Search
Close this search box.

Τι σημαίνει το δικαίωμα στη λήθη;

Το πολυδιάστατο δικαίωμα στη λήθη αναφέρεται στο δικαίωμα ενός προσώπου να μην ανασύρεται διαρκώς το παρελθόν του μέσα από αναφορές παρελθοντικών γεγονότων. Ωστόσο, το ψηφιακό περιβάλλον χάρη στην «αρχιτεκτονική της τέλειας μνήμης» αναχαιτίζει τη διαδικασία της λήθης στην κοινωνία.

Το «δικαίωμα στη λήθη» αποτέλεσε μια από τις «σημαίες» της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας στο πεδίο της προστασίας προσωπικών δεδομένων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμπεριέλαβε το «δικαίωμα στη λήθη» στην Πρόταση του Γενικού Κανονισμού ως ένα βασικό κανονιστικό εργαλείο που θα επέτρεπε στα πρόσωπα, τα «υποκείμενα των δεδομένων», να ανακτήσουν και να διατηρήσουν τον έλεγχο επί των ιδίων πληροφοριών κυρίως στον ψηφιακό κόσμο.

Το δικαίωμα στη λήθη (right to oblivion, droit a l’ oubli) δεν συνιστούσε, ωστόσο, νέο εφεύρημα. Είχε ήδη αναδειχθεί ως δικαίωμα του ατόμου στη νομολογία, καταρχήν με αφορμή τη δημοσιοποίηση πτυχών του ιδιωτικού βίου προσώπων της επικαιρότητας ή σε συνάρτηση με τη δημοσιοποίηση πληροφοριών που αφορούν ποινικές διώξεις και καταδίκες.

Καθοριστική υπήρξε η επίδραση της απόφασης Lebach του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου (BVerfGE 35, 231 επ). To 1973 το Δικαστήριο έκρινε ότι η παρέλευση χρόνου μεταβάλλει το αποτέλεσμα της στάθμισης μεταξύ της ελευθερίας του Τύπου και του δικαιώματος της πληροφόρησης αφενός και του δικαιώματος στην προσωπικότητα αφετέρου. Κατά συνέπεια, κρίθηκε ως δυσανάλογη προσβολή η δημοσιοποίηση στοιχείων για ποινικές καταδίκες ύστερα από την πάροδο μεγάλου χρονικού διαστήματος, προκαλώντας νέους κινδύνους για τα δικαιώματα ενός προσώπου, ιδίως το δικαίωμα στην κοινωνική επανένταξη, εφόσον έχει εκτίσει την ποινή του.

Οι πολυσήμαντες διαστάσεις του δικαιώματος στη λήθη

Η έννοια του δικαιώματος στη λήθη δεν ορίζεται μονοσήμαντα. Εάν στη Γαλλία η έμφαση φαίνεται να τοποθετείται στο δικαίωμα της απομόνωσης και της μη περαιτέρω διάδοσης πληροφοριών που είχαν καταστεί δημόσιες στο παρελθόν, στην Ιταλία το δικαίωμα προσδιορίζεται ως το έννομο συμφέρον ενός προσώπου να μην είναι εσαεί εκτεθειμένο σε βλάβη της τιμής και της υπόληψής του λόγω της διαρκούς δημοσιοποίησης πληροφοριών που είχαν νομίμως δημοσιευτεί στο παρελθόν.

Το δικαίωμα αυτό έχει περισσότερες διαστάσεις: αναφέρεται στο δικαίωμα διαγραφής μιας πληροφορίας ύστερα από ένα – όχι πάντα ευχερώς ορισμένο – χρονικό διάστημα αλλά και στο δικαίωμα να μη συσχετίζεται κανείς με πληροφορίες που δεν είναι πλέον επίκαιρες.

Το δικαίωμα στη λήθη θα μπορούσε καταρχήν να αποδοθεί ως το δικαίωμα ενός προσώπου να μην ανασύρεται διαρκώς το παρελθόν του, να μη γίνεται αναφορά σε γεγονότα του παρελθόντος, να μην έρχεται εν τέλει αντιμέτωπο με το παρελθόν. Στην ουσία, το ερώτημα που τίθεται είναι, εάν ένα πρόσωπο είναι υπεύθυνο επ΄ αόριστο για τις παρελθούσες πράξεις του ή εάν είναι ευκταίο και αποδεκτό να έχει το δικαίωμα να διαγράφει ή να ξαναγράφει την ιστορία του, αιτούμενο τη διαγραφή ή τη μη προσβασιμότητα μιας πληροφορίας που υπήρξε αληθής και κρίθηκε άξια προς δημοσίευση στο παρελθόν.

 Η «διαγραφή» του παρελθόντος συνδέεται άρρηκτα με την ικανότητα και τη δυνατότητα ενός προσώπου να αλλάζει, να επανακαθορίζει και να επανεφεύρει τη ζωή του. Η λήθη επιτρέπει στο άτομο να ανασυγκροτήσει την ταυτότητα και την προσωπικότητά του, χωρίς να δυναμιτίζεται αυτή η διαδικασία από το παρελθόν του.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην απόφαση Petrina v. Romania απεφάνθη ότι η φήμη συνιστά στοιχείο της προσωπικής ταυτότητας και της ψυχολογικής ακεραιότητας ενός προσώπου. Το Δίκαιο είχε ήδη προδιαγράψει υπό μια έννοια το «δικαίωμα στη δεύτερη ευκαιρία». Η νομοθεσία συνήθως προβλέπει πολλές τεχνικές που επιβάλλουν ή επιτρέπουν είτε τον χρονικό περιορισμό ως προς την κανονιστική και κοινωνική επιδίωξη της κύρωσης είτε τη διαγραφή του ποινικού παρελθόντος ενός προσώπου: η παραγραφή, ο πεπερασμένος και διαφοροποιημένος ανά κατηγορία αδικημάτων και ποινών χρόνος διατήρησης στο ποινικό μητρώο, ρυθμίσεις για τη σταδιακή επανένταξη των εκτισάντων την ποινή ή η αμνηστία. Αυτό το δικαίωμα όμως, διακυβεύεται προφανώς από την ανάκληση των πληροφοριών που αφορούν ένα πρόσωπο στη συλλογική, κοινωνική μνήμη.

Η μνήμη και η λήθη στο ψηφιακό περιβάλλον

Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της επεξεργασίας στα δικαιώματα ενός προσώπου θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη το περιβάλλον και τις δυνατότητες επεξεργασίας στην ψηφιακή εποχή. Η διάρκεια, η αντιγραψιμότητα, η ανιχνευσιμότητα συνιστούν εγγενή χαρακτηριστικά της διαδικτυακής, ψηφιακής πληροφορίας, καθιστώντας δυνατή την ατέρμονη διατήρηση, την  προσβασιμότητα, τη διάχυση και την πολλαπλή χρήση της, διαβρώνοντας τη διαδικασία της λήθης στην κοινωνία.

Εξαιτίας της τεχνολογίας, η πληροφορία επιβιώνει και διαρκεί περισσότερο από το περιβάλλον στο οποίο παρήχθη αρχικά και είναι διαθέσιμη για ανάλυση σε εντελώς διαφορετικά περιβάλλοντα και συμφραζόμενα. Είναι επίσης σημαντικό, να συνειδητοποιήσουμε πως – καθώς οι δυνατότητες αποθήκευσης αυξάνονται διαρκώς και εκθετικά, ενώ μειώνεται το αντίστοιχο κόστος – είναι φθηνότερο να διατηρεί κανείς την πληροφορία παρά να την διαγράψει ή να την ανωνυμοποιήσει.

Ιδίως, η τεχνολογία του διαδικτύου δεν είναι προσανατολισμένη στη λήθη αλλά το αντίθετο. Η αρχιτεκτονική και τα χαρακτηριστικά του διαδικτύου διευκολύνουν την ανάκτηση και ενθαρρύνουν τη διάδοση της πληροφορίας. Πρόκειται για την «αρχιτεκτονική της τέλειας μνήμης», καθώς η πληροφορία, αφού διαδοθεί και διασπαρεί εύκολα και ταχύτατα, είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαγραφεί. Οι μηχανές αναζήτησης ανασύρουν στην επιφάνεια ακόμη και το μικρότερο «θραύσμα» πληροφορίας, συλλέγουν όλα τα αποσπάσματα και προσφέρουν εν τέλει μια κατά περίπτωση επασυναρμολογημένη και ετερογενή εικόνα ενός προσώπου.

Η πληροφορία ενδέχεται να είναι αποσπασματική, ατελής, τυχαία, κακόβουλη, επιβλαβής ή απλά λανθασμένη, στιγματίζοντας – ενίοτε εσαεί – ένα πρόσωπο ή/και εκθέτοντάς το σε δυσμένεια και διακρίσεις. Αλλά και η «αληθινή» πληροφορία μπορεί να είναι ανεπίκαιρη ή να προκαλεί ουσιαστική βλάβη σε ένα πρόσωπο. Βέβαια, συχνά είναι ο ίδιος ο «χρήστης» στο κοινωνικό-συμμετοχικό διαδίκτυο, που παράγει πληροφορία για τον εαυτό του και τους άλλους, εμπλουτίζοντας, αναπαράγοντας και διατηρώντας την «κοινωνική μνήμη».

Η τέλεια (;) και ακριβής (;) υπόμνηση του παρελθόντος έχει επιπτώσεις στην αξίωση των προσώπων να ζουν και να ενεργούν χωρίς να αφήνουν μόνιμα «ψηφιακά ίχνη» και «ψηφιακές σκιές» και υπό αυτήν την έννοια η – διαδικτυακά υποστηριζόμενη – υπόμνηση θίγει ένα δικαίωμα του προσώπου που βρίσκεται στο επίκεντρο της πληροφοριακής ιδιωτικότητας, το δικαίωμα του προσώπου να έχει τον έλεγχο επί των ιδίων πληροφοριών, αλλά και το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού της εικόνας, της αυτοπαρουσίασης, σύμφωνα με τις επιλογές και τις επιθυμίες του.

Λίλιαν Μήτρου
Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Σου άρεσε το άρθρο, αλλά σου δημιούργησε νέες απορίες;

Έχεις και άλλα ερωτήματα που σε απασχολούν σε σχέση με το Σύνταγμα, τους Θεσμούς, τα δικαιώματα και τη λειτουργία της Δημοκρατίας;

Σχετικά Άρθρα

Επιτρέπεται η ευθανασία;

Η ευθανασία, σε αντίθεση με την αυτοκτονία, προϋποθέτει για την τέλεσή της την παρεμβολή του τρίτου, δηλαδή καθίσταται κοινωνική πράξη, στοιχείο που ενεργοποιεί το ενδιαφέρον του νομοθέτη. Έτσι, η έννομη τάξη μας δεν αναγνωρίζει κάποιο δικαίωμα στο θάνατο ως την άλλη όψη του δικαιώματος στη ζωή.

Περισσότερα

Πώς και κατά πόσο το Σύνταγμα προστατεύει τον σεξουαλικό αυτοπροσδιορισμό;

Στο πλαίσιο της ιδιωτικής του ζωής, ο καθένας μας έχει δικαίωμα να διαπλάσει αυτοβούλως την σεξουαλικότητά του και να αξιώσει από τους υπόλοιπους (κράτος και ιδιώτες) να απέχουν από οποιαδήποτε πράξη επέμβασης σε αυτή.

Περισσότερα

Είναι υποχρεωτικός ο εμβολιασμός, ώστε να μην κινδυνεύει η δημόσια υγεία;

Ενώ ο εμβολιασμός αποτελεί ισχυρό όπλο πρόληψης της μετάδοσης ασθενειών με ευρύτερο συνεπώς αντίκτυπο στην προστασία της δημόσιας υγείας, η διενέργειά του εξαρτάται από την ελεύθερη βούληση του προσώπου. Δεν μπορεί να είναι υποχρεωτικός, αλλά η πρόβλεψη υποχρεωτικής διενέργειας δεν αποκλείεται όταν πρόκειται για άσκηση δικαιώματος σε ορισμένα περιβάλλοντα.

Περισσότερα

Θέλεις να μαθαίνεις

πρώτος τα νέα μας;

Αν σε ενδιαφέρει να ενημερώνεσαι άμεσα για τις νέες δημοσιεύσεις και τις δράσεις του Syntagma Watch, τότε εγγράψου στο newsletter μας!

Αυτός ο ιστότοπος για τη διευκόλυνση της λειτουργίας του και προκειμένου να σας παρέχει μια προσωποποιημένη εμπειρία χρησιμοποιεί cookies. Για να ενημερωθείτε για τη χρήση των cookies και τις σχετικές ρυθμίσεις μπορείτε να επιλέξετε εδώ

JOIN THE CLUB!

It’s easy: all we need is your email & your eternal love. But we’ll settle for your email.