Ερώτημα Πολίτη:
Είμαι προπτυχιακή φοιτήτρια της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ. Θα ήθελα, παρακαλώ, να μας μιλήσει και να μας αναλύσει κάποιος πιο ειδήμων τη συνταγματικότητα του πολυφημισμένου “τρομονόμου” σχετικά με τη λογοκρισία στα καλλιτεχνικά δημιουργήματα. Ισχύει κάτι τέτοιο; Πρόκειται όντως για λογοκρισία και κατάλυση του συνταγματικού πλαισίου για την ελευθερία του λόγου; Ή η εφαρμογή του θα έγκειται μόνο σε περιπτώσεις (όπως διαβάζω στην Οδηγία) ρητορικής μίσους απέναντι σε μειονότητες;
Απάντηση:
Το εύλογο αυτό ερώτημα εγείρει τρία συνταγματικής φύσης ζητήματα, δυο γενικά και ένα συγκυριακό: το πρώτο έχει να κάνει με τη σχέση «ασφάλειας» και ελευθερίας του Τύπου, το δεύτερο με την ειδικότερη ρύθμιση στο πεδίο των «νέων» μέσων μαζικής ενημέρωσης, δηλαδή του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, και το τρίτο με τον τρόπο ενσωμάτωσης ευρωπαϊκής οδηγίας από τον συγκεκριμένο υπό συζήτηση ελληνικό νόμο.
Ως προς το πρώτο: τόσο η «ασφάλεια», στο πεδίο της οποίας ανήκουν σχετικές με υποκίνηση βίας και αποφυγής εγκληματικών/τρομοκρατικών πράξεων διατάξεις, όσο και η ελευθερία του Τύπου, αποτελούν συνταγματικά προστατευόμενα αγαθά, ίσης μάλιστα αξίας. Η πρώτη με βάση τις γενικότερες συνταγματικές διασφαλίσεις της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας (άρθρο 5) και της ανεμπόδιστης και αποτελεσματικής άσκησης των δικαιωμάτων από τον κάθε πολίτη («κοινωνικό κράτος δικαίου», άρθρο 25), η δεύτερη με βάση τις ειδικές διατάξεις του άρθρου 5Α («κοινωνία της πληροφορίας», που αφορά κατεξοχήν τα «νέα Μέσα») και 14 (ελεύθερη έκφραση δια του Τύπου). Ενδεχόμενες νομοθετικές ρυθμίσεις που «αγγίζουν» τα δύο αυτά συνταγματικά αγαθά οφείλουν να υπακούουν στους κανόνες της αναλογικότητας και της ισορροπίας: δεν επιτρέπεται να πλήττεται ο πυρήνας ούτε του ενός ούτε του άλλου, η δε αναζήτηση της ισορροπίας μπορεί να περνά από αμφίπλευρους περιορισμούς, αλλά εντός των συνταγματικών ορίων (άρθρο 25) και υπέρ του γενικού συμφέροντος.
Ως προς το δεύτερο: η εμφάνιση, εξέλιξη και κυριαρχία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τα τελευταία χρόνια, το φαινόμενο των «φέικ νιούζ» και γενικώς η επιρροή τους στην εκτύλιξη του δημοκρατικού παιχνιδιού, συμπεριλαμβανομένων των εκλογών, έφεραν στο προσκήνιο τη συζήτηση και την ανάγκη θέσπισης κανόνων στο πεδίο αυτό. Αυτό το σκοπό υπηρετεί η Οδηγία 2010/13 της ΕΕ για τον «συντονισμό ορισμένων νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με την παροχή υπηρεσιών οπτικοακουστικών μέσων (οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων)» που προηγείται του «φαινομένου Τραμπ» αλλά κατέστη ακόμα πιο επίκαιρη μετά από μια σειρά πρόσφατα γεγονότα, στις ΗΠΑ και όχι μόνο, υποκίνησης βίας και μίσους (και) μέσω του διαδικτύου. Την Οδηγία αυτή, με μεγάλη καθυστέρηση, ενσωματώνει αυτές τις μέρες, με το υπό συζήτηση νομοσχέδιο για τα οπτικοακουστικά μέσα, η ελληνική κυβέρνηση.
Η διάταξη του άρθρου 6 της Οδηγίας έχει ως εξής: «Τα κράτη μέλη μεριμνούν με τα ενδεδειγμένα μέσα ώστε οι υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων που παρέχονται από παρόχους υπό τη δικαιοδοσία τους να μην περιέχουν οποιαδήποτε πρόκληση μίσους βάσει φυλής, φύλου, θρησκείας ή εθνικότητας». Η αρχική της ενσωμάτωση στην ελληνική έννομη τάξη με το υπό συζήτηση σχέδιο νόμου ήγειρε, και δικαίως, προβληματισμό, γιατί προσέθετε στο ως άνω πεδίο και «τη δημόσια πρόσκληση σε τρομοκρατικό έγκλημα», που αφενός δεν προβλεπόταν στην Οδηγία και αφετέρου θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι υπερέβαινε το σκοπό της σχετικής με τα οπτικοακουστικά μέσα ρύθμισης. Η έγερση αυτού του ζητήματος οδήγησε τελικά σε αλλαγή της διατύπωσης του συγκεκριμένου άρθρου (8 του νομοσχεδίου), το οποίο διαμορφώθηκε ως εξής: «Οι υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων δεν πρέπει να εμπεριέχουν υποκίνηση σε βία ή μίσος εναντίον ομάδας ανθρώπων ή μέλους ομάδας, ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής, ιθαγένειας ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, ιδιότηταςμέλους εθνικής μειονότητας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού».
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, ήδη η Επιτροπή έχει αναγγείλει νέο και πολύ ευρύτερο «πακέτο» ρύθμισης του πεδίου της πληροφόρησης και παροχής υπηρεσιών μέσω διαδικτύου (Digital Services Act/ DSA ΚΑΙ Digital Markets Act/DMA).
Κώστας Μποτόπουλος
Συνταγματολόγος, Δικηγόρος
Από την Ενότητα Θέσε την Ερώτησή Σου