Brexit: Ένα δράμα στο τέλος του;

Οι εκλογές της 12 Δεκεμβρίου 2019 καταλύτης για τις εξελίξεις του Brexit

Σε άρθρο μου στην ιστοσελίδα Syntagma Watch (στις 24-10-2019) με θέμα «Ο οδικός χάρτης για την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση», παρουσίαζα το αδιέξοδο στο οποίο είχε περιέλθει το πολιτικό σύστημα στο Ηνωμένο Βασίλειο (Η.Β.) εξαιτίας του Brexit και ενόψει της διαδικασίας για την υποβολή αιτήματος παράτασης της προθεσμίας αποχώρησης κατ’ άρθρο 50 παρ. 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Σ.Ε.Ε).

Είχα επισημάνει ότι ενόψει του αδιεξόδου η μόνη λογική δικαιολόγηση για την παράταση της προθεσμίας αποχώρησης ήταν η αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού με πρόωρες βουλευτικές εκλογές ή με ένα δεύτερο δημοψήφισμα, ούτως ώστε να ξεκαθαρίσει τρόπον τινά «η ήρα από το στάρι». Είχα επισημάνει ότι ο μεν Πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον επιθυμούσε διακαώς εκλογές τις οποίες ανέμενε με βάση τις σφυγμομετρήσεις ότι θα κερδίσει, η δε Αντιπολίτευση για τους αντίθετους λόγους αρνιόταν τις εκλογές και επιθυμούσε την διεξαγωγή ενός δεύτερου δημοψηφίσματος, το οποίο αποτελούσε την τελευταία ελπίδα ακύρωσης του Brexit και όπου πίστευε ότι θα παγίδευε τον Τζόνσον.

Παρά το ότι για την πρόωρη διάλυση της Βουλής απαιτείτο αυξημένη πλειοψηφία των δύο τρίτων των μελών της Βουλής των Κοινοτήτων και η κυβέρνηση των Συντηρητικών υπό τον Τζόνσον είχε χάσει και την απόλυτη πλειοψηφία, τελικά ο τελευταίος κατάφερε και επιβλήθηκε έναντι της Αντιπολίτευσης και την υποχρέωσε να συναινέσει στην διεξαγωγή πρόωρων εκλογών, τις οποίες κέρδισε θριαμβευτικά και με ευρεία πλειοψηφία το Συντηρητικό κόμμα.

Κατ’ αυτό τον τρόπο, με την εκλογική επικράτηση του Τζόνσον και του Συντηρητικού κόμματος και την αντίστοιχη κατακρήμνιση των αντιπάλων του, του κόμματος των Εργατικών (κυρίως) και του κόμματος των Φιλελεύθερων Δημοκρατών (δευτερευόντως) ξεκαθαρίστηκε το πολιτικό τοπίο υπέρ του Brexit με μία Συμφωνία Αποχώρησης που συμφώνησε ο Τζόνσον με την Ε.Ε. τον περασμένο Οκτώβριο και η οποία δεν απέχει και πολύ από αυτήν που είχε συμφωνήσει η προκάτοχός του Τερέζα Μέη τον Νοέμβριο του 2018, την οποία όμως πολέμησε λυσσαλέα ο Τζόνσον. Παρέπεται ότι η συζήτηση για δεύτερο δημοψήφισμα στερείται πλέον σημασίας.

Οι τελευταίες πινελιές στο δράμα του Brexit

Τούτων δοθέντων, αναμένεται ότι μετά την εκφώνηση του Λόγου της Βασίλισσας ως προγραμματικών δηλώσεων της Κυβέρνησης, η Κυβέρνηση θα εισαγάγει στο Κοινοβούλιο το σχέδιο νόμου για την έγκριση του Σχεδίου Συμφωνίας Αποχώρησης και τα συνοδευτικά αυτού νομοσχέδια. Τα νομοσχέδια αυτά αναμένεται ότι θα εγκριθούν και από τα δύο νομοθετικά σώματα του Westminster και να πάρουν την βασιλική έγκριση (royal assent) και εν συνεχεία την σκυτάλη θα πάρει σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το οποίο και θα πρέπει να εγκρίνει το Σχέδιο Συμφωνίας (κατά το άρθρο 50 παρ. 2 εδ. δ΄ Σ.Ε.Ε.).

Εν συνεχεία θα πρέπει να αποφασισθεί κατά την ίδια διάταξη η έγκριση της Συμφωνίας από το Συμβούλιο της Ε.Ε. με ειδική πλειοψηφία και να υπογραφεί από τους εξουσιοδοτηθέντες από το Συμβούλιο Προέδρους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Επιτροπής εκ μέρους του Συμβουλίου της Ε.Ε., που ενεργεί εξ ονόματος της Ένωσης και τον Πρωθυπουργό του Η.Β. εκ μέρους του τελευταίου.

Τέλος, η υπογραφείσα πλέον Συμφωνία θα πρέπει να κυρωθεί με νέο νόμο από το βρετανικό Κοινοβούλιο και να πάρει την βασιλική έγκριση, ούτως ώστε να γίνει νόμος του Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ θα πρέπει να επικυρωθεί και κατά τους κανόνες του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου (άρθρα 11 επ. Σύμβασης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών) από την Βασίλισσα Ελισάβετ ΙΙ ως Αρχηγό του κράτους του Η.Β. και τον εξουσιοδοτηθέντα από το Συμβούλιο της Ε.Ε. εξ ονόματος της Ε.Ε. για να ισχύσει και στην διεθνή έννομη τάξη ως διμερής διεθνής συμφωνία.

Όλα αυτά πρέπει να έχουν γίνει το αργότερο μέχρι 31 Ιανουαρίου 2020 (βλ. επίσης άρθρο «Ο οδικός χάρτης για την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση», όπ. παρ.).

Μετά  το Brexit τι;

Η περιπέτεια του Brexit, όσον αφορά την διαδικασία αποχώρησης κατ’ άρθρο 50 Σ.Ε.Ε. αναμένεται να τερματισθεί στις 31 Ιανουαρίου 2020, ούτως ώστε από 1 Φεβρουαρίου 2020 το Η.Β. να αποτελεί πλέον οριστικά και αμετάκλητα τρίτο κράτος για την Ε.Ε. Παρ’ όλα αυτά η Συμφωνία Αποχώρησης προβλέπει μεταβατική περίοδο μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2020 όχι για το καθεστώς του Η.Β. ως κράτος μέλος ή τρίτο κράτος αλλά ως προς την ισχύ βασικών οικονομικών κανόνων της Ένωσης, όπως η Τελωνειακή Ένωση και η Ενιαία Αγορά, χωρίς όμως την συμμετοχή του Η.Β. στην λήψη των αποφάσεων.

Μέχρι 30 Ιουνίου 2020 μπορεί να αποφασισθεί η παράταση αυτής της μεταβατικής περιόδου για 1 ή δύο χρόνια. Μέχρι την λήξη της μεταβατικής περιόδου τα μέρη, που δεν θα είναι πλέον δύο αλλά 29, δηλ. όχι μόνο το Η.Β. και η Ε.Ε. αλλά και τα 27 εναπομείναντα κράτη μέλη, θα πρέπει να υπογράψουν Συμφωνία ή Συμφωνίες που θα ρυθμίζουν οριστικά τις μελλοντικές τους σχέσεις, πράγμα που παρά την αντίθετη πρόβλεψη του άρθρου 50 παρ. 2 εδ. β΄ Σ.Ε.Ε. δεν έκαναν με την Συμφωνία Αποχώρησης. Η (Οι) Συμφωνία(ες) αυτή(ές) δεν θα συνομολογηθούν πλέον κατά το άρθρο 50 Σ.Ε.Ε. αλλά κατά τα άρθρα 207 και 218 ΣΛΕΕ.

Το φάντασμα του no deal Brexit

Όπως και η Συμφωνία Αποχώρησης δεν ήταν υποχρεωτική για την αποχώρηση του Η.Β. από την Ε.Ε. κατ’ άρθρο 50 παρ. 2 και 3 ΣΕΕ, άλλο τόσο δεν είναι υποχρεωτική η σύναψη οριστικής Συμφωνίας κατά την Συμφωνία Αποχώρησης. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι το φάντασμα του no deal Brexit παραμένει ως ενδεχόμενο, απλά ενδεχόμενη πραγματοποίησή του αναβάλλεται για 1, 2 ή 3 χρόνια.

Προσωπικά πιστεύω ότι, όπως το no deal Brexit ήταν απευκταίο και από τα δύο μέρη πριν την αποχώρηση του Η.Β. από την Ε.Ε. άλλο τόσο απευκταίο είναι και μετά την αποχώρηση. Άλλωστε, οι φραστικοί λεονταρισμοί του Τζόνσον, ότι θα παραβίαζε τον νόμο που τον υποχρέωνε να ζητήσει την παράταση της προθεσμίας αποχώρησης και ότι θα αγνοούσε δικαστικές αποφάσεις ακόμη και την Βασίλισσα εάν τον υποχρέωναν να συμμορφωθεί με τον νόμο μέχρι και ότι θα ήταν καλλίτερα να βρεθεί νεκρός σε χαντάκι παρά να ζητήσει την παράταση του Brexit, ακόμη και χωρίς την προηγούμενη επίτευξη συμφωνίας, αποδείχθηκαν στην πράξη άσφαιρα πυρά και αποσκοπούσαν στην συσπείρωση της Κοινοβουλευτικής ομάδας και της εκλογικής βάσης του κόμματός του ενόψει των επερχόμενων εκλογών, χωρίς το παραμικρό πρακτικό αντίκρυσμα (βλ. σχετική πρόβλεψη σε άρθρο του ίδιου συντάκτη στην ιστοσελίδα Syntagma Watch με τίτλο «Μπορεί η Βασίλισσα Ελισάβετ να παύσει τον Πρωθυπουργό Μπόρις Τζόνσον;» της 9 Οκτωβρίου 2019).

 Δεδομένου ότι οι εκλογές διεξήχθησαν και κατέληξαν σε θρίαμβο του Μπόρις Τζόνσον, ο οποίος με ευρεία πλειοψηφία έχει τα χέρια του λυμένα, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο οι ακραιφνείς Brexiteers και οπαδοί του no deal Brexit υπό τους Μάικλ Γκόουβ και Τζέικομπ Ρης-Μογκ να του δημιουργήσουν προβλήματα.

Τα παραπάνω σημαίνουν ότι το δράμα του Brexit θα συνεχισθεί υπό άλλους όρους και μετά την 31 Ιανουαρίου 2020 και με περισσότερους παίκτες. Οι στιγμές είναι πραγματικά ιστορικές. Στην δεύτερη αυτή ιστορική φάση του παιχνιδιού ο Μπόρις Τζόνσον θα δώσει εκ νέου εξετάσεις.

Στην πρώτη φάση, αν και προκάλεσε έντονα με την επιθετική υπέρ του Brexit πολιτική και ρητορεία του, έχοντας αναλάβει την Πρωθυπουργία λίγους μόλις μήνες πριν την ολοκλήρωση του Brexit, με το κόμμα του διχασμένο, με τον Πρόεδρο της Βουλής των Κοινοτήτων να του βάζει τρικλοποδιές, την απώλεια της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας με την απομάκρυνση από την κοινοβουλευτική ομάδα προβεβλημένων βουλευτών του και την Αντιπολίτευση ενωμένη εναντίον του, έχοντας χάσει όλες τις κοινοβουλευτικές μάχες και υποστεί δεινή δικαστική ήττα στο Ανώτατο Δικαστήριο, έδειξε αξιοσημείωτες αντοχές και με την τακτική τού «άλλα λέμε και άλλα πράττουμε», πέτυχε και με το παραπάνω τον στόχο του.

Αναμένουμε με ενδιαφέρον τις επιδόσεις του σε τακτικούς ελιγμούς και διαπραγματευτική δεινότητα κατά την μετά Brexit εποχή, όπως αναμένουμε και την πορεία του Brexit, αν θα δικαιώσει τους οπαδούς του ή τους αντιπάλους του.

Χαράλαμπος Τσιλιώτης
Επίκουρος Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Πελοποννήσου