Για την απόφαση του ΣτΕ για τα ιδιωτικά ΑΕΙ θα επανέλθω διεξοδικά αφού αυτή δημοσιευθεί. Κατά το Σύνταγμά μας, η δικαστική απόφαση εκδίδεται με τη δημοσίευσή της σε δημόσια συνεδρίαση –ελπίζω να μην αλλάξαμε εν τω μεταξύ και αυτή τη σαφή συνταγματική πρόνοια δια κάποιας «δυναμικής ερμηνείας». Όσο κι αν συνεπώς αυτός ο εξαϋλωτικός «δυναμισμός» της «ερμηνείας» επιλεκτικώς προελαύνει, δεν νομίζω να μετεβλήθη το γεγονός ότι δικαστική απόφαση είναι ένα ενιαίο σύνολο που περιλαμβάνει την μείζονα και ελάσσονα πρόταση του δικανικού συλλογισμού και συμπέρασμα, συμπεριλαμβάνει δε υποχρεωτικά και τη γνώμη της μειοψηφίας. Stricto sensu συνεπώς αυτή τη στιγμή που ομιλούμε δεν υφίσταται απόφαση κατά τη νομική έννοια του όρου. Αυτό που υφίσταται είναι ένα μάλλον επικοινωνιακής χρηστικότητας δημοσιευθέν σύντομο κείμενο τιτλοφορούμενο «Ανακοίνωση του Προέδρου του Σ.τ.Ε. σχετικά με το αποτέλεσμα των διασκέψεων» επί των εν λόγω υποθέσεων.
Από την εν λόγω «Ανακοίνωση» προκύπτει πάντως πέραν πάσης αμφιβολίας ότι τυγχάνει ιδιαίτερης «τιμής» και νομιμοποιητικής επίκλησης, δια της οποίας τίθεται εκποδών σαφής (καλώς ή κακώς υφιστάμενη, τούτο είναι έτερο ζήτημα) συνταγματική απαγόρευση, ένα γνωστικό αντικείμενο, το ευρωπαϊκό Δίκαιο, έναντι του οποίου ίσως έχω κάποια αρμοδιότητα διατύπωσης άποψης. Στη διατύπωση αυτής της άποψης θα προσέλθω πάντως όχι ως κάποια αυθεντία, την άποψη της οποίας λόγω εξειδίκευσης (είμαστε λίαν ευάριθμοι οι πανεπιστημιακοί Καθηγητές Ευρωπαϊκού Δικαίου στον τόπο μας) όφειλε το όποιο Δικαστήριο να ακολουθήσει. Εξάλλου, το τονίζω, δεν είχα καμία συμμετοχή στην εν λόγω δίκη, ούτε γνωμοδότησα, ούτε εκπροσωπώ κάποιον εντολέα που «στενοχωρήθηκε» με την έκβαση της υπόθεσης ούτε άλλους που, αντιθέτως, πανηγυρίζουν και έχουν ήδη επενδύσει στην προοπτική της «αίσιας έκβασης» ως «έτοιμοι από καιρό» κατά την καβάφεια ωραία διατύπωση. Θα τη διατυπώσω μόνο προσπαθώντας να φανώ συνεπής προς όσα διδάσκω στο αμφιθέατρο στους φοιτητές μας. Εδώ ας περιοριστώ μόνο σε μια λογικο-ιστορική διερώτηση: Αν υφίστατο τέτοια μείζονα ασυμβατότητα του εθνικού μας Συντάγματος με το ευρωπαϊκό Δίκαιο σε τόσο κρίσιμο ζήτημα, δεν θα είχε όλα αυτά τα χρόνια λάβει χώρα κάποια αντίστοιχη αντίδραση ή και δρομολόγηση νομικών ενεργειών κατά της Ελλάδας από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως λ.χ. η τελευταία έπραξε προφεύγοντας κατά της Ελλάδας στο ΔΕΕ για το ζήτημα των επαγγελματικών δικαιωμάτων αυτών που διαθέτουν τίτλο σπουδών από φορέα άλλου κράτους μέλους αλλά ένα μεγάλο μέρος των σπουδών τους πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα σε τοπικό συνεργαζόμενο φορέα;
Σε κάθε περίπτωση, σε μια χώρα που τα παραδείγματα κραυγαλέων παραβιάσεων του ενωσιακού Δικαίου κυριολεκτικώς βρίθουν -χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα η λυπηρή αλλά τόσο ενδεικτική και συμπυκνωτική βαθιάς παθογένειας περίπτωση του υπερσκανδάλου του ΟΠΕΚΕΠΕ-, αυτή η επιλεκτική ευαισθησία για τις όποιες (υφιστάμενες ή φαντασιακώς επινοηθείσες) πρόνοιες του ευρωπαϊκού δικαίου εν προκειμένω είναι πράγματι αξιοσημείωτη. Καταγράφω εδώ μόνο κάποιες πρώτες σκέψεις: Οι εν προκειμένω κρίσιμες διατάξεις του άρθρου 16 του Συντάγματος είναι λίαν σαφείς. To Άρθρο 16 παρ. 5 εδ. α΄ ορίζει ότι: “Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση”. Το άρθρο 16 παρ. 6 εδ. α΄ ορίζει ότι: «Οι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι δημόσιοι λειτουργοί», το δε άρθρο 16 παρ. 8. εδ. β΄ επανέρχεται καταλαμβάνοντας στην απαγορευτική του εμβέλεια εκτός της διάστασης της “παροχής” ανώτατης εκπαίδευσης, ως επισημάνθηκε στην παρ. 5, και την καθεαυτή “σύστασή” τους ορίζοντας ότι: «Η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται».
Τί σημαίνει αυτό; Ότι ο συντακτικός νομοθέτης με μια μάλλον όχι συνήθη ή τυχαία σαφήνεια, πληρότητα, επιτακτικότητα αλλά και επιμονή αποτύπωσε μια θεμελιακή πολιτική του επιλογή, στην οποία μάλιστα ενέμεινε στο πλαίσιο των διαδικασιών αναθεώρησης του 2001, του 2008 και του 2019. Προφανώς νομιμοποιείται το ερώτημα: Δεν υφίσταται άραγε η δυνατότητα διαμόρφωσης κάποιας άλλης πολιτικής και συντακτικής βούλησης, ενδεχομένως πιο σύγχρονης και προσαρμοσμένης στα ερεθίσματα των πολιτικο-κοινωνικών και εκπαιδευτικών εξελίξεων και αντιλήψεων; Αναμφισβήτητα ναι, απαντώ, προσωπικά δε μάλιστα ενδεχομένως υπό όρους να την προσυπέγραφα, προσθέτοντας εντούτοις ότι αυτό, ήτοι τη διαδικασία καταστάλαξης μιας διαφορετικής πολιτικής απόφασης, η οποία θα λάβει πιθανώς τη μορφή μιας διαφορετικού περιεχομένου συνταγματικής ρύθμισης, οφείλει να γίνει με τον τρόπο που το Σύνταγμα το ίδιο προβλέπει. Η διαδικασία της συνταγματικής αναθεώρησης και η ύπαρξη πολιτικού και διαβουλευσιακού χρόνου που προβλέπει δεν συνιστούν προσχηματικές διευθετήσεις, των οποίων η τήρηση παραπέμπει σε κάποια φορμαλιστική εμμονή. Τουναντίον: καταγράφουν τον τρόπο, τον οποίο ο συντακτικός νομοθέτης επέλεξε για τη διασφάλιση της απαραίτητης σοβαρότητας και διαβουλευσιακής επάρκειας που οφείλει να προηγείται της τροποποίησης υφισταμένων συνταγματικών επιλογών. Το αν το ελληνικό πολιτικό σύστημα δεν είναι σε θέση να διαλεχθεί, να σχεδιάσει και να συμφωνήσει στα βασικά για τον τόπο, το παρόν και το μέλλον του, δεν συνιστά πρόβλημα της νομικής επιστήμης, η οποία δεν επιτρέπεται να εξυπηρετήσει την ψευδαίσθηση της πολιτικής μας τάξης ότι αυτήν ακριβώς την παθογένεια δεν χρειάζεται να την άρει.
Αντώνης Μεταξάς
Καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 22.06.25
