Ερώτημα Πολίτη:
Ποιο το ισχύον εκλογικό σύστημα και ποιο θα ισχύσει στις μεθεπόμενες εκλογές;
Απάντηση:
1. Το εκλογικό σύστημα συνιστά ίσως τη πιο σημαντική παράμετρο της εκλογικής διαδικασίας, καθόσον η παραχώρηση των εδρών στα πολιτικά κόμματα γίνεται βάσει των προβλέψεων του εκάστοτε εκλογικού συστήματος.
2. Εν στενή εννοία, ως εκλογικό σύστημα ορίζεται η μέθοδος που ακολουθείται (μαθηματικός τύπος, σταυροδοσία ή δεσμευμένοι συνδυασμοί) για να κατανεμηθούν οι έδρες στους συνδυασμούς των κομμάτων ή των συνασπισμών κομμάτων ή των ανεξάρτητων καθώς και στους συγκεκριμένους υποψήφιους που εξελέγησαν. Εν ευρεία εννοία, το εκλογικό σύστημα είναι το σύνολο των κανόνων που διέπουν την εκλογική διαδικασία από την προκήρυξη των εκλογών έως την ανακήρυξη των εκλεγέντων βουλευτών. Ο συνταγματικός νομοθέτης αναθέτει στον κοινό να καθορίσει και να συγκεκριμενοποιήσει τα σχετικά με το εκλογικό σύστημα (βλ. άρθρο 54 παρ. 1 Συντ.).
3. Τα εκλογικά συστήματα διακρίνονται σε αναλογικά, πλειοψηφικά και μεικτά, καθένα εκ των οποίων διαθέτει πλεονεκτήματα (π.χ. τα πλειοψηφικά οδηγούν στον σχηματισμό σταθερών και βιώσιμων Κυβερνήσεων σύμφωνα με την αρχή της «κυβερνησιμότητας»), αλλά και μειονεκτήματα (π.χ. τα πλειοψηφικά μπορούν να οδηγήσουν σε ολιγοκομματικές Βουλές ή να παρουσιάσουν στρεβλωτικά αποτελέσματα τα οποία θέτουν ζήτημα ως προς την αρχής της ισοδυναμίας της ψήφου). Τα θετικά των δύο συστημάτων φαίνεται να συναρθρώνουν τα μεικτά εκλογικά συστήματα, τα οποία κυριαρχούν στις εκλογικές νομοθεσίες των ευρωπαϊκών κρατών. Επίσης, αναλόγως των εδρών που διαθέτει κάθε εκλογική περιφέρεια τα εκλογικά συστήματα διακρίνονται σε αναλογικά πολυεδρικά (βλ. Ιταλία), πλειοψηφικά μονοεδρικά (βλ. Αγγλία) και πλειοψηφικά πολυεδρικά. Υπενθυμίζεται ότι το εκλογικό σύστημα διαμορφώνεται, εκτός των άλλων, και από τις παραδόσεις και συνταγματικοπολιτικές ιδιαιτερότητες κάθε κράτους (πλειοψηφικός κοινοβουλευτισμός – συναινετική δημοκρατία).
4. Στην Ελλάδα, μετά το 1974 και με εξαίρεση τις εκλογές του Ιουνίου 1989, του Νοεμβρίου 1990 και Απριλίου 1990, τα εκλογικά συστήματα που ίσχυσαν ήταν συστήματα ενισχυμένης αναλογικής. Από το 1993 έως και τις εκλογές του Ιουνίου 2019 το σύστημα που ίσχυσε ήταν αυτό της ενισχυμένης αναλογικής με εκλογικό όριο 3% και ρήτρα εξομάλυνσης. Η συνταγματικότητα των εκλογικών ορίων κρίνεται κατά περίπτωση και αναλόγως με την τελεολογία της εκλογικής διαδικασίας (βλ. την περίπτωση της Γερμανίας που στις εθνικές εκλογές το εκλογικό όριο είναι 5% εν αντιθέσει με τις ευρωεκλογές που ένα πολιτικό κόμμα αρκεί να συγκεντρώσει το 0,5% των ψήφων).
5. Το εκλογικό σύστημα και η σχεδόν απόλυτη ευχέρεια που διέθετε μέχρι το 2001 ο κοινός νομοθέτης να το τροποποιεί οποτεδήποτε, οδήγησαν τον αναθεωρητικό νομοθέτη (2001) στη θέσπιση εγγυήσεων ως προς τον χρόνο εφαρμογής του νέου εκλογικού συστήματος. Συγκεκριμένα, η αναθεώρηση της παρ. 1 του άρθρου 54 Συντ., που επήλθε με το αναθεωρητικό διάβημα του 2001, διασφαλίζει τη σταθερότητα του εκλογικού συστήματος και των εκλογικών περιφερειών για τις επόμενες εκλογές. Δηλαδή, ένα εκλογικό σύστημα που μεταβάλλεται ισχύει από τις μεθεπόμενες εκλογές εκτός αν ο θεσπίζων αυτό νόμος ορίζει ρητά την ισχύ του από τις επόμενες εκλογές και ψηφισθεί από την ειδική αυξημένη πλειοψηφία των 2/3 του όλου αριθμού των βουλευτών.
6. Ο ν. 4406/2016, ο οποίος θα ισχύσει στις επόμενες εκλογές οψέποτε και αν αυτές προκηρυχθούν, προβλέπει την κατανομή εδρών σύμφωνα με το αναλογικό σύστημα. Δηλαδή, «κάθε κόμμα εκλέγει τόσους βουλευτές όση είναι η εκλογική του δύναμη στην επικράτεια. Ο αριθμός των βουλευτών του είναι το ποσοστό του όλου αριθμού των βουλευτών, το οποίο αντιστοιχεί στο ποσοστό του κόμματος στο συνολικό εκλογικό αποτέλεσμα.». Στις μεθεπόμενες εκλογές θα ισχύσει ο ν. 4654/2020 βάσει του οποίου η πριμοδότηση των 50 εδρών στο πρώτο κόμμα θα γίνεται κλιμακωτά («κλιμακωτό bonus»), δηλαδή όσο μεγαλύτερη η εκλογική νίκη του πρώτου κόμματος, τόσο περισσότερες οι έδρες του bonus, μέχρι το όριο των 50. Σημειώνεται, ότι για να υπάρξει πριμοδότηση πρέπει το πρώτο κόμμα να συγκεντρώσει τουλάχιστον το 25% και άνω των ψήφων σε ολόκληρη την επικράτεια.
Κωνσταντίνος Μουρτοπάλλας
Κάτοχος διπλώματος μεταπτυχιακών σπουδών (ΠΜΣ “Δημόσιο Δίκαιο και Πολιτική Επιστήμη” του Τμήματος Νομικής ΔΠΘ με ειδίκευση στο Συνταγματικό Δίκαιο)
Βιβλιογραφία:
1. Δερβιτσιώτης Α., Σημειώσεις Συνταγματικού Δικαίου, Ι. Οργάνωση του Κράτους, 5η έκδοση, εκδ. Π.Ν. Σάκκουλας, 2022.
2. Του ιδίου, Το γερμανικό εκλογικό σύστημα και οι λύσεις, σε: https://www.pronews.gr/opinion-makers/794498_germaniko-eklogiko-systima-kai-oi-lyseis/
3. Μαυριάς Κ., Συνταγματικό Δίκαιο, 6η έκδοση, εκδ. Π.Ν. Σάκκουλας, 2022.
4. Σπυρόπουλος Φ., Συνταγματικό Δίκαιο, Β’ έκδοση, εκδ. Σάκκουλας Α.Ε., 2020.
