Κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης, από το 1974 και μετά, παρατηρείται μια μεγάλη άνοδος της συγγραφικής παραγωγής στο γνωστικό πεδίο του Συνταγματικού Διακαίου στην Ελλάδα, με την έκδοση νέων, ενδεδειγμένων επιστημονικών περιοδικών, τον πολλαπλασιασμό των σχετικών διδακτορικών διατριβών και άλλων μονογραφιών καθώς και με την εμφάνιση μιας σειράς αξιόλογων διδακτικών έργων από πανεπιστημιακούς καθηγητές. Από αυτά τα τελευταία μάλιστα τα περισσότερα γνωρίζουν αλλεπάλληλες εκδόσεις, στο πλαίσιο της προσπάθειας των συγγραφέων τους να ενημερώνουν το αναγνωστικό τους κοινό για τις νεότερες κάθε φορά εξελίξεις στον κλάδο. Η αναθεώρηση του 2019 τροποποίησε σημαντικό αριθμό συνταγματικών διατάξεων και έτσι είχε ως περαιτέρω αποτέλεσμα ένα κύμα τέτοιων νέων εκδόσεων το 2020-2021. Στα τέλη του 2022, ο καθηγητής της Νομική Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κώστας Χρυσόγονος ολοκλήρωσε τη νέα επεξεργασία του δικού του βιβλίου με τίτλο «Συνταγματικό Δίκαιο» και δημοσίευσε την τρίτη έκδοσή του (οι προηγούμενες χρονολογούνται από το 2003 και το 2014).
Ο συγγραφέας σημειώνει στον πρόλογό του ότι το έργο αποδίδει τις πανεπιστημιακές του παραδόσεις και προορίζεται να καλύψει διδακτικές ανάγκες. Στην πραγματικότητα όμως το βιβλίο, ειδικά στη νέα αυτή έκδοση, που ξεπερνάει τις 800 σελίδες και τεκμηριώνεται με χιλιάδες υποσημειώσεις και εξαντλητική αναφορά στη σχετική νομολογία, καθώς και με πλήρεις πίνακες σχετικής ελληνικής βιβλιογραφίας στο τέλος κάθε παραγράφου, απευθύνεται περισσότερο στους νομικούς της θεωρίας ή της πράξης, οι οποίοι θέλουν να εντρυφήσουν στο Συνταγματικό Δίκαιο ή να βρουν απαντήσεις σε συγκεκριμένα ερμηνευτικά ζητήματά του, και λιγότερο στους πρωτοετείς φοιτητές. Η διόγκωσή του, σε σχέση με τις δύο προηγούμενες εκδόσεις του, οφείλεται τόσο στην ενημέρωσή του με τα νέα συνταγματικά, νομοθετικά και νομολογιακά δεδομένα, όσο όμως και στην προσθήκη ενός νέου, εκτεταμένου κεφαλαίου για τη δικαστική εξουσία (σ. 721-799), παράλληλα με πίνακες βιβλιογραφίας, όπως προαναφέρθηκε. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι παρέχει πλήρη και έγκυρη πληροφόρηση στα κρίσιμα θέματα, αλλά είναι ακατάλληλο για αποστήθιση.
Εξάλλου, παρά τον πλούτο των πληροφοριών που παρέχει στον αναγνώστη, το βιβλίο δεν έχει κυρίως ενημερωτικό χαρακτήρα. Αντίθετα το χαρακτηριστικό του είναι ότι ο συγγραφέας «γνωμοδοτεί» συστηματικά, αναπτύσσοντας τις δικές του απόψεις, οι οποίες συχνά είναι αντίθετες προς την κρατούσα γνώμη στη θεωρία ή και τη νομολογία, επιχειρώντας την κριτική ανασκευή των παραδοχών της. Ο ίδιος άλλωστε παραδέχεται στον πρόλογο (σ. Χ) ότι πρόκειται για ένα έργο «συνειδητά αιρετικό, σε κάποιον βαθμό». Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η θέση του ότι είχαμε «διολίσθηση προς την καταστρατήγηση του Συντάγματος στην εποχή των μνημονίων» (σελ. 132 επ.) και ειδικότερα ότι «επρόκειτο για de facto εκχώρηση της εξωτερικής (οικονομικής) κυριαρχίας της χώρας, δηλ. τελικά της κατ’ άρθρο 1 Συνταγματικής λαϊκής κυριαρχίας, στην επικυρίαρχη τριαρχία των δανειστών» (σελ. 134), με παραβίαση σειράς συνταγματικών διατάξεων (άρθρα 5 παρ.1, 29 περ. 1, 44 περ. 1, κοινωνικά δικαιώματα κ.ά.). Και τούτο σε αντιδιαστολή προς την άποψη ότι στο ανωτέρω διάστημα υπήρξε «ομαλή λειτουργία της δημοκρατικής αρχή και της κοινοβουλευτικής αρχής» (Ευ. Βενιζέλος), ενώ κατά άλλη, ενδιάμεση, θέση «το Σύνταγμα συνέχισε να επιτελεί τις θεμελιώδεις λειτουργίες του, όμως δε συνέβαλε στη διαχείριση της κρίσης και απώλεσε μέρος της κανονιστικής και συμβολικής του δύναμης» (Ξ. Κοντιάδης/Α. Φωτιάδου).
Στοιχεία πρωτοτυπίας υπάρχουν και στη δομή του βιβλίου, με ένα πρώτο μέρος (σ. 1-272) αφιερωμένο γενικά στο Σύνταγμα και τη λειτουργία του εντός της έννομης τάξης. Εδώ εξετάζεται η επιστημολογική ταυτότητα του συνταγματικού δικαίου ως κλάδου της νομικής επιστήμης, τα χαρακτηριστικά του συνταγματικού κράτους και η διαδικασία παραγωγής και μεταβολής του κειμένου του Συντάγματος, νομοθετική και λανθάνουσα. Στη συνέχεια, ο συγγραφέας ανατρέχει στη διαδρομή του ελληνικού συνταγματισμού, περιδιαβαίνοντας στην εξέλιξη των ελληνικών Συνταγμάτων από την περίοδο της επανάστασης και της μοναρχίας του Όθωνα μέχρι τη μεταπολίτευση και τις μετέπειτα συνταγματικές αναθεωρήσεις, που προσέδωσαν βαθμηδόν στο συνταγματικό κείμενο τη σύγχρονή του μορφή. Το πρώτο μέρος κλείνει με την παρουσίαση των εγγυήσεων τήρησης του Συντάγματος, με τον δικαστικό έλεγχο συνταγματικότητας των νόμων σε περίοπτη θέση και ακολούθως με τη διάδραση Συντάγματος και ευρωπαϊκής έννομης τάξης. Το δεύτερο μέρος (σ. 273-286) είναι αφιερωμένο στις θεμελιώδεις συνταγματικές αρχές, εκκινώντας από την Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία που αναλύεται στα συστατικά της στοιχεία. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η αρχή της διάκρισης των λειτουργιών, νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής με ανάλυση καθεμιάς από αυτές. Τέλος, οριοθετείται το κράτος δικαίου, υπό το φως και του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Το τρίτο μέρος (σ. 487- 800) αναφέρεται στα όργανα του κράτους. Το ανώτατο κρατικό όργανο, το εκλογικό σώμα και το ενεργητικό εκλογικό δικαίωμα, παρουσιάζονται κατά προτεραιότητα. Ακολουθεί η ανάπτυξη σχετικά με τη Βουλή με ανάλυση αφενός του παθητικού εκλογικού δικαιώματος και της νομικής θέσης των βουλευτών και αφετέρου της οργάνωσης και της λειτουργίας της ως σώματος αντιπροσώπων. Στη συνέχεια γίνεται λόγος για τον διορισμό, τη συγκρότηση και την αποστολή της κυβέρνησης και το (ευαίσθητο) ζήτημα της υπουργικής ευθύνης, ενώ ακολουθούν τα σχετικά με τον ρυθμιστή του πολιτεύματος, τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Το μέρος τούτο κλείνει με τα δικαστήρια, δηλαδή αφενός τη δικαστική ανεξαρτησία και αφετέρου την οργάνωση και τη λειτουργία τους.
Ξενοφών Κοντιάδης
Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου
