Η έμφυλη βία υπό το πρίσμα των συνταγματικών διατάξεων

«Οι γυναίκες δεν έχουν καθόλου άδικο όταν αρνούνται τους νόμους που επικράτησαν στον κόσμο, δεδομένου ότι οι άνδρες τους έφτιαξαν χωρίς αυτές».

Michel Eyquem de Montaigne

Η πρόσφατη ανακοίνωση του Υπουργείου Δικαιοσύνης για τη σύσταση ειδικής νομοπαρασκευαστικής επιτροπής με αντικείμενο την αναδιαμόρφωση του υφιστάμενου νομικού πλαισίου, με σκοπό την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής/ενδοσυντροφικής βίας, αποτελεί ένα πάγιο αίτημα αναβάθμισης της προστασίας των θυμάτων, εκσυγχρονισμού των διαδικασιών, και επικαιροποίησης του ειδικού πρωτοκόλλου δράσης των αστυνομικών αρχών. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΟΗΕ^[1], μια στις τρεις γυναίκες έχουν βιώσει κάποια μορφή σωματικής ή και σε σεξουαλικής βίας από τον σύζυγό/σύντροφό τους ή άμεσο συγγενικό πρόσωπο, μάλιστα το 30% των περιπτώσεων πρόκειται για ανήλικα κορίτσια ηλικίας δεκαπέντε ετών και άνω. Κατά μέσο όρο παγκοσμίως δολοφονούνται από τον σύζυγο/σύντροφο ή άμεσο συγγενικό πρόσωπο καθημερινά εκατό τριάντα επτά γυναίκες. Σε ποσοστό 69%, οι γυναίκες φέρουν μεγαλύτερο κίνδυνο να χάσουν τη ζωή τους από τον σύζυγο/σύντροφο ή άμεσο συγγενικό πρόσωπο.

Κράτος Δικαίου και Ανθρώπινα Δικαιώματα:

Στην προμετωπίδα του ελληνικού Συντάγματος και δη στο άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος (εφεξής Σ) θεμελιώνεται ο σεβασμός και η προστασία της αξίας των ανθρώπων, ως μιας πρωταρχικής αρχής για το σύγχρονο κράτος δικαίου. Η διάταξη αυτή τοποθετείται έπειτα από το καθοριστικής σημασίας πρώτο άρθρο για τη μορφή του πολιτεύματος. Η επιλογή δεν είναι καθόλου τυχαία, καθώς η υποχρέωση της πολιτείας για την προστασία και τον σεβασμό της ανθρώπινης υπόστασης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το δημοκρατικό πολίτευμα και δη τη θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου, ειδικά υπό τη σημαντική εκδοχή του Locke κατά την εποχή της διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου και της ενίσχυσης των πολιτειακών οργάνων και λειτουργιών, με σκοπό την ουσιαστική συνταγματική προστασία των πολιτών. Πολλά κοινωνικοπολιτικά δεδομένα έχουν σίγουρα μεταβληθεί από τον 18^ο αιώνα και τη Γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (1789), όμως ακόμη και εάν οι συνθήκες άλλαξαν και απαιτούν εκ νέου χειρισμούς, η ρυθμιστική αξία των «απόλυτων» δικαιωμάτων, σύμφυτων με την ιδιότητα του ανθρώπου, φέρει ακόμη και σήμερα κεντρική θέση στη συνταγματική ευταξία. Τα ανθρώπινα δικαιώματα συνδέονται άμεσα με την ομαλή λειτουργία και επιτέλεση των αρχών του κράτους δικαίου και εντάσσονται σε έναν «σκληρό πυρήνα» συνταγματικής προστασίας, τα οποία ακόμη και αν συρρικνώνονται στη σημερινή εποχή δεν παύουν να φέρουν διαχρονικά διακεκριμένη σημασία στα συνταγματικά κείμενα.

Ο σεβασμός της αξίας του ανθρώπου:

 Η έννοια της αξίας του ανθρώπου, σύμφωνα με τον Παραρά «είναι ταυτόσημη της αξιοπρέπειας που φέρει ο άνθρωπος ως έλλογο και συνειδητό ον»^[2]. Η ratio του άρθρου 2 του Σ δηλώνει τη θεμελιώδη σημασία που φέρει η προάσπιση της ανθρώπινης προσωπικότητας – δεν είναι τυχαία, άλλωστε, η ύπαρξη της ειδικής διάταξης του άρθρου 5 του Σ περί ανάπτυξης της προσωπικότητας – δηλαδή η θεσμική εγγύηση της ελεύθερης ανάπτυξης των υποκειμένων και η ύπαρξη αξιοπρεπούς διαβίωσης σε ένα σύγχρονο κράτος δικαίου, το οποίο βρίσκεται εν αντιθέσει με ένα «αστυνομικό κράτος» (Polizeistaat), σύμφωνα με τον Robert von Mohl. Η συστηματική ερμηνεία του άρθρου 2 του Σ θέτει ουσιαστικά κάποια minimum standards σχετικά με το επίπεδο της συνταγματικής κατοχύρωσης και προστασίας της ανθρώπινης υπόστασης, δεν αρκεί δηλαδή μονάχα η προστασία της ανθρώπινης προσωπικότητας, μα απαιτείται σωρευτικά και η πλήρωση της προϋπόθεσης της αξιοπρεπούς ανάπτυξης και διαβίωσης του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα, διαβάζοντας την εν λόγω διάταξη συνδυαστικά με το αντίστοιχο άρθρο 1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής ΧΘΔ) – υπερνομοθετικής ισχύς (άρθρο 28 παρ. 1 Σ) – γίνεται κατανοητό ότι η ανθρώπινη ζωή τίθεται σε μια περίοπτη αξιακά θέση στον συνταγματικό πολιτισμό, δημιουργώντας ένα προστατευτικό πλέγμα, το οποίο δρα ταυτόχρονα θετικά και αρνητικά, σε σχέση με τις έννομες αξιώσεις του κράτους. Δεν είναι τυχαία, άλλωστε, η γραμματική διατύπωση του άρθρου 1 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (εφεξής ΧΘΔ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης «η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη», δηλώνοντας ρητά ακριβώς τον δεσμευτικό χαρακτήρα της προστασίας της ανθρώπινης ζωής για τα συμβαλλόμενα κράτη, στη βάση της γενικής αρχής της αξιοπρέπειας των ανθρώπων. Το συνταγματικό ανάχωμα του άρθρου 2 παρ. 1 του Σ δύναται να ερμηνευτεί per se ανάλογα με τη βιοτική περίπτωση και την εγερθείσα έννομη αξίωση.

Η ανάπτυξη του κράτους δικαίου κατά τον 20^οαιώνα, αποτέλεσε μια μορφή ενισχυμένης εγγύησης για την πολιτειακή προστασία των φορέων των δικαιωμάτων από την κρατική αυθαιρεσία. Με την πάροδο των ετών παρατηρείται μια σταδιακή υποχώρηση στην εφαρμογή των συνταγματικών εγγυήσεων, αξιολογώντας τα τρέχοντα κοινωνικά γεγονότα η προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου βρίσκεται συνεχώς υπό διαπραγμάτευση, λόγω των επάλληλων και συνεχόμενων βιοπολιτικών κρίσεων. Παράλληλα, πέραν των γενικευμένων κρίσεων, σημειώνονται και άλλες – λιγότερο ορατές στο γενικό σύνολο, απότοκες παρωχημένων πρακτικών και πεποιθήσεων. Η δομή των άνισων σχέσεων των φύλων συνεπεία του ανισομερούς καταμερισμού των πολιτικών, νομικών, οικονομικών και κοινωνικών προνομίων οφείλεται, μεταξύ άλλων, στην παγίωση εξουσιαστικών σχέσεων και στην επιβολή συγκεκριμένων δυνάμεων, εξαιτίας, μεταξύ άλλων, του διαχρονικού προνομίου των λευκών ανδρών (white men’s supremacy privilege). Η άνιση αυτή σχέση μεταξύ των φύλων, έχει ως αποτελέσματα τον επιβραδυνόμενο βαθμό συρρίκνωσης του χάσματος μεταξύ των φύλων σε τομείς, όπως η εργασία, τα χρήματα, η γνώση, η εξουσία και η υγεία. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο πως η Ελλάδα, σύμφωνα με τον Δείκτη Ισότητας των Φύλων, βρίσκεται στην τελευταία θέση για το έτος 2022 της γενικής κατάστασης των ευρωπαϊκών χωρών^[3]. Η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση της συνολικής κατάταξης των είκοσι επτά ευρωπαϊκών χωρών συναπτά από το έτος του 2013 έως και σήμερα, το 2022! Επιπλέον, παρά τις συνεχιζόμενες προτροπές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δη του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) και τη θεσμική υποχρέωση, η οποία απορρέει από το άρθρο 11 παρ. 1 στ. α’ της Σύμβασης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης), το ελληνικό κράτος δεν παρέχει επίσημα στατιστικά στοιχεία και δεδομένα^[4] σχετικά με τις περιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας και των γυναικοκτονιών. Το έλλειμμα επίσημων στατιστικών στοιχείων προκαλεί ερωτήματα για την επίδειξη κρατικής εγρήγορσης, ευαισθητοποίησης και ορατότητας στο φλέγον αυτό ζήτημα. Σύμφωνα, όμως, με τα στοιχεία της ελληνικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία^[5](European Observatory on Femicide) μονάχα για το έτος του 2021, σημειώθηκαν συνολικά τριάντα γυναικοκτονίες στην ελληνική επικράτεια. Το πρόσφατο παράδειγμα των τριών γυναικοκτονιών, οι οποίες σημειώθηκαν εντός σαράντα οκτώ ωρών τον περασμένο Αύγουστο, αποτελεί το τελικό continuum του κύκλου της έμφυλης βίας. Τρεις γυναίκες σε διαφορετικά γεωγραφικά σημεία της, τρία διαφορετικά πρόσωπα, όμως με έναν κοινό παρανομαστή, το φύλο τους, βρέθηκαν νεκρές από τα χέρια των κατά τα λοιπά «προσφιλών» τους ανθρώπων, των συζύγων/συντρόφων τους. Η τυποποίηση της γυναικοκτονίας στον ΠΚ, ως ιδιώνυμης μορφής ανθρωποκτονίας, μπορεί να γίνει βάσει των ευρωπαϊκών νομοθετικών προτύπων, όπως αυτού της Κυπριακής Δημοκρατίας, δύναται δε να αποτελέσει ένα νομικό μέτρο το οποίο, συνδυαστικά με τα προληπτικά μέτρα, μπορεί να δράσει κατασταλτικά . Το κυπριακό Κοινοβούλιο ψήφισε πρόσφατα την αναγνώριση της γυναικοκτονίας, ως ποινικού αδικήματος^[6]. Το ποινικό δίκαιο, ως ο κατασταλτικός μηχανισμός της πολιτείας, εγγυάται μέσω της επιβολής στερητικών της ελευθέριας ποινών ή μέτρων ασφαλείας, τη διασφάλιση των θεμελιωδών αρχών της ευνομούμενης πολιτείας και δη την προστασία του εννόμου αγαθού της ζωής των θηλυκοτήτων. Το αίτημα αυτό προκύπτει από το άρθρο 12 παρ. 2 και 35 της Σύμβασης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης), τμήμα της οποίας έχει ενσωματωθεί στον Ν.3500/2006 περί Ενδοοικογενειακής Βίας. Ο ετήσια αυξανόμενος αριθμός των γυναικών που χάνουν αναίτια τη ζωή τους, οδηγεί τελικά σε προτάσεις αυστηροποίησης των ποινών, λαμβάνοντας υπόψιν και κείμενες Οδηγίες και Συστάσεις των ειδικών Οργάνων του ΟΗΕ, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, της Επιτροπής GREVIO, των Οδηγιών 2012/29 και νέα πρόταση Οδηγίας 22/0066 και τις προτάσεις του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων.

Η αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως νομικού όρου:

Η ειδική διάταξη για την αναγνώριση των γυναικοκτονιών, ως ιδιώνυμου ποινικού αδικήματος, έρχεται να δώσει ορατότητα στο δυσεπίλυτο και χρονίζον ζήτημα της έμφυλης βίας και δη της ενδοοικογενειακής/ενδοσυντροφικής βίας. Συχνά παρατηρείται ό,τι ο κύκλος της έμφυλης βίας ολοκληρώνεται με την  αφαίρεση της ζωής των γυναικών. Η εξειδικευμένη χρήση του όρου, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε δυναμικά από την Diana Russell την δεκαετία του 1970, προϋπήρχε ήδη από το 1848^[7]και σκοπό είχε να αναδείξει την «ιδιοκτησιακή σχέση» που χαρακτηρίζει πολλές συζυγικές/συντροφικές σχέσεις, όσο και τα προσωπικά κίνητρα των δραστών/δράστιδων, οι οποίοι/ες ασκούν εκτεταμένη σωματική ή (και) σεξουαλική βία, με απώτερο σκοπό τον θάνατο των γυναικών. Η βία ποικίλλει, μπορεί να φέρει τη μορφή οικονομικού, ψυχολογικού, σωματικού, σεξουαλικού καταναγκασμού ή συνδυαστική δράση των παραπάνω στοιχείων και ασκείται είτε από συζύγους/συντρόφους ετερόφυλων και ομόφυλων ζευγαριών, είτε από συγγενικά πρόσωπα, κυρίως α’ βαθμού. Το αίτημα αυτό δεν φέρει τη σημασία πως οι γυναίκες είναι ανώτερες ή κατώτερες από την γενική ουσιοκρατική κατηγοριοποίηση του ανθρώπου – αν και, όπως επεσήμανε η Simone de Beauvoir, «στη γαλλική γλώσσα η λέξη”les hommes” σημαίνει και “οι άνδρες” και “οι άνθρωποι” γιατί η ειδική έννοια της λέξης “vir” συγχωνεύθηκε στη γενικότερη σημασία της λέξης “homo, αλλά αντιθέτως η ειδική χρήση του όρου δίνει ορατότητα και δηλώνει τις ανισομερείς σχέσεις εξουσίας και καταπίεσης, λόγω των συσσωρευμένων προνομίων που ακόμη και σήμερα φέρουν συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες. Παρά την de jure θεσμική κατοχύρωση της ίσης μεταχείρισης των φύλων, οι θηλυκότητες καλούνται καθημερινά να αντιμετωπίσουν περιστατικά διακριτικής μεταχείρισης λόγω του φύλου τους. Η de facto ανισότητα για τις θηλυκότητες υφίσταται ήδη από την στιγμή της γέννησής τους. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΟΗΕ, η πλήρης ισότητα υπολογίζεται ό,τι θα έχει επιτευχθεί περίπου σε εκατό χρόνια.

Η συνταγματική κατοχύρωση της ισότητας των φύλων:

Σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ.1, συνδυαστικά με τη γενική αρχή της αξίας του ανθρώπου, το κράτος καλείται να λάβει επιπρόσθετα μέτρα, ώστε να ενισχύσει σε κάθε πτυχή του κοινωνικού βίου την προώθηση της ισότητας των φύλων και την εξάλειψη διακριτών ορίων μεταχείρισης. Αναγκαία κρίνεται στο πνεύμα αυτό η σύσταση κρατικού φορέα καταγραφής και συντονισμένης δράσης, η αύξηση των δομών ενημέρωσης, στήριξης και φιλοξενίας των κακοποιημένων γυναικών και των μελών της οικογένειάς τους, η ενημέρωση του Πρωτοκόλλου Δράσης της ΕΛ.ΑΣ και των υγειονομικών δομών, ειδικά αύξηση των ιατροδικαστικών υπηρεσιών και των ωραρίων ανά γεωγραφικό διαμέρισμα, εκπαιδευτικά σεμινάρια για τα μέλη της ΕΛ.ΑΣ, ύπαρξη ψυχολογικής στήριξης σε κάθε στάδιο της διαδικασίας και σχεδιασμός εκπαιδευτικών δράσεων σε σχολικό επίπεδο, αναφορικά με την προώθηση της ισότητας των φύλων.

Το άρθρο 22 της Σύμβασης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης) προβλέπει τη σύσταση ειδικών υποστηρικτικών υπηρεσιών, όπως καταφυγίων (ξενώνων), τηλεφωνικής γραμμής παροχής βοήθειας, παροχής προστασίας και υποστήριξης σε θύματα σεξουαλικής βίας και παιδιών μαρτύρων. Τα Συμβουλευτικά Κέντρα Γυναικών (άρθρο 25 Ν. 4604/2019), θα πρέπει να αυξηθούν και οι προσφερόμενες υπηρεσίες ενημέρωσης, ψυχοκοινωνικής συμβουλευτικής και νομικής αρωγής να ενταθούν με την πρόσληψη νέου δυναμικού και τη σύσταση νέων ειδικών προγραμμάτων, τα οποία ανταποκρίνονται στις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες. Συχνά οι γυναίκες αυτές, παρά την ύπαρξη δομών κακοποιημένων γυναικών (άρθρο 26 Ν. 4604/2019) – η πλειονότητα των οποίων είναι πλήρεις, καθώς τόσο ο αριθμός των δομών, όσο και ο αριθμός των επιμέρους κλινών είναι σχετικά μικρός ανά γεωγραφική περιοχή – αδυνατούν για πολλαπλούς λόγους να εγκαταλείψουν το κακοποιητικό περιβάλλον και σε περίπτωση που το αποφασίσουν, καλούνται να καταστρώσουν ένα επιτυχημένο «σχέδιο διαφυγής^[8]», με τη σημαντική αρωγή του κατά τόπους Συμβουλευτικού Κέντρου Γυναικών. Με μια διευρυμένη και σύγχρονη ανάγνωση, πρόκειται για μια μορφή βασανιστηρίου, καθώς τα θύματα της ενδοοικογενειακής/ενδοσυντροφικής βίας και τα τέκνα αυτών, βιώνουν μια χρονίζουσα βασανιστική πραγματικότητα, συχνά χωρίς υπαρκτή δυνατότητα διαφυγής. Η υποχρέωση προστασίας της αξίας του ανθρώπου, και δη της ακώλυτης άσκησης και ανάπτυξης της προσωπικότητας, συνδυαστικά με την προώθηση της ισότητας των φύλων του άρθρου 4 παρ. 1 του Σ, καθιστά τα κρατικά όργανα υπεύθυνα για τον προγραμματισμό και την άσκηση συντονισμένης και υπεύθυνης θεσμικής δράσης σχετικά με το φαινόμενο-μάστιγα, το οποίο διασαλεύει επιπροσθέτως την ομαλή και υγιή λειτουργία του θεσμού της οικογένειας, η οποία επίσης προστατεύεται συνταγματικά στο άρθρο 21 παρ. 1.

Η συνταγματική προστασία του θεσμού της οικογένειας:

Το κοινωνικό δικαίωμα του άρθρου 21 παρ. 1 δίνει τις θετικές εγγυήσεις λήψης μέτρων ενίσχυσης και προνοιακού χαρακτήρα για τη διασφάλιση των κατάλληλων συνθηκών λειτουργίας της οικογένειας. Η αξιοπρεπής διαβίωση των μελών της οικογένειας βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την προστασία της υγείας, σωματικής και ψυχικής των μελών της. Με αφορμή, τη δολοφονία εκ προθέσεως της άτυχης γυναίκας, μητέρας δυο ανήλικων τέκνων και ενός νεαρού ενήλικου υιού, από τον σύζυγό της την πρώτη Αύγουστου, δυο ώρες μάλιστα έπειτα την κατάθεση της δεύτερης μήνυσης για νέο περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας, ο Δικηγορικός Σύλλογος (εφεξής ΔΣ) Ζακύνθου κατέθεσε Αναφορά, υπ. αριθμ. 11/3/08/2022, προς την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου, εγείροντας βασικά ζητήματα ποινικής και πειθαρχικής ευθύνης της τοπικής αστυνομικής αρχής. Πιο συγκεκριμένα, ο ΔΣ Ζακύνθου απαριθμεί κάποια καίρια ζητήματα προς διερεύνηση αναφορικά με τον χειρισμό της υπόθεσης. Μεταξύ άλλων, καταγράφει την παράλειψη τήρησης της διαδικασίας του αυτοφώρου, όπως προβλέπεται στο άρθρο 28 του Ν. 3500/2006. Επιπλέον, επισημαίνεται η παράλειψη γραπτής παραγγελίας ιατροδικαστικής έκθεσης του θύματος, με τη συνοδεία αστυνομικού οργάνου, στο τοπικό Νοσοκομείο, έπειτα και από τη δεύτερη καταμήνυση. Τέλος, εντοπίζεται παραβίαση της διάταξης 15 του Ν. 3500/2006, αναφορικά με τα δικονομικά μέτρα απομάκρυνσης του δράστη από την οικογενειακή εστία ή απαγόρευσης προσέγγισης του χώρου κατοικίας ή εργασίας της αιτούσας. Οι άνωθεν πιθανές παραλείψεις εγείρουν περαιτέρω ζήτημα ορθής εφαρμογής του άρθρου 20 παρ. 1 Σ, σχετικά με το καθολικό δικαίωμα ισότιμης πρόσβασης των πολιτών στην δικαιοσύνη.

Καταληκτικά, τα κρατικά όργανα οφείλουν να εφαρμόσουν με προσήκοντα και αποτελεσματικό τρόπο τις ειδικές Οδηγίες και Συστάσεις των Διεθνών Οργανισμών. Το άρθρο 116 παρ. 2 Σ θέτει σε ειδική συνταγματική διάταξη τη λήψη κρατικών θετικών μέτρων, με σκοπό την εξάλειψη της ανισότητας των φύλων, σωρευτικά με τη διάταξη 4 παρ. 2 Σ. Η ίση μεταχείριση των φύλων και δη η απαγόρευση διακριτικής μεταχείρισης κατά των γυναικών αποτελεί πέραν από συνταγματική επιταγή, υποχρέωση της χώρας μας από την ενσωμάτωση των διεθνών Συνθηκών, όπως της Σύμβασης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης). Η αναγνώριση και ένταξη της έννοιας του κοινωνικού φύλου σε όλες τις πολιτικές (gender mainstreaming) αποτελεί έναν στρατηγικό σχεδιασμό, με σκοπό την πλήρωση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων στους τομείς του δημόσιου και ιδιωτικού βίου. Πέραν των κατασταλτικών μέτρων, βάρος θα πρέπει να δοθεί από την πολιτεία στη χάραξη συντονισμένης εθνικής στρατηγικής πρόληψης κατά του φαινομένου της ενδοοικογενειακής/ενδοσυντροφικής βίας, με διεπιστημονική σύμπραξη και συνέργεια, καθώς το φαινόμενο της βίας αποτελεί ένα πολυμορφικό και σύνθετο κοινωνικό ζήτημα.

Ειρήνη Περπερίδου

Υποσημειώσεις:

[1] Facts and figures: Ending violence against women | What we do | UN Women – Headquarters

[2] Πέτρος Παραράς«Res Publica II,Δικαιώματα του Ανθρώπου/ Η Ευρωπαϊκή Διάσταση», Εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 2004.

[3] Greece | Index | 2022 | Gender Equality Index | European Institute for Gender Equality (europa.eu)

[4] Greece | Violence | 2021 | Gender Equality Index | European Institute for Gender Equality (europa.eu)

[5] Ποσοτικά Δεδομένα – 2021 – femicide.gr | Ελληνικό Τμήμα Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου (EOF) για τη Γυναικοκτονία

[6] Ιστορική απόφαση: Η Κύπρος θέσπισε τη γυναικοκτονία ως ιδιώνυμο αδίκημα (msn.com)

[7] Το λεξικό Oxford English Dictionary 1989 επισήμανε την χρήση του όρου “femicide”στο Wharton’s Law Lexicon of 1848.

[8] Κακοποίηση: Το σχέδιο διαφυγής που θα σε σώσει! | Singleparent.gr