Το γενικό lockdown είναι μια πολιτική απόφαση με επώδυνες συνέπειες για την κοινωνία, την οικονoμία, για κάθε κάτοικο της χώρας. Με τα λόγια του ίδιου του πρωθυπουργού πριν από λίγες εβδομάδες, τα καθολικά μέτρα «μεσοπρόθεσμα φέρνουν τραγικές επιπτώσεις στην οικονομία και μεγάλες αδικίες στην κοινωνία… Κυρίως, lockdown σημαίνει κοινωνική μεροληψία, γιατί η ακίνητη οικονομία κινητοποιεί ανισότητες». Φαίνεται όμως ότι το ΕΣΥ τις τελευταίες ημέρες αγγίζει πλέον τα όριά του.
Το γενικό lockdown πρέπει να αποτελεί την έσχατη λύση, όταν όλες οι ισοδύναμες λειτουργικές παρεμβάσεις έχουν αποτύχει. Όπως υποστήριξε την περασμένη εβδομάδα ο καθηγητής πολιτικής υγείας Ηλίας Μόσιαλος, «προσωπικά είμαι ενάντιος σε αυτό, εκτός αν υπάρχει κίνδυνος πλήρους κατάρρευσης του συστήματος υγείας». Βρισκόμαστε σήμερα μπροστά σε έναν τέτοιο κίνδυνο; Ακόμη και αν δεν υπάρχει επίσημη παραδοχή αυτού του γεγονότος, όλα τα στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν τις προηγούμενες ημέρες, ιδίως ως προς την κάλυψη των κλινών ΜΕΘ, συνηγορούν υπέρ αυτής της εκδοχής.
Μετά τη θεσμοθέτηση του ΕΣΥ το 1983 και τη θέσπιση οργανωμένων υπηρεσιών υγείας, κατοχυρώνεται ένα δικαίωμα των πολιτών από το οποίο απορρέουν συγκεκριμένες αξιώσεις για παροχή των υγειονομικών υπηρεσιών που αρμόζουν για την προληπτική ή αποκαταστατική φροντίδα της υγείας. Μπροστά στην πανδημία η παροχή των υπηρεσιών αυτών αναγορεύεται σε απόλυτη προτεραιότητα, με την ενεργοποίηση, πέρα από το σύστημα υγείας, ολόκληρου του κρατικού μηχανισμού.
Σε συνθήκες πανδημίας οι περιορισμοί των δικαιωμάτων έχουν ως επίκεντρο την προσωπική ελευθερία, και ειδικότερα την ελεύθερη μετακίνηση. Εξαιρετικά κρίσιμο είναι το γεγονός ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας αναγνωρίζει πως «η προστασία της ανθρώπινης υγείας προηγείται παντός άλλου αγαθού», προσδίδοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην υγεία ως δημόσιο αγαθό, κατά τρόπο ώστε να μπορεί να γίνει λόγος για μια θέση υπεροχής ή προτίμησής του έναντι άλλων δικαιωμάτων κατά τον έλεγχο συνταγματικότητας των νόμων.
Ιδιαίτερη έκφανση του δικαιώματος στην υγεία αποτελούν τα δικαιώματα των ασθενών, που θεμελιώνονται στη συνάρθρωση της υγείας με τις αρχές της ανθρώπινης αξίας και του αυτοκαθορισμού του προσώπου, καθώς επίσης με την αρχή της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και με την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων. Η προστασία του δικαιώματος στην υγεία συνυφαίνεται εδώ με τη συνταγματικά αναγνωρισμένη ιδιότητα κάθε ανθρώπου ως φορέα ελευθερίας, δηλαδή με τη δυνατότητα αυτοκαθορισμού και συνειδητής απόφασης. Ωστόσο, μπροστά στην πανδημία ο αυτοκαθορισμός του ασθενούς σχετικοποιείται χάριν της προστασίας του συνόλου του πληθυσμού.
Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά στον κίνδυνο να τεθούν στους γιατρούς της πρώτης γραμμής κρίσιμα ηθικά και νομικά διλήμματα. Θα αναγκαστούν να εφαρμόσουν «πρωτόκολλα πολέμου», κάνοντας διαλογή ασθενών; Θα κληθούν να επιλέξουν να σώσουν τη ζωή ενός ανθρώπου έναντι ενός άλλου, εξαιτίας της έλλειψης του αναγκαίου υγειονομικού υλικού και επαρκών κλινών ΜΕΘ; Ζήτημα ποινικής ευθύνης δεν τίθεται όταν δεν υπάρχει άλλη πρακτική λύση.
Ωστόσο, καθώς φαίνεται να πλησιάζουμε προς την τραγική και απευκταία στιγμή που δεν θα υπάρχουν πλέον διαθέσιμες κλίνες ΜΕΘ, κρίσιμο είναι κατά την επιλογή των ασθενών που θα νοσηλευθούν στις ΜΕΘ να λαμβάνονται υπόψη κριτήρια σχετικά με την υγεία και τις πιθανότητες θεραπείας, και όχι η οικονομική ή κοινωνική θέση του ασθενή. Ανάξιες μορφές ζωής δεν υπάρχουν σε ένα δημοκρατικό κράτος δικαίου και η αρχή αυτή δεν υποχωρεί μπροστά στην πανδημία.
Ξενοφών Κοντιάδης
Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, Πρόεδρος του Ιδρύματος Τσάτσου
Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ στις 15/11/2020.
