ίδρυσή της, χρονολογείται στην 1η Νοεμβρίου του 1993, όταν τέθηκε δηλαδή σε ισχύ η Συνθήκη του Μάαστριχτ, η οποία είχε υπογραφεί στις 7 Φεβρουαρίου του 1992. Η λέξη «ένωση» μπορεί να παραπέμπει συχνά στον όρο συνομοσπονδία κρατών, ομοσπονδιακό κράτος ή ακόμα και σε ένα ενιαίο κράτος.[1]
Παρόλα αυτά κάτι τέτοιο δεν υφίσταται, καθώς η προαναφερθείσα δεν χαρακτηρίζεται ούτε από την ύπαρξη ενιαίου στρατού, αλλά ούτε και από την ύπαρξη ενός ενιαίου ευρωπαϊκού συντάγματος. Κατά τον ορθότερο ορισμό του Δημητρίου Τσάτσου, σπουδαίου συνταγματολόγου της μεταπολεμικής Ελλάδος, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μία «συμπολιτεία», μία ένωση κρατών και λαών.[2] Το γεγονός όμως, ότι δεν υπάρχει ένα ενιαίο συνταγματικό κείμενο, δεν μειώνει καθόλου το κύρος των ιδρυτικών συνθηκών της, οι οποίες αποτελούν την κατευθυντήρια γραμμή για κάθε χώρα που επιθυμεί να ενταχθεί στην ευρωπαϊκή οικογένεια.
Κάπου εδώ όμως, είναι που ξεκινάνε τα προβλήματα καθώς τίθεται το ερώτημα που απασχολεί πολλά κράτη μέλη της ένωσης, για το αν υπέρτατη τυπική ισχύ στην έννομη τάξη κάθε χώρας έχει το εθνικό σύνταγμα ή οι κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι κανόνες του ενωσιακού δικαίου έχουν άμεση ισχύ και χαρακτηρίζονται από υπεροχή σε σχέση με τους εθνικούς κανόνες δικαίου. Με τον όρο άμεση ισχύ εννοούμε ότι το ενωσιακό δίκαιο είναι ανεξάρτητο από τα εθνικά συντάγματα κάθε κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, όπως προβλέπεται και στις ιδρυτικές συνθήκες, δημιουργεί μία νέα, ανεξάρτητη έννομη τάξη.
Όσον αφορά την «υπεροχή» του ενωσιακού συντάγματος σε σχέση με τους εθνικούς κανόνες δικαίου, αυτή έχει προκύψει, τόσο από την νομολογία του ΔΕΕ, όσο και από τη συνταγματική θεωρία που απορρέει από τις ιδρυτικές συνθήκες της ένωσης. Σχετικά με το δεύτερο αυτό ζήτημα, υπάρχει διχογνωμία μεταξύ των κρατών, καθώς άλλες χώρες θεωρούν ως υπέρτατους τους κανόνες της ΕΕ, ενώ άλλα κράτη μέλη αμφισβητούν αυτήν την υπεροχή. Στην Ελλάδα, το ζήτημα της υπεροχής δεν έχει τεθεί ρητά μέσω της νομολογίας των ελληνικών δικαστηρίων, καθώς δεν το είχαν απαιτήσει οι μέχρι τώρα περιστάσεις.
Βέβαια, με την ύπαρξη των παραγράφων 2 και 3 του άρθρου 28 του ελληνικού Συντάγματος και την ερμηνευτική δήλωση του ίδιου άρθρου, με σκοπό την ένταξη της χώρας μας στην ΕΕ, φαίνεται ότι η Ελλάδα αποδέχεται την υπεροχή των ενωσιακών συνθηκών έναντι του ελληνικού Συντάγματος.[3] Όσον αφορά άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία, φαίνεται ότι δεν έχουν την ίδια άποψη με την Ελλάδα σχετικά με το ζήτημα της υπεροχής.
Αναλυτικότερα, η νομολογία του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου, σε μία υπόθεση που αφορούσε συμφωνία ενός προγράμματος αγοράς ομολόγων, έκρινε ότι το Γερμανικό Σύνταγμα υπερισχύει των κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο θεμελιώθηκε στην υπ’ αριθμό 102 παραπεμπτική απόφαση.
Σύμφωνα με αυτήν, τα όργανα του γερμανικού κράτους οφείλουν πρωτίστως δέσμευση υπέρ του γερμανικού Συντάγματος και δευτερευόντως υπέρ των ευρωπαϊκών συνθηκών. Ανάλογη απόφαση έλαβε το Συνταγματικό Συμβούλιο της Γαλλίας με την απόφαση 653/2012. Το ζήτημα ανέκυψε, όταν τέθηκε στο τραπέζι το κατά πόσο είναι σύμφωνος με τις διατάξεις του γαλλικού Συντάγματος ο κυρωτικός νόμος της Συνθήκης Σταθερότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 2ης Μαρτίου του 2013.
Οι απαντήσεις του Γαλλικού Συνταγματικού Συμβουλίου, στηρίχθηκαν σε 2 κυρίως άρθρα. Στο άρθρο 3 της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, που ψηφίστηκε το 1789 κατά την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης από τη Συντακτική Συνέλευση, βασισμένο στις ιδέες του Διαφωτισμού, περιεχόμενο του οποίου είναι το εξής: «Το Έθνος είναι η αποκλειστική πηγή κάθε εξουσίας. Καμία ομάδα ανθρώπων και κανένα άτομο δεν μπορεί να ασκεί εξουσία που δεν απορρέει από το Έθνος». Και στο άρθρο 88 του ισχύοντος γαλλικού Συντάγματος, το οποίο ορίζει ότι:
«Η Γαλλική Δημοκρατία μετέχει στην Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία απαρτίζεται από κράτη που επέλεξαν ελεύθερα να ασκούν από κοινού ορισμένες εκ των αρμοδιοτήτων τους, δυνάμει της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως αυτές ισχύουν μετά την υπογραφή, τη 13η Δεκεμβρίου 2007, της Συνθήκης της Λισαβόνας».
Είναι λοιπόν, εύκολα αντιληπτό ότι, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα άρθρα, δεν απορρέει από πουθενά, ούτε για τη γαλλική Δημοκρατία, ότι οι συνθήκες της ΕΕ υπερισχύουν του εθνικού Συντάγματος. Τέλος αναφορικά με την Ιταλία, ζήτημα είχε ανακύψει στο θέμα της παραγραφής των ποινικών αδικημάτων, καθώς στην έννομη τάξη της Ιταλίας η παραγραφή είναι θεσμός του ουσιαστικού δικαίου, αντίθετα με την ΕΕ, όπου θεωρείται θεσμός του διαδικαστικού δικαίου, για αυτόν τον λόγο το ιταλικό Συνταγματικό δικαστήριο ζήτησε από το ΔΕΕ το ευρωπαϊκό δίκαιο να σέβεται τους κανόνες της έννομης τάξης κάθε κράτους μέλους.[4]
Μέχρι τώρα είδαμε 2 περιπτώσεις. Αυτήν της Ελλάδας, που είναι πιστή στους κανόνες του ενωσιακού δικαίου και αυτήν της Ιταλίας, της Γερμανίας και της Γαλλίας, που σέβονται μεν τους κανόνες των συνθηκών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά θεωρούν το εθνικό τους Σύνταγμα ως κορυφή της εσωτερικής έννομης τάξης τους.
Παρόλα αυτά υπάρχει και μια Τρίτη κατηγορία, αυτή της Πολωνίας, η οποία φαίνεται να μη δείχνει κανέναν σεβασμό απέναντι στο ενωσιακό δίκαιο. Οι σχέσεις της τελευταίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, από την ένταξή της, το 2004, μέχρι το 2014, ήταν πολύ καλές. Μάλιστα, την περίοδο 2007-2014, πρωθυπουργός της Πολωνίας διετέλεσε ο μετέπειτα πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ. Βέβαια, οι σχέσεις της Πολωνίας με την Ένωση, άρχισαν να διαρρηγνύονται από το 2015, όταν την εξουσία στη χώρα ανέλαβε το ακροδεξιό κόμμα «PiS».
Μάλιστα, ο νυν πρωθυπουργός της Πολωνίας, Ματέους Μοραβιέτσκι, είχε δηλώσει σε συνέντευξή του το εξής: «Η Χώρα μας (Πολωνία) βρισκόταν υπό την κατοχή της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι το 1991 και σήμερα βρίσκεται υπό την κατοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Μία τέτοια δήλωση, φανερώνει τις άσχημες σχέσεις και την «απέχθεια» της Πολωνίας για την Ένωση. Μάλιστα, λόγω της ανυπακοής της χώρας του πρώην ανατολικού μπλοκ, η Ένωση το 2017 είχε επιχειρήσει να θέσει σε εφαρμογή το άρθρο 7 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με το οποίο περιορίζονται αρκετά από τα δικαιώματα ενός κράτους μέλους, καθώς δεν υπάρχει πρόβλεψη για την αποβολή κράτους μέλους από αυτήν.
Το άρθρο 7 τίθεται σε εφαρμογή όταν μία χώρα παραβιάζει τις ιδρυτικές συνθήκες της Ένωσης, κατά το άρθρο 2 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όμως παράλληλα χρειάζεται και καθολική αποδοχή από όλα τα κράτη μέλη, η οποία δεν υπήρξε, καθώς η Ουγγαρία αρνήθηκε να το ψηφίσει δηλώνοντας ρητά ότι δεν θα έρθει αντιμέτωπη ποτέ με μια αδερφική χώρα, του πρώην ανατολικού μπλοκ. Αυτό το γεγονός υποθάλπει μία έριδα μεταξύ χωρών στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία ενέχει κινδύνους για τη μελλοντική ισορροπία της.[5]
Έχοντας εξετάσει τις ανωτέρω περιπτώσεις αντιλαμβανόμαστε ότι δεν υπάρχει ίδια οπτική θέασης της υπεροχής των ιδρυτικών συνθηκών της Ένωσης, από κάθε κράτος μέλος. Παρόλα αυτά είναι υψίστης σημασίας η ύπαρξη μιας λύσης σχετικής με την υπεροχή του ενωσιακού δικαίου, προκειμένου τα κράτη μέλη να μην παρεκκλίνουν από την κοινή κατευθυντήρια γραμμή που οφείλουν να ακολουθούν. Το παραπάνω αποτελεί προϋπόθεση συνέχισης της ουσιαστικής ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Άγγελος-Μάριος Τσιρώνης
Προπτυχιακός φοιτητής Νομικής ΑΠΘ
Υποσημειώσεις:
[1] Βλ. Ευ. Βενιζέλου, Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου Γ’ Έκδοση, σελ. 177-178
[2] Βλ. Δ. Τσάτσου, «Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία, για μια Ένωση λαών με
ισχυρές πατρίδες», 2007, σελ. 32 επ.
[3] Βλ. Ευ. Βενιζέλου, Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου Γ’ Έκδοση, σελ. 185-186
[4] Βλ. Για νομολογία Γαλλίας, Γερμανίας και Ιταλίας, Διοικητικό Δίκαιο, Απ. Γέροντας, Πρ. Παυλόπουλος, Γλ. Π. Σιούτη, Σπ. Φλογαϊτης, σελ. 14-18
[5] Βλ. για περισσότερες λεπτομέρειες, Vox, «Poland is pushing the EU into crisis» video by: Sam Ellis Liz Scheltens, Associate Producer: Laura Bult (https://youtu.be/P8MQTgdjcLE)
