Το γενναίο πακέτο στήριξης (συνολικού ύψους 1,850 τρις – Ταμείο Ανάκαμψης 750 δις ευρώ, νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-2027 1,100 τρις ευρώ, κ.λπ.) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας, η διαπραγμάτευση του οποίου σε πολιτικό επίπεδο (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Συμβούλιο Υπουργών, κ.λπ.) αρχίζει αυτή την εβδομάδα περικλείει μεγαλύτερη δυναμική πέρα από την αυτονόητη οικονομική σημασία που έχει κυρίως για τις χώρες μέλη που επλήγησαν από τον κορωνοϊό. Καθώς μπορεί, μεταξύ άλλων, να σηματοδοτήσει το άνοιγμα της διαδικασίας για βαθύτερη ενοποίηση, για τη μετατροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) σε Πολιτική Ένωση.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ανακοίνωσή της για τα μέτρα τονίζει “τώρα είναι η ώρα για την Ευρωπαϊκή Ένωση να σταθεί στα πόδια της, να προχωρήσει μπροστά, να διορθώσει τη ζημιά από την κρίση και να προετοιμάσει ένα καλύτερο μέλλον για τη νέα γενιά”. Είναι η ώρα της Ευρώπης. Ποια είναι τα στοιχεία που μπορούν να συγκροτήσουν τη δυναμική προς την Πολιτική Ένωση;
Πιο κοντά στην αμοιβαιοποίηση
Πρώτα απ’ όλα το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το κατ’ εξοχήν υπερεθνικό όργανο της Ένωσης, και όχι ένας διακυβερνητικός θεσμός όπως ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ΕΜΣ – ESM) βγαίνει στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές για να δανεισθεί το κολοσσιαίο ποσό των 750 δις με τη στήριξη, εγγύηση και αποπληρωμή του προϋπολογισμού της Ένωσης.
Η Επιτροπή είχε δανεισθεί και στο παρελθόν άλλα μικροποσά. Τώρα σπάει ένα μεγάλο ταμπού. Δεν πρόκειται βέβαια για “αμοιβαιοποίηση χρέους” όπως εσφαλμένα έχει αναφερθεί σε μερίδα μέσων ενημέρωσης. Αλλά με το δανεισμό αυτό η αμοιβαιοποίηση έρχεται πιο κοντά. Και πάντως ο δανεισμός αυτός εντάσσεται στη λογική της οικοδόμησης του “δημοσιονομικού φεντεραλισμού” (fiscal federalism), κάτι που συνιστά κεντρικό στοιχείο για μια Πολιτική Ένωση ομοσπονδιακού περιεχομένου (τύπου Γερμανίας ή ΗΠΑ).
Ενισχύεται η πολιτική νομιμοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της αλληλεγγύης
Ένα δεύτερο κεντρικό στοιχείο είναι ότι τα δύο-τρίτα (500 δις ευρώ) από τους πόρους του δανείου θα χορηγηθούν στις χώρες μέλη με τη μορφή των χορηγήσεων (grants) στη βάση προγραμμάτων ανάπτυξης σε διάφορους τομείς αιχμής αλλά χωρίς την ξεπερασμένη αιρεσιμότητα (μνημόνια, εποπτείες τύπου τρόικας, κλπ.). Και εδώ έχουμε την εκδήλωση ισχυρής αλληλεγγύης, κάτι που αναπόφευκτα ενισχύει την πολιτική νομιμοποίηση (legitimacy) της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πολίτες, η εμπιστοσύνη των οποίων προς την Ένωση είχε κλονισθεί βαθύτατα τις τελευταίες εβδομάδες της πανδημίας, μπορούν να αισθανθούν τώρα ότι η Ένωση “είναι παρούσα σε κάθε τραυματισμένη από τον κορωνοϊό κοινωνία”. Και η ενισχυμένη νομιμοποίηση μέσω της αλληλεγγύης συνιστά τη θεμελιακή προϋπόθεση για την Πολιτική Ένωση.
Αναγκαία η τροποποίηση των Συνθηκών
Βέβαια και αφού υιοθετηθεί τελικά το πακέτο της Επιτροπής από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (και εδώ θα υπάρξουν πολλές δυσκολίες – οι τέσσερις «φειδωλές χώρες», Δανία, Σουηδία, Ολλανδία, Αυστρία διατηρούν τις επιφυλάξεις τους) θα πρέπει να ακολουθήσει το επόμενο μεγάλο βήμα: η τροποποίηση των Συνθηκών. Η προσπάθεια θα είναι εξαιρετικά δύσκολη. Πολλές χώρες-μέλη θα αντιδράσουν στην αναθεώρηση. Αλλά η καγκελάριος Α. Μέρκελ δήλωσε πρόσφατα ότι “κρίνει αναγκαία την τροποποίηση των Συνθηκών”. Την ίδια περίπου θέση έχει και ο πρόεδρος Ε. Μακρόν. Δημιουργείται επομένως μια δυναμική.
Επιβεβαιώνεται έτσι για μια ακόμη φορά η εμπειρία ότι “η κρίση είναι αυτή που γεννά βαθύτερη ενοποίηση”.
Παναγιώτης Κ. Ιωακειμίδης
Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ.
