Ι. Εισαγωγή
Με ιδιαίτερη σφοδρότητα μαίνεται ο προεκλογικός αγώνας στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ενόψει των 60ων Προεδρικών Εκλογών, μετά την πρόσφατη καταδίκη στην υπόθεση για κρυφές πληρωμές χρημάτων και ιδιαίτερα μετά την αθωωτική απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ για τον τέως πρόεδρο, Ντόναλτ Τραμπ. Στις 4 Μαρτίου 2024, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, εξέδωσε απόφαση που αναιρούσε την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου της πολιτείας του Κολοράντο, επιτρέποντας ουσιαστικά στον Τραμπ τη συμμετοχή στο ψηφοδέλτιο των προκριματικών εκλογών των Ρεπουμπλικάνων. Πρόκειται μάλιστα για την πιο άμεση εμπλοκή του Ανωτάτου Δικαστηρίου σε προεδρικές εκλογές από την απόφαση του 2000 στην υπόθεση Μπους κατά Γκορ. Όμως, τι ακριβώς προέβλεπε η απόφαση του Κολοράντο για τον Τραμπ και σε ποια νομική βάση στηρίχθηκε;
ΙΙ. Ρήτρα Εξέγερσης (Insurrection Clause)
Στις 19 Δεκεμβρίου 2024, το Ανώτατο Δικαστήριο της πολιτείας του Κολοράντο, διέταξε τον αποκλεισμό του τέως προέδρου από το ψηφοδέλτιο των Ρεπουμπλικάνων στις επερχόμενες εκλογές. Νομική βάση της απόφασης αποτέλεσε η Ρήτρα Εξέγερσης (Insurrection Clause) ή αλλιώς Ρήτρα Αποκλεισμού (Disqualification Clause), η οποία επικυρώθηκε στον απόηχο του Εμφυλίου Πολέμου το 1868 και συναντάται σήμερα στο 3ο Τμήμα της 14ης Τροπολογίας. Σύμφωνα με αυτή, “Ουδείς δύναται να είναι γερουσιαστής ή αντιπρόσωπος στο Κογκρέσο ή εκλέκτορας του Προέδρου και Αντιπροέδρου, ο οποίος αφού προηγουμένως ορκίστηκε, ως μέλος του Κογκρέσου, να υποστηρίξει το Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών, θα έχει εμπλακεί σε εξέγερση ή ανταρσία εναντίον του ίδιου ή θα έχει παράσχει βοήθεια ή παρηγοριά στους εχθρούς του”. Τελευταία φορά που εφαρμόστηκε η Ρήτρα, ήταν τον Σεπτέμβριο του 2022, όταν ο Δικαστής πολιτειακού δικαστηρίου, Φράνσις Μάθιου, στο Νέο Μεξικό αποφάσισε ότι ο Κούι Γκρίφιν, κομητειακός επίτροπος και ιδρυτής της ομάδας «Καουμπόηδες για τον Τραμπ», πρέπει να απομακρυνθεί από την κυβερνητική θέση και απαγορεύεται να διεκδικήσει ή να αναλάβει οποιοδήποτε ομοσπονδιακό ή πολιτειακό αξίωμα, καθώς τον Μάρτιου του 2022 καταδικάστηκε για παράνομη είσοδο στο Καπιτώλιο στο πλαίσιο της επίθεσης που σημειώθηκε στις 6 Ιανουαρίου και συνεπώς πληρούταν η Ρήτρα Εξέγερσης εις βάρος του[1].
Με αφορμή το ανωτέρω γεγονός, ομάδα έξι ψηφοφόρων προέβη σε αγωγή εις βάρος του Τραμπ, επικαλούμενοι ότι ο τέως πρόεδρος δεν μπορεί να κατέχει δημόσιο αξίωμα λόγω της επίθεσης της 6ης Ιανουαρίου. Τον Νοέμβριο του 2022, πρωτοβάθμιο δικαστήριο στο Ντένβερ έκρινε, ότι τα γεγονότα που έλαβαν χώρα συνιστούσαν εξέγερση και ακολούθως, ότι ο Τραμπ συμμετείχε σε αυτά ως υποκινητής, ζητώντας με αυτό τον τρόπο τον αποκλεισμό του από το ψηφοδέλτιο. Ωστόσο, η δικαστής Σάρα Γουάλας, έκρινε ότι υπήρχε ασάφεια στο Τμήμα 3 αναφορικά με τον αν καταλαμβάνει την προεδρία και τον πρώην πρόεδρο[2] και διέταξε την υπουργό εξωτερικών Τζένα Γκρίσγουολντ να καταχωρίσει τον Τραμπ στο ψηφοδέλτιο[3].
Έπειτα από έφεση που ασκήθηκε και από τα δύο μέρη στο Ανώτατο Δικαστήριο του Κολοράντο, οι δικαστές αποφάνθηκαν με 4 υπέρ και 3 κατά, ότι ο Τραμπ αποκλείεται από την άσκηση της προεδρίας σύμφωνα με το Τμήμα 3, διαπιστώνοντας αφενός ότι συγκαταλέγεται και το αξίωμα του προέδρου και αφετέρου επιβεβαιώνοντας, ότι πράγματι υπερασπίστηκε την εξέγερση[4] για να ανατρέψει την ήττα του στις εκλογές του 2020. Απόρροια όλων αυτών, ήταν η διαταγή του δικαστηρίου στην πολιτειακή γραμματέα να αποκλείσει το όνομά του από το ψηφοδέλτιο. Όπως ήταν αυτονόητο, τόσο ο Τραμπ, όσο και το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα του Κολοράντο στράφηκαν στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, ζητώντας την επανεξέταση της απόφασης του δικαστηρίου του Κολοράντο.
III. Δίωξη πρώην προέδρων ή πρωθυπουργών σε άλλα έθνη
Η δίωξη πρώην προέδρων ή πρωθυπουργών, δεν συνιστά καινοτομία στην πολιτική σκηνή. Αγωγές εις βάρος προέδρων εγέρθηκαν και σε άλλα έθνη κατά καιρούς. Ωστόσο, ο τρόπος αντιμετώπισης σε κάθε περίπτωση διαφέρει. Για παράδειγμα, στον Ισραηλινό πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου, απαγγέλθηκε το 2019 κατηγορία για απάτη και δωροδοκία, ενώ ήταν ακόμη στο αξίωμα. Προσπάθησε να υπονομεύσει την διαδικασία της δίωξής του, επικαλούμενος στοχευμένη καθοδήγησή της από πολιτικούς του αντιπάλους. Όπως ήταν αναμενόμενο, η εμπιστοσύνη που απέπνεε στους πολίτες κλονίστηκε, με απότοκο την αποτυχία του να σχηματίσει κυβέρνηση το 2021. Ωστόσο, στις Ισραηλινές Βουλευτικές Εκλογές του 2022 και ενώ η δίκη του είχε ανασταλεί λόγω του πολέμου, ο Νετανιάχου επέστρεψε στην εξουσία. Αξίζει να σημειωθεί, ότι στις 4 Δεκεμβρίου του 2023 άρχισε η εκδίκαση της υπόθεσης, με τον Νετανιάχου να παραμένει Πρωθυπουργός.
Από την άλλη μεριά, δεν ήταν ίδια η τύχη για τον Ζαΐρ Μπολσονάρου. Κατηγορήθηκε ότι προσπάθησε να συνεργαστεί με την βραζιλιάνικη αστυνομία για να αποτρέψει τον διάδοχό του, πρόεδρο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, να αναλάβει τα καθήκοντά του, καθώς υποστηρικτές του Μπολσονάρου εισέβαλαν σε κυβερνητικά κτήρια κατά την διάρκεια της ορκωμοσίας του Λούλα στις 8 Ιανουαρίου του 2023[5]. Το Ανώτατο Εκλογοδικείο αποφάνθηκε, ως απόρροια της εισβολής που έλαβε χώρα, την απαγόρευση στον Μπολσονάρο να κατέχει οποιοδήποτε δημόσιο αξίωμα μέχρι το 2030.
IV. Τι αποφάνθηκε το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ;
Στις 4 Μαρτίου 2024, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ αποφάνθηκε επί της υπόθεσης Trump v. Anderson, ανατρέποντας την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου του Κολοράντο. Το αποτέλεσμα ήταν ομόφωνο (9-0), αναγνωρίζοντας ότι πράγματι το Ανώτατο Δικαστήριο του Κολοράντο δεν είχε την εξουσία να αποκλείσει τον Τραμπ από το ψηφοδέλτιο των προκριματικών εκλογών. Πως όμως έφτασε σε αυτό το αποτέλεσμα το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ;
Δεδομένου ότι το νομικό σύστημα των ΗΠΑ εντάσσεται στο Αγγλοσαξονικό δίκαιο (common law), σε αντίθεση με την Ελλάδα και γενικότερα το Ευρωπαϊκό Ηπειρωτικό δίκαιο, μεγάλη έμφαση δόθηκε στην προϋπάρχουσα νομολογία. Πράγματι, στην απόφαση γίνεται πρωτίστως αναφορά στην υπόθεση του 1995, “U.S. Term Limits v. Thornton”, σύμφωνα με την οποία οι πολιτείες δεν έχουν την εξουσία να προσθέσουν όρια θητείας ή πρόσθετα προσόντα για τους υποψήφιους βουλευτές[6]. Η εξουσία αυτή πρέπει να προέρχεται από κάποια πηγή του Συντάγματος και το Τμήμα 5 της 14ης Τροπολογίας δίνει στο Κογκρέσο αυτή την εξουσία.
Ορμώμενη από την απόφαση αυτή, και συγκεκριμένα την πρόβλεψη του 5ου Τμήματος, η πλειοψηφία των πέντε δικαστών θεωρεί πως το Κογκρέσο έχει την εξουσία να επιβάλλει την διάταξη του 3ου Τμήματος της 14ης Τροπολογίας. Προκειμένου να υποστηρίξει περαιτέρω αυτή την αντίληψη, συμπεριλαμβάνει στο κείμενο της απόφασης και την υπόθεση “City of Boerne v. Flores”. Σύμφωνα με την τελευταία, η εξουσία του Κογκρέσου που προβλέπεται στο Τμήμα 5, έχει “διορθωτικό” χαρακτήρα, δηλαδή πρώτα οι κυβερνήσεις και τα ομοσπονδιακά δικαστήρια έχουν την ευθύνη για την διασφάλιση της συμμόρφωσης με το 3ο Τμήμα και μετά το Κογκρέσο[7]. Ή, όπως το έθεσε ο γερουσιαστής Χάουαρντ, το τμήμα 5 αναθέτει στο Κογκρέσο την ευθύνη να φροντίσει για το μέλλον να εφαρμοστούν όλα τα τμήματα της τροπολογίας με καλή πίστη[8].
Τέλος, το δικαστήριο μεταξύ άλλων στηρίχθηκε και στην υπόθεση “Griffin’s Case” από το 1869, σύμφωνα με την οποία ο Γκρίφιν άσκησε προσφυγή, καθώς είχε καταδικαστεί από δικαστή που του είχε απαγορευθεί να κατέχει το αξίωμα βάσει του 3ου Τμήματος. Ο δικαστής Τσέις που κλήθηκε να δικάσει την προσφυγή, υποστήριξε ότι δεν ήταν σε θέση να αποφανθεί επί του ζητήματος, χωρίς να λάβει καθοδήγηση, ιδίως από το Κογκρέσο. Συνεπώς, ενισχύεται η άποψη, ότι πολιτειακά και ομοσπονδιακά δικαστήρια δεν μπορούν να επιβάλουν το 3ο Τμήμα, χωρίς νομοθεσία από το Κογκρέσο[9].
V. Επηρεάζει η πρόσφατη καταδίκη του Trump στην υπόθεση κρυφών χρηματικών πληρωμών την εκλεξιμότητά του;
Την Πέμπτη 29 Μαΐου του 2024, ο Τραμπ κρίθηκε ένοχος για 34 κατηγορίες στην υπόθεση κρυφών χρηματικών πληρωμών προς τη Στόρμι Ντάνιελς. Πρόκειται για μία ιστορική ετυμηγορία, καθώς ο Τραμπ γίνεται ο πρώτος πρώην Πρόεδρος των ΗΠΑ με ποινική καταδίκη, αλλά και ο πρώτος υποψήφιος πρόεδρος που διεκδικεί τον Λευκό Οίκο ως εγκληματίας. Το ερώτημα που ανέκυψε και προβλημάτισε πολλούς, είναι αν μπορεί ακόμη να θέσει υποψηφιότητα για πρόεδρος. Το Σύνταγμα των ΗΠΑ απαιτεί οι υποψήφιοι πρόεδροι να είναι τουλάχιστον 35 ετών και γεννημένοι πολίτες των ΗΠΑ που έχουν ζήσει στην χώρα για 14 χρόνια. Σύμφωνα μάλιστα και με τον καθηγητή νομικής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες, Richard L. Hasen, δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη στο Σύνταγμα που να απαγορεύει σε έναν καταδικασμένο εγκληματία να θέσει υποψηφιότητα για το ανώτατο αξίωμα της χώρας[10]. Μάλιστα, ο Τραμπ θα μπορούσε θεωρητικά, εάν νικήσει στις προεδρικές εκλογές να ορκιστεί από την φυλακή. Επομένως, δεν συντρέχει κανένα κώλυμα αναφορικά με την νομιμότητα της συμμετοχής του Τραμπ στις εκλογές ως υποψήφιος.
VI. Επίλογος
Εύλογα λοιπόν γίνεται αντιληπτό, ότι το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ επέλεξε να αποφανθεί μόνο για το ζήτημα της εφαρμογής του Τμήματος 3, αποφεύγοντας να σχολιάσει αν ο Τραμπ πράγματι συμμετείχε στην εξέγερση της 6ης Ιανουαρίου 2021 ή αν τα γεγονότα αυτά συνιστούσαν εξέγερση, αν το αξίωμα του πρόεδρου συμπεριλαμβάνεται στο 3ο Τμήμα, καθώς και αν οι ενέργειες του Τραμπ προστατεύονται από την 1η Τροπολογία. Όπως ήταν αναμενόμενο, η παρουσία αναπάντητων ερωτημάτων αποτέλεσε εφαλτήριο για την αμφισβήτηση της απόφασης. Ωστόσο, η πλειοψηφία αφενός επιδοκίμασε το γεγονός ότι το Ανώτατο Δικαστήριο έσπευσε να επιλύσει το ζήτημα εφαρμογής του 3ου Τμήματος, αποκλείοντας την δυνατότητα στις πολιτείες να κρίνουν τα κωλύματα του Τμήματος και αποφεύγοντας έτσι τόσο ένα “συνονθύλευμα” αντικρουόμενων διαδικασιών και αποφάσεων[11], όσο και την καταχρηστική επίκληση αυτού του τμήματος από κρατικούς αξιωματούχους για τον αποκλεισμό υποψηφίων αντιπάλων τους. Αφετέρου, η πλειοψηφία ισχυρίστηκε ότι πράγματι η εξουσία του Κογκρέσου στο 5ο Τμήμα να εκδίδει την κατάλληλη νομοθεσία για την επιβολή της 14ης Τροπολογίας, είναι ο αποκλειστικός τρόπος εφαρμογής του 3ου Τμήματος. Επομένως, η απόφαση αυτή εξαλείφει την εναπομένουσα αβεβαιότητα, αναφορικά με το εάν ο τέως πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ μπορεί να αναλάβει την προεδρία, αν κερδίσει στις εκλογές της 5ης Νοεμβρίου 2024. Όπως άλλωστε, εξαλείφει την αβεβαιότητα και το ίδιο το Σύνταγμα των ΗΠΑ αναφορικά με την πρόσφατη καταδίκη του, θεωρώντας καθόλα νόμιμη την συμμετοχή του ως υποψήφιος πρόεδρος, αφού δεν προβλέπεται κανένα κώλυμα για την περίπτωση που ο υποψήφιος έχει καταδικαστεί. Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι εξελίξεις θα είναι καταιγιστικές και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες, αφού οδηγούμαστε σε νέα, ανεξερεύνητα, χωρίς προηγούμενο μονοπάτια.
Υποσημειώσεις:
[1] Βλ. Marianna Alfaro, “Supreme Court rejects appeal by New Mexico official ousted from office over Jan. 6”, The Washington Post, διαθέσιμο στο https://www.washingtonpost.com/politics/2024/03/18/griffin-supreme-court-insurrection-clause/
Βλ. Brendan O’Brien, “New Mexico county commissioner first to be removed from office over Jan. 6”, Reuters, διαθέσιμο στο https://www.reuters.com/world/us/new-mexico-judge-removes-county-commissioner-office-over-jan-6-involvement-2022-09-06/
[2] Βλ. Απόφαση “Donald J. Trump v. Norma Anderson”, 601US_(2024), Facts of the case, Oyez, διαθέσιμο στο https://www.oyez.org/cases/2023/23-719
[3] Βλ. Alex Swoyer, “Judge keeps Trump on Colorado primary ballot says insurrection clause doesn’t apply presidency”, The Washington Times, διαθέσιμο στο https://www.washingtontimes.com/news/2023/nov/17/sarah-b-wallace-colorado-judge-rejects-insurrectio/
[4] Απόφαση “Donald J. Trump v. Norma Anderson”, 601US_(2024), σελίδα 3, διαθέσιμο στο https://www.supremecourt.gov/opinions/23pdf/23-719_19m2.pdf
[5] Βλ. Mark Berman and David Nakamura, “Before Trump, here’s how some other countries prosecuted their ex-leaders”, The Washington Post, διαθέσιμο στο https://www.washingtonpost.com/national-security/2024/04/11/presidents-foreign-leaders-charged-history/
[6] Βλ. σελίδα 1-3 υπόθεση “US Term Limits, Inc. v. Thornton, 514 U.S. 779”, διαθέσιμο στο https://supreme.justia.com/cases/federal/us/514/779/case.pdf
[7] Βλ. Ilya Somin, “What the Supreme Court Got Wrong in the Trump Section 3 Case”, Law Fare, διαθέσιμο στο https://www.lawfaremedia.org/article/what-the-supreme-court-got-wrong-in-the-trump-section-3-case
[8] Βλ. Απόφαση “Donald J. Trump v. Norma Anderson”, 601US_(2024), σελίδα 5, διαθέσιμο στο https://www.supremecourt.gov/opinions/23pdf/23-719_19m2.pdf
[9] Βλ. Derek T. Muller, Professor of Law, Notre Dame Law School, “Supreme Court analysis: Trump v. Anderson”, Excess of Democracy, διαθέσιμο στο https://excessofdemocracy.com/blog/2024/3/supreme-court-analysis-trump-v-anderson
[10] Βλ. David Nakamura και Aaron Blake, “Will Trimp go to jail? Can he be president? What’s next after guilty verdict?”, The Washington Post, διαθέσιμο στο https://www.washingtonpost.com/politics/2024/05/30/trump-guilty-what-happens-next/
[11] Βλ. Ilya Somin, “What the Supreme Court Got Wrong in the Trump Section 3 Case”, Law Fare, διαθέσιμο στο https://www.lawfaremedia.org/article/what-the-supreme-court-got-wrong-in-the-trump-section-3-case
