Η πρόσφατη διαφήμιση της πίτσας Domino, που χρησιμοποιώντας ένα πολιτικό hashtag κατάφερε να κάνει πάταγο αλλά και να διχάσει, καθώς και η απόσυρσή της με την άρνηση εκ μέρους της εταιρείας ότι επρόκειτο περί πολιτικού λόγου (η οποία ξεκινούσε με τη διαπίστωση ότι η βραδιά των εκλογών είναι βραδιά πίτσας), υπενθυμίζει ότι η ελευθερία της έκφρασης υπόκειται σε πολλαπλές κατηγοριοποιήσεις.
Πολιτικός / Διαφημιστικός Λόγος και Περιορισμοί
Έχουμε πολιτικό ή διαφημιστικό λόγο; Αυτό κρίνεται από το πλαίσιο και τα συμφραζόμενα, από τους αποδέκτες της διαφήμισης ή από αυτό που δηλώνει η εταιρεία; Και αυτό έχει κάποια συνέπεια; Ο διαφημιστικός λόγος υπόκειται σε διαφορετικούς περιορισμούς από τον πολιτικό λόγο: για παράδειγμα θα έπρεπε να κριθεί αν ήταν παραπλανητική η διαφήμιση (πχ. ως προς την έκπτωση ή ως προς το μέγεθος της πίτσας), ενώ αν ήταν πολιτικός λόγος θα έπρεπε να υπακούει στους κανόνες της πολιτικής διαφήμισης (περίπλοκα εφαρμόσιμους, προς το παρόν, στην έκφραση μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης). Ταυτόχρονα, στην πολιτική έκφραση δικαιολογείται μεγαλύτερη ελευθερία ή και ελευθεριότητα, καθώς αποτελεί βασικό συστατικό της δημοκρατίας. Αντίστοιχα, οι πολιτικοί και τα κόμματα υποχρεούνται να ανέχονται αιχμηρή κριτική και σάτιρα.
Η διαφημιστική έκφραση δεν είναι εξ ορισμού αντίθετη προς ένα πολιτικό, κοινωνικό ή αισθητικό υπονοούμενο: για παράδειγμα, οι εταιρείες που συμμετείχαν στην ιδέα του gay pride προωθώντας σχετικά προϊόντα έστελναν ένα ισχυρό μήνυμα. Το μήνυμα αυτό μπορεί να έχει ένα κόστος το οποίο συνυπολογίζει η εταιρεία, δηλαδή μπορεί να χάσει ένα μέρος του αγοραστικού κοινού. Άλλωστε μια διαφήμιση προωθεί ένα προϊόν και ο καταναλωτής έχει πάντα τη δύναμη να αντιδράσει. Μπορεί να κάψει συμβολικά τα Dior του (αν έχει την οικονομική δυνατότητα να τα αγοράσει και ακόμα περισσότερο να τα καταστρέψει), ή να μην παραγγείλει πίτσα.
ΗΠΑ: Προστατεύονται οι εταιρείες από την ελευθερία της έκφρασης;
Τίθεται όμως και ένα ερώτημα που έχει απασχολήσει έντονα άλλες συνταγματικές τάξεις (ώστε να μην εκπλήσσονται ενδεχομένως από τη καμπάνια μιας πιτσαρίας). Το ζήτημα αν οι εταιρείες προστατεύονται από την ελευθερία της έκφρασης ήταν αντικείμενο μιας από τις περισσότερο σχολιασμένες και αμφιλεγόμενες αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ. Είναι τελικά καλό ή κακό για μια δημοκρατία οι εταιρείες να έχουν τη δυνατότητα να εκφράζουν πολιτικό λόγο. Προωθείται η διαφάνεια ή ανοίγει η πόρτα στη διαφθορά; Σύμφωνα με την απόφαση Citizens United, το γεγονός ότι μια εταιρεία ή οποιοσδήποτε άλλος ομιλητής είναι διατεθειμένος να δαπανήσει χρήματα για να προσπαθήσει να πείσει τους ψηφοφόρους προϋποθέτει ότι ο λαός έχει την τελική επιρροή στους εκλεγμένους αξιωματούχους.
Το αν μας αρέσει ή όχι μια διαφήμιση είναι θέμα αισθητικής. Το αν θα πρέπει να υπόκειται σε λογοκρισία ή άλλους περιορισμούς και γιατί είναι ζήτημα συνταγματικής προστασίας της ελευθερίας της έκφρασης.
Αλκμήνη Φωτιάδου
Συνταγματολόγος (Διδάκτωρ Νομικής), Δικηγόρος