική υποστήριξε ότι “Έστιν δε ήθος με το τοιούτον ο δήλοι την προαίρεσιν”[1], δηλαδή η ηθική είναι αυτό που εκδηλώνει επιλογή. Κάθε πράξη αποτελεί και μια επιλογή, ας ελπίσουμε ότι οι επιλογές της αμερικανικής πολιτείας θα είναι πιο σοφές και λιγότερο διχαστικές, έπειτα από τον απόηχο των γεγονότων στο Καπιτώλιο. Τόσο η αμερικανική πολιτεία, όσο και οι πολίτες της, οφείλουν να εργαστούν από κοινού στην ίαση των παθογενειών που οδήγησαν στη θεσμική εκτροπή και στις θλιβερές εικόνες για την αμερικανική δημοκρατία.
Ειρήνη Περπερίδου
Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Διεθνούς, Ευρωπαϊκού και Συγκριτικού Δικαίου Νομικής ΑΠΘ.
Υποσημειώσεις:
[1] Αριστοτέλης, «Ποιητική», 1450b 8-9.
