Σχεδόν κατά τρόπο απαρατήρητο –εντός κλίματος πολιτικής ακηδίας–, έγινε ακόμη ένα βήμα εκπόρθησης του e-ΕΦΚΑ από τους ιδιώτες. Αν συνεχίσει, έτσι, ο εθνικός μας φορέας, θα καταντήσει ένα δημόσιο κέλυφος που θα λειτουργεί, σε μεγάλο βαθμό, από ιδιώτες. Η πρόσφατη εμπλοκή των ιδιωτών αφορά τη δυνατότητα ανάθεσης σε αυτούς υποστηρικτικών δραστηριοτήτων του Κέντρου Είσπραξης Ασφαλιστικών Εισφορών. Με τη νέα αυτή σύμπραξη που εντάσσεται στη γενικότερη τάση συνεργασίας κράτους και ιδιωτών (αγοράς), σημειώνεται εν τέλει μια μετάλλαξη του κράτους που τείνει να περιοριστεί με αυτό τον τρόπο σε ρόλο οργανωτή, ρυθμιστή και ελεγκτή και λιγότερο άμεσου διεκπεραιωτή. Δικηγόροι στην έκδοση συντάξεων, απεικόνιση της ασφάλισης από την ΗΔΙΚΑ Α.Ε., επεξεργασία στατιστικών δεδομένων από ιδιωτική εταιρεία, προσφυγή στους ιδιώτες για την ανακεφαλαίωση του χρόνου ασφάλισης και τώρα υποστήριξη στην είσπραξη των ασφαλιστικών οφειλών (μάλλον, προσφυγή στις εισπρακτικές εταιρείες).
Αν κι αποτελεί έκφανση της ουσιαστικής ιδιωτικοποίησης (functional privatization) –μεταφορά δηλαδή δημόσιων καθηκόντων σε ιδιωτικά χέρια–, η σύμπραξη διαφοροποιείται από την τυπική ιδιωτικοποίηση (formal proprietary privatization). Με τη σύμπραξη, το κράτος δεν αποσύρεται πλήρως, αλλά διατηρεί με τον ιδιωτικό τομέα σχέσεις συνεργασίας κι όχι ανταγωνισμού. Η συνεργασία δημοσίου-ιδιωτικού δεν σημαίνει απεμπόληση της ευθύνης του κράτους. Το κράτος εξακολουθεί να ευθύνεται για τον τρόπο λειτουργίας του όλου συστήματος· δημιουργεί ένα ρυθμιστικό πλαίσιο, εγκαθιδρύει κανόνες και συνεχίζει να διαχειρίζεται κι αυτό τμήματα του συστήματος.
Βέβαια, διερωτάται κανείς, γιατί το Κράτος απεμπολεί το έργο του χάριν των ιδιωτών. Αποτελεί ανοικτή ομολογία της ανικανότητας και αναποτελεσματικότητάς του; Δεν διαθέτει την κατάλληλη εμπειρία; Και ποια τέλος πάντων μπορεί να είναι αυτή η πολύτιμη εμπειρία/τεχνογνωσία που διαθέτουν οι ιδιώτες; Μπορεί να μεταφερθεί εμπειρία κτηθείσα από τον ιδιωτικό στο δημόσιο τομέα; Είναι το ίδιο μια τράπεζα ή ένα πολυκατάστημα μ’ έναν ασφαλιστικό φορέα; Κι εν τέλει ποιο είναι το ζητούμενο: να μεταμορφώσουμε τον ασφαλιστικό φορέα σε ιδιωτικό με το κράτος να αναλαμβάνει τις επαυξημένες (λόγω αμοιβής των ιδιωτών) δαπάνες λειτουργίας του; Σειρά εύλογων ερωτημάτων, απαντήσεις στα οποία δεν βρίσκουμε ούτε στην Εισηγητική Έκθεση ούτε πουθενά αλλού. Μόνο στο ιδεολόγημα «Λιγότερο Κράτος».
Να επισημάνουμε ότι για κάποιες δραστηριότητες της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης, όπως είναι η αναγκαστική είσπραξη εισφορών, η επιβολή διοικητικών προστίμων, κ.ά., η σύμπραξη του ιδιώτη εγείρει σοβαρά ζητήματα αντίθεσης στο Σύνταγμα. Η εκπλήρωση μιας παραχωρηθείσης υπηρεσίας σε ιδιώτη που προϋποθέτει την άσκηση δημόσιας εξουσίας (λ.χ. επιβολή κυρώσεων, άσκηση εποπτείας), δεν πρέπει να θεωρηθεί σύμφωνη με τις συνταγματικές προβλέψεις του άρθρου 22 παρ. 5 του Συντ/τος, αφού θίγεται η κρατική εξουσία στο σκληρό της πυρήνα[1]. Το εν λόγω άρθρο, σύμφωνα με τη νομολογία του ΣτΕ (Ολομ. 5024/1987), μπορεί να εξαιρεί το θεσμό της κοινωνικής ασφάλισης ως σύνολο από την ιδιωτική πρωτοβουλία, δεν λειτουργεί όμως απαγορευτικά για την παραχώρηση κάποιων (περιφερειακών, υποστηρικτικών) καθηκόντων στον ιδιωτικό τομέα. Όμως, αρκεί να περιορίσουμε το ανεκχώρητο μόνο στον (απροσδιόριστο) πυρήνα της δημόσιας εξουσίας; Δεν έχουν σημασία κι άλλες πιο γενικές επιταγές, όπως το δημόσιο ήθος, το «υπηρέτες του λαού», η άμεση λογοδοσία που ο νομοθέτης σκόπιμα λησμονεί, όταν πρόκειται να παραχωρήσει δημόσιο έργο σε ιδιώτες;
Με τη σύμπραξη στα δημόσια συνταξιοδοτικά συστήματα δημιουργούνται νέα επιχειρηματικά πεδία για τους ιδιώτες. Ο ιδιωτικός τομέας, συνεργαζόμενος με το δημόσιο, αποκτά πρόσβαση σε χώρους που ήταν κλειστοί μέχρι πρότινος γι’ αυτόν. Ανοίγονται νέες δυνατότητες κερδοφορίας (making-profit possibilities), δεδομένου ότι η ανάπτυξη των ιδιωτικών συντάξεων έχει ήδη αγγίξει τα όρια της –οι ιδιωτικές συντάξεις έχουν, λόγω της φύσης τους, εγγενή όρια ανάπτυξης. Με άλλα λόγια, με τη σύμπραξη ο ιδιωτικός τομέας διεισδύει στον πυρήνα του κράτους, εκεί όπου δεν θα μπορούσε να διεισδύσει με τη διαδικασία της κλασικής ιδιωτικοποίησης.
Ειδικότερα, κατά το άρθρο 215 του ν. 5193/2025, «1. Με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου, μετά από εισήγηση της Γενικής Διεύθυνσης Διοικητικής Υποστήριξης, Τεχνικών Υπηρεσιών και Στέγασης του Ηλεκτρονικού Εθνικού Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (e-ΕΦΚΑ), ο e-ΕΦΚΑ δύναται να προβαίνει σύμφωνα με τον ν. 4412/2016, σε ανάθεση εκτέλεσης υπηρεσιών, υποστηρικτικής φύσεως, σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου σχετικά με τη διαχείριση των ληξιπρόθεσμων ασφαλιστικών εισφορών, το μητρώο οφειλετών, τον σχεδιασμό και την εκτέλεση δράσεων για την επίτευξη των σκοπών του ΚΕΑΟ. Στις υπηρεσίες του πρώτου εδαφίου δεν δύναται να συμπεριλαμβάνεται η είσπραξη των ληξιπρόθεσμων ασφαλιστικών οφειλών των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης αρμοδιότητας Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, οι οποίοι έχουν ενταχθεί στον e-Ε.Φ.Κ.Α, σύμφωνα με το άρθρο 53 του ν. 4387/2016 (Α’ 85), καθώς και η λήψη μέτρων αναγκαστικής εκτέλεσης, σύμφωνα με τον Κώδικα Είσπραξης Δημοσίων Εσόδων (ν. 4978/2022, Α’ 190). 2. Τα νομικά πρόσωπα της παρ. 1, κατά την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων των ασφαλισμένων, όπως αυτά ορίζονται στην περ. 1 του άρθρου 4 του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (ΕΕ) 2016/679 (ΓΚΠΔ), ενεργούν ως εκτελούντες την επεξεργασία, ως προς τα προσωπικά δεδομένα που περιέρχονται σε γνώση τους στο πλαίσιο των συμβατικών τους υποχρεώσεων έναντι του e-Ε.Φ.Κ.Α. και υπέχουν τις υποχρεώσεις που προβλέπονται στο άρθρο 28 του ΓΚΠΔ. Αναλυτικοί όροι για την προστασία των προσωπικών δεδομένων συμπεριλαμβάνονται στη σύμβαση που συνάπτεται σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 28 του ΓΚΠΔ μεταξύ του e-Ε.Φ.Κ.Α., ως υπευθύνου επεξεργασίας, και των νομικών προσώπων της παρ. 1 ως εκτελούντων την επεξεργασία».
Η νομοθετική εξουσιοδότηση, για να είναι συνταγματικώς ανεκτή, θα πρέπει να είναι ειδική και ορισμένη. Η ευρύτητα της εξουσιοδότησης, εφόσον το περιεχόμενό της είναι ορισμένο, δεν επηρεάζει το κύρος της[2]. Δεν πρέπει να αφίεται πλήρως στην κρίση της διοίκησης η επιλογή και ο τρόπος εξειδίκευσης των αντικειμένων. Η ανωτέρω εξουσιοδότηση του ν. 5193/2025 δεν διαγράφει, έστω και σε γενικές γραμμές, τις αρχές, καθώς και τις κατευθύνσεις της κανονιστικής αρμοδιότητας, ενισχύοντας τη λάθρα αυτονόμηση της κανονιστικώς δρώσας διοίκησης. Πρόκειται για γενική και αόριστη εξουσιοδότηση που θα καταλήξει, έτσι, σε ευρεία διακριτική ευχέρεια του εξουσιοδοτημένου οργάνου. Κατά τη γνώμη μας, είναι αντίθετη στο άρθρο 43, παρ. 2 του Συντ. Η Εισηγητική Έκθεση αναφέρει ότι η ανάθεση (με δημόσιες συμβάσεις) αφορά «περιπτώσεις που απαιτείται εξειδικευμένη τεχνογνωσία και εμπειρία», χωρίς να εξηγεί έστω ενδεικτικά ποιες είναι αυτές. Απλώς, διευκρινίζεται κάτι αυτονόητο ότι δεν περιλαμβάνεται η είσπραξη ληξιπρόθεσμων οφειλών, καθώς και η λήψη μέτρων αναγκαστικής εκτέλεσης, σύμφωνα με τον ΚΕΔΕ (ν. 4978/2022).
Η εμπειρία/τεχνογνωσία στην οποία αναφέρεται η Εισηγητική Έκθεση ως λόγο ανάθεσης, μάλλον αντλείται από τα ανείσπρακτα τραπεζικά δάνεια. Ο νόμος προσβλέπει στην αύξηση της εισπραξιμότητας των ασφαλιστικών οφειλών στο ΚΕΑΟ. Δεν προσδιορίζει την έννοια των υπηρεσιών υποστηρικτικής φύσης, ούτε προδιαγράφει κάποιες αρχές της. Το βασικό πρόβλημα της προσφυγής στον ιδιωτικό τομέα έγκειται στην εφαρμογή μεθόδων που δεν προσιδιάζουν στο δημόσιο και κοινωνικό χαρακτήρα του θεσμού. Οι λεγόμενες εισπρακτικές εταιρείες (εταιρείες ενημέρωσης οφειλετών για τις ληξιπρόθεσμες απαιτήσεις, ν. 3758/2009) έχουν κατηγορηθεί για παράτυπες και μη νόμιμες συμπεριφορές –σχετικές υποθέσεις απασχόλησαν τη δικαιοσύνη (ΔιοικΕφΑθ 2041/2024, 2156/2024). Ο νόμος για να προβλέπει αθέμιτες πρακτικές των εταιρειών αυτών σημαίνει ότι αυτές είναι πιθανές[3]. Δεν μπορεί ο δημόσιος φορέας μέσω ιδιωτών να μετέρχεται αναξιοπρεπείς μεθόδους. Όλοι οι οφειλέτες δεν είναι το ίδιο. Άλλο ένας απλός ιδιώτης κι άλλο μεγάλες επιχειρήσεις. Ας φανταστεί κανείς τις συχνές κλήσεις εισπρακτικής εταιρείας και τη ψυχική αναστάτωση που μπορεί αυτές να προκαλέσουν σε ανυποψίαστο ηλικιωμένο συνταξιούχο για την είσπραξη μιας αχρεωστήτως καταβληθείσας παροχής. Ή ακόμη την πίεση που μπορούν να ασκήσουν οι εν λόγω εταιρείες σ’ έναν μικρό ελεύθερο επαγγελματία που αγωνίζεται να επιβιώσει. Οι εισπρακτικοί μηχανισμοί ενός ασφαλιστικού φορέα θα πρέπει να έχουν μια ανθρώπινη πλευρά που δεν μπορεί να γίνει σεβαστή εξ ορισμού από τον ιδιωτικό τομέα. Από την άλλη, είναι αναμενόμενο να δημιουργηθεί ζήτημα προστασίας των προσωπικών δεδομένων με τη διαβίβαση στοιχείων των οφειλών στην εισπρακτική εταιρεία. Οι κίνδυνοι διαρροών εκτός ασφαλιστικού συστήματος θα είναι αυξημένοι.
Ενόψει του κανόνα της στελέχωσης της Δημόσιας Διοίκησης κατά βάση από δημόσιους υπαλλήλους (άρθρο 103 Συντ.)[4], είναι επαρκώς αιτιολογημένη η ανωτέρω προσφυγή στον ιδιωτικό τομέα; Κατά την Ολομ. ΣτΕ 511/2024[5], οι οργανικές (νομοθετημένες) θέσεις του προσωπικού των δημοσίων εν γένει υπηρεσιών και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, οι οποίες εξ ορισμού εξυπηρετούν πάγιες και διαρκείς ανάγκες της υπηρεσίας, πρέπει, κατ’ αρχήν, να πληρούνται με τακτικούς (μόνιμους) υπαλλήλους, ήτοι με πρόσωπα συνδεόμενα με το Κράτος ή άλλους φορείς δημόσιας εξουσίας με ειδική νομική σχέση και υπαγόμενα σε ειδικό νομικό καθεστώς δημοσίου δικαίου, δεν αποκλείεται, όμως, και η πλήρωσή τους, εξαιρετικώς, με υπαλλήλους επί θητεία (ήτοι μη μονίμους υπαλλήλους), οι οποίοι κατά τη διάρκεια της θητείας απολαύουν όλων των εγγυήσεων της μονιμότητας. Το Δικαστήριο δέχθηκε όμως και μια τροχοπέδη, προκειμένου να μην καταστεί το εξαιρετικό αυτό μέτρο κανόνας: «Η παρέκκλιση από τον κανόνα της στελεχώσεως των οργανικών θέσεων με τακτικούς (μόνιμους) υπαλλήλους είναι ανεκτή συνταγματικώς μόνον εάν δικαιολογείται από την ιδιάζουσα φύση, την ειδική αποστολή και το περιεχόμενο των αρμοδιοτήτων ορισμένης υπηρεσίας ή θέσεως, κατά την επί τούτου εκτίμηση του νομοθέτη (κοινού ή κανονιστικού), το κύρος δε των σχετικών διατάξεων ελέγχεται συνταγματικώς». Με το ν. 5193/ 2025, ο νομοθέτης, με το μανδύα του υποστηρικτικού έργου, προσφεύγει στους ιδιώτες, γιατί γνωρίζει καλά ότι δεν επιτρέπεται ούτε θα ήταν δυνατόν να παίξουν το ρόλο των εισπρακτικών εταιρειών, οι δημόσιοι υπάλληλοι.
Άγγελος Στεργίου Καθηγητή Νομικής Σχολής ΑΠΘ
[1] Βλ. Α. Καϊδατζή, Συνταγματικοί περιορισμοί των ιδιωτικοποιήσεων, 2006, σελ. 227.
[2] Βλ. ΣτΕ 2273/20, ΔτΚΑ 1/2021, σελ. 100, ΔιοικΕφΑθ 669/15, ΔιΔικ 2016, σελ. 113.
[3] Κατά το άρθρο 5, «Απαγορεύεται στις Εταιρείες να προβαίνουν σε αθέμιτες και παραπλανητικές πρακτικές προς τους οφειλέτες, όπως:
1. Η, κατά την επικοινωνία με τον οφειλέτη, εμφάνιση των υπαλλήλων τους υπό ιδιότητες που δεν διαθέτουν όπως υπαλλήλων των δανειστών, δικηγόρων ή δικαστικών επιμελητών.
2. Η άσκηση σωματικής βίας, ψυχολογικής πίεσης περί διακινδύνευσης του επαγγέλματος, των περιουσιακών στοιχείων ή της ζωής του οφειλέτη ή των οικείων του.
3. Η επίδειξη προσβλητικής συμπεριφοράς ή η χρήση προσβλητικών εκφράσεων εναντίον του οφειλέτη ή και των οικείων του.
4. Η δυσφήμιση ή η απειλή δυσφήμισης του οφειλέτη στο οικογενειακό ή εργασιακό περιβάλλον του.
5. Η εκμετάλλευση περιστάσεων αντικειμενικής αδυναμίας του οφειλέτη.
6. Η απειλή λήψης μη νόμιμου μέτρου σε βάρος του.
7. Η παραπλανητική πληροφόρηση του οφειλέτη.
8. Οι κατ` οίκον ή στο χώρο εργασίας του οφειλέτη επισκέψεις, καθώς και οι επισκέψεις σε άλλους χώρους αυστηρώς προσωπικούς, όπως νοσοκομεία.
9. Η όχληση των οικείων προσώπων του κατά την έννοια της περίπτωσης 4.
10. Η παραπλανητική χρήση και παρουσίαση εγγράφων που δημιουργούν εσφαλμένα την εντύπωση ότι πρόκειται για δικαστικά έγγραφα.
11. Η οποιαδήποτε επικοινωνία που περιλαμβάνει ανακριβείς πληροφορίες σχετικά με τις συνέπειες αθέτησης πληρωμών.
12. Η επικοινωνία για οφειλές οι οποίες απορρέουν από γενικούς όρους συναλλαγών που έχουν κριθεί κατά χρηστικοί με αμετάκλητες δικαστικές αποφάσεις, καθώς και οι όροι που αναφέρονται στις υπουργικές αποφάσεις που εκδίδονται κατ` εξουσιοδότηση της παραγράφου 21 του άρθρου 10 του ν. 2251/1994, όπως εκάστοτε ισχύει».
[4] Βλ. Π. Μουζουράκη, Η άσκηση διοικητικού έργου μέσω ιδιωτών, 2021, σελ. 251.
[5] Βλ. ΔτΚΑ 2/2024, σελ. 369 (με Παρατ. Χ. Βασιλείου)
