Το ελληνικό Σύνταγμα κατοχυρώνει (στο άρθρο 2 παρ. 1) τον σεβασμό της αξίας του ανθρώπου. Ως ειδικότερη απόρροια της θεμελιώδους αυτής διάταξης θεσπίζεται ρητά στο άρθρο 7 παρ. 2 ότι απαγορεύονται τα βασανιστήρια, οποιαδήποτε σωματική κάκωση, βλάβη υγείας ή άσκηση ψυχολογικής βίας, καθώς και κάθε άλλη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, προβλέποντας την τιμωρία που ορίζει ο νόμος. Συναφώς, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατοχυρώνει στο άρθρο 3 την απόλυτη απαγόρευση των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης, στην οποία δεν επιτρέπεται, σύμφωνα με το άρθρο 15 παρ. 2, καμία παρέκκλιση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Η κατοχύρωση της αξίας του ανθρώπου θεσπίστηκε κατά το πρότυπο του Γερμανικού Θεμελιώδους Νόμου, το οποίο υπό το φως της εξευτελιστικής μεταχείρισης του ατόμου από το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς ορίζει ότι η αξία του ανθρώπου είναι απαραβίαστη. Παράλληλα, η εξειδικευμένη και η γενικευμένη απαγόρευση των βασανιστηρίων κατοχυρώθηκε λόγω των εμπειριών της ελληνικής διδακτορικής περιόδου. Η προστασία της ανθρώπινης αξίας είναι αδιαβάθμητη και δεν υπόκειται σε κανένα περιορισμό και σε καμία επιφύλαξη νόμου ούτε σε συνταγματική αναθεώρηση, ενώ αναγνωρίζεται ως θεμελιώδης συνταγματική αξία, συστατική της φυσιογνωμίας της συνταγματικής τάξης, την οποία το κράτος οφείλει να σέβεται και να προστατεύει.
Υπάρχει εξαίρεση στο άδικο της βίας και των βασανιστηρίων;
Τα τελευταία χρόνια έχει ζωηρέψει η συζήτηση για το αν επιτρέπονται τα βασανιστήρια σε ακραίες περιπτώσεις (π.χ. για την αντιμετώπιση τρομοκρατικών ενεργειών ή απαγωγών). Φαινόμενα βασανιστηρίων δεν έχουν εξαλειφθεί, δυστυχώς, στην Ελλάδα με αποτέλεσμα την τακτική καταδίκη της χώρας μας εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Ο ποινικός νομοθέτης τοποθετείται στο ερώτημα αυτό ξεκάθαρα ορίζοντας στο άρθρο 137Δ παρ. 1 ΠΚ ότι η κατάσταση ανάγκης ουδέποτε αίρει το άδικο των βασανιστηρίων. Η θεωρία εξακολουθεί, ωστόσο, να διχάζεται σε θιασώτες βασανιστηρίων σε εξαιρετικές περιπτώσεις και σε αυτούς που τα αποδοκιμάζουν κατά τρόπο απόλυτο. Η απαγόρευση οποιασδήποτε διαβάθμισης της ανθρώπινης αξίας δεν επιτρέπει πάντως οποιαδήποτε εξαίρεση. Συνεπώς, υποστηρίζεται στο πλαίσιο της συμβολής αυτής η θέση ότι οποιαδήποτε άσκηση βίας εκ μέρους της αστυνομίας αντιστρατεύεται τη φύση της ανθρώπινης αξίας και παραβιάζει τόσο το Σύνταγμα όσο και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Φερενίκη Παναγοπούλου – Κουτνατζή
Επίκουρη Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Δικηγόρος
