Είναι ένα ανοιχτό ζήτημα, το οποίο δυστυχώς δεν είναι ακόμη επίκαιρο, εάν το (μελλοντικό) αντι – covid εμβόλιο, θα είναι ή όχι υποχρεωτικό. Αναμφίβολα, στη περίπτωση του κορωνοϊού SARS –Cov -2, συντρέχει η βασική προϋπόθεση για τη συνταγματικότητα της νομοθετικής πρόβλεψης υποχρέωσης εμβολιασμού, δηλαδή η ανάγκη προστασίας της υγείας των άλλων, λόγω της υψηλής μολυσματικότητας της νόσου Covid – 19. Άλλωστε, μόνον ο σκοπός αυτός, που αφορά στην υγεία ως συλλογικό αγαθό, μπορεί να δικαιολογήσει τον υποχρεωτικό εμβολιασμό, που αποτελεί έναν σοβαρό περιορισμό της ελευθερίας αυτοκαθορισμού του ατόμου σε θέματα της προσωπικής του υγείας.
Το δικαίωμα υγειονομικού αυτοκαθορισμού, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 5, παρ.5 Συντ., είναι πάντως ο κανόνας, ενώ η υποχρέωση εμβολιασμού, που εισάγει τη διάσταση του καθήκοντος στο δικαίωμα στην υγεία, μπορεί να είναι μόνον η εξαίρεση. Μάλιστα, από μόνο του το άρθρο 5 παρ.5 Συντ. δεν θα ήταν αρκετό για τον μετασχηματισμό, έστω κατ’ εξαίρεση, του δικαιώματος στην υγεία σε καθήκον υγείας. Στην περίπτωση αυτήν παίζει αποφασιστικό ρόλο το άρθρο 25, παρ.4 Συντ., που καθιερώνει το καθήκον αλληλεγγύης του ατόμου προς το κοινωνικό σύνολο, μια έκφραση του οποίου αποτελεί η υποχρέωση εμβολιασμού.
Μια τέτοια υποχρέωση κοινωνικής αλληλεγγύης δεν μπορεί πάντως να επιβληθεί στην περίπτωση που υπάρχει κίνδυνος σοβαρής βλάβης της υγείας ενός συγκεκριμένου ατόμου από τον εμβολιασμό. Αντίθετα, θα ήμουν πολύ επιφυλακτικός ως προς την αποδοχή άρνησης εμβολιασμού για λόγους ελευθερίας συνείδησης. Άλλωστε, στην περίπτωση των εμβολίων, η επίκληση λόγων συνείδησης υποκρύπτει συχνά μια ιδεολογική τοποθέτηση (αντιεμβολιαστικό κίνημα), ενώ ειδικώς στη περίπτωση του εμβολίου αντί – covid, όταν αυτό ανακαλυφθεί, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα συνδράμουν στην άρνησή του οι θεωρίες για την «κατάσταση εξαίρεσης» και τη «βιο-πολιτική εξουσία» τύπου Giorgio Agamben, οι οποίες είναι πολύ δημοφιλείς μεταξύ εκείνων που πιστεύουν ότι δεν υπάρχει επιδημία, ότι όλα αυτά είναι ένα πρόσχημα για τον περιορισμό των ατομικών ελευθεριών.
Η απόφαση για την υποχρεωτικότητα του εμβολίου αντι – covid είναι πολιτική όχι ιατρική, δηλαδή ανήκει στη διακριτική ευχέρεια του κοινού νομοθέτη, ο οποίος, μπορεί είτε να καταστήσει νομικά υποχρεωτική τη διενέργεια του είτε να περιοριστεί σε μια «σύσταση» για την αναγκαιότητα της χρήσης του. Η υποχρεωτικότητά του δεν μπορεί βέβαια να επιβληθεί μέσω φυσικού καταναγκασμού, διότι η χορήγησή του με τον τρόπο αυτόν θα ήταν αντίθετη προς την αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (άρθρο 2, παρ.1 Συντ.).
Η τήρηση της υποχρέωσης εμβολιασμού μπορεί να διασφαλιστεί μόνο με έμμεσο τρόπο, π.χ. με διοικητικές χρηματικές κυρώσεις ή με τη θέσπιση περιορισμών στην απόλαυση ορισμένων θεμελιωδών δικαιωμάτων. Πάντως, αν καταστεί νομικά υποχρεωτική η χρήση του εμβολίου, αυτή θα πρέπει να γίνεται δωρεάν, ως κοινωνική παροχή στο πλαίσιο του κοινωνικού δικαιώματος στην υγεία (άρθρο 21, παρ. 3 Συντ.).
Χαράλαμπος Ανθόπουλος
Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης στο Ε.Α.Π.
*Το κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο Πρώτο Θέμα στις 2/8/2020.
