Σύντομο Ιστορικό – Η εμπλοκή του Καγκελαρίου Κουρτς σε σκάνδαλα διαφθοράς
Η υπόθεση του μέχρι πρότινος Ομοσπονδιακού Καγκελαρίου Σεμπάστιαν Κουρτς πέραν του ποινικού ενδιαφέροντος που έχει προσλάβει, έχει αναμφίβολα συνταγματικό και πολιτικό ενδιαφέρον και προσφέρεται για ενδιαφέρουσες συγκρίσεις με τα καθ’ ημάς συνταγματικά και πολιτικά πράγματα παρά τις προφανείς διαφορές της. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.
Στην Αυστρία κυβερνάει από τον Ιανουάριο του 2020 ένας ιδιότυπος συνασπισμός μεταξύ του συντηρητικού Λαϊκού κόμματος (ÖVP) και του κόμματος των Πρασίνων. Την ηγεσία αυτού του συνασπισμού ανέλαβε ο Σεμπάστιαν Κουρτς ως Αρχηγός του Λαϊκού κόμματος, ο οποίος είχε διατελέσει Καγκελάριος και την περίοδο 2017-2019 και Υπουργός Εξωτερικών την περίοδο 2013-2017. Η άνοδος του Κουρτς υπήρξε ασυνήθιστα ραγδαία καθότι πρωτοεξελέγη Βουλευτής του Εθνικού Συμβουλίου (του Κοινοβουλίου της Αυστρίας) το 2013 (σε ηλικία μόλις 28 χρονών), αμέσως έγινε Υπουργός Εξωτερικών και εν συνεχεία Αρχηγός του Λαϊκού κόμματος το 2017, όταν ανέλαβε και την Καγκελαρία. Η πολιτική του καριέρα υπήρξε πραγματικά εντυπωσιακή, κάνοντας πολλούς να αναρωτιούνται για το τι κρύβεται πίσω από αυτή την τάχιστη εξέλιξη.
Στο πλαίσιο ερευνών για μία υπόθεση ψευδορκίας ενώπιον Εξεταστικής Επιτροπής του Κοινοβουλίου, στην οποία φάνηκε να εμπλέκεται ο Κουρτς, η Εισαγγελία Διαφθοράς και Οικονομικού Εγκλήματος της Βιέννης ανακάλυψε στοιχεία εμπλοκής του Κουρτς σε μεγαλύτερο σκάνδαλο, το οποίο ίσως δίνει εξήγηση στο μυστικό της εκπληκτικής ανόδου του στην αυστριακή πολιτική σκηνή. Συγκεκριμένα η Εισαγγελία ανακάλυψε στοιχεία ότι ο Αυστριακός Καγκελάριος παρείχε σε ένα σημαίνον ημερήσιο ΜΜΕ της χώρας δημόσιες αναθέσεις ως αντιπαροχή για ευνοϊκά δημοσιεύματα προς το πρόσωπό του και κατευθυνόμενες δημοσκοπήσεις που παρουσίαζαν σε ευνοϊκή θέση αυτόν και το κόμμα του. Προς ενίσχυση αυτών των στοιχείων διεξήχθη εισαγγελική έρευνα στο Υπουργείο Οικονομικών, την Καγκελαρία και τα κεντρικά γραφεία του Λαϊκού Κόμματος.
Τα συνταγματικά και πολιτικά ζητήματα της παραίτησης του Καγκελαρίου στην Αυστρία – Ο ρόλος του Ομοσπονδιακού Προέδρου
Το αποτέλεσμα ήταν η άρση της εμπιστοσύνης στο πρόσωπο του Κουρτς από τον μικρότερο κυβερνητικό εταίρο, το κόμμα των Πρασίνων, οι οποίοι μάλιστα κατέθεσαν και πρόταση δυσπιστίας στο Αυστριακό Κοινοβούλιο κατά της Κυβέρνησης. Προς αποφυγή αποδοχής της πρότασης δυσπιστίας και με τις ψήφους του κυβερνητικού εταίρου, ο Κουρτς υποχρεώθηκε σε παραίτηση για να σώσει τον κυβερνητικό συνασπισμό και να αποφύγει πρόωρες εκλογές, οι οποίες θα οδηγούσαν ενδεχομένως σε πανωλεθρία το κόμμα του Κουρτς υπό το βάρος των αποκαλύψεων. Τη σκυτάλη πήρε κατά το άρθρο 70 του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Νόμου (του Συντάγματος της Αυστρίας) ο Ομοσπονδιακός Πρόεδρος Αλεξάντερ φον ντερ Μπέλεν ο οποίος διόρισε ως Καγκελάριο τον – προτεινόμενο από τον Κουρτς και μέχρι πρότινος Υπουργό Εξωτερικών στην Κυβέρνησή του – Αλεξάντερ Σέλεμπεργκ, κατόπιν συμφωνίας και του κόμματος των Πρασίνων, οι οποίοι δεν θέλησαν να προχωρήσουν σε διάλυση του κυβερνητικού συνασπισμού και του Κοινοβουλίου.
Ο ρόλος του Ομοσπονδιακού Προέδρου στον διορισμό του Καγκελαρίου και επί προτάσει αυτού και των Υπουργών για τον σχηματισμό της Κυβέρνησης είναι μεν θεωρητικά ευρύς (δεν υποχρεούται να διορίζει Καγκελάριο τον Αρχηγό του πρώτου κόμματος), περιορίζεται όμως από την εξουσία του Κοινοβουλίου κατ’ άρθρο 74 αυστρ. Συν να αίρει την εμπιστοσύνη του προς την Κυβέρνηση. Με το σχήμα αυτό ο Ομοσπονδιακός Πρόεδρος διορίζει ως Καγκελάριο πρόσωπο που κατά κανόνα θα έχει την εμπιστοσύνη του Κοινοβουλίου, η οποία δεν ζητείται με ειδική συζήτηση και ψηφοφορία, αλλά τεκμαίρεται. Το τεκμήριο αυτό είναι όμως μαχητό, διότι το Κοινοβούλιο κατά το άρθρο 74 μπορεί να άρει ανά πάσα στιγμή την εμπιστοσύνη στην Κυβέρνηση ή σε μέλος της, οπότε ο Ομοσπονδιακός Πρόεδρος δεν μπορεί να διορίσει ως Καγκελάριο πρόσωπο της εμπιστοσύνης του εάν αυτό δεν είναι αρεστό στην πλειοψηφία του Κοινοβουλίου (μη γνήσιο κοινοβουλευτικό σύστημα).
Η ποινική ευθύνη των μελών της Κυβέρνησης στην Αυστρία – Το ζήτημα της ποινικής παραγραφής των υπουργικών εγκλημάτων
Αυτά όσον αφορά την παραίτηση του Καγκελαρίου και τον διορισμό νέου. Το επόμενο συνταγματικό ζήτημα που τίθεται είναι η πολιτική και ποινική τύχη του Κουρτς. Σύμφωνα με το άρθρο 127 του Συντάγματος ποινική δίωξη κατά μέλους της Κυβέρνησης ή Υφυπουργού μπορεί να ασκήσει μόνο το Κοινοβούλιο. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει ειδική δωσιδικία του μέλους της Κυβέρνησης από το Συνταγματικό Δικαστήριο (Verfassungsgerichtshof), το οποίο δικάζει τους Υπουργούς για εγκλήματα που φέρεται ότι τέλεσαν κατά τη διάρκεια των καθηκόντων τους. Ενδιαφέρον είναι το ζήτημα της παραγραφής των αδικημάτων καθότι αυτή είναι ενιαύσια, αρχομένης από την επομένη ημέρα λήξεως της θητείας των Υπουργών ή του Καγκελαρίου. Ζήτημα γεννάται για τον ακριβή χρόνο τελέσεως του αδικήματος της δωροδοκίας στην υπηρεσία, διότι γι’ αυτό κατηγορείται ο Κουρτς, εάν τελέστηκε όταν ήταν Υπουργός Εξωτερικών, κατά την πρώτη θητεία του ως Καγκελάριος ή κατά την τελευταία του. Ανάλογα με τον χρόνο τέλεσης του φερόμενου αδικήματος αρχίζει και ο χρόνος παραγραφής. Σε περίπτωση παραγραφής των καταγγελλομένων ποινικών αδικημάτων, θα περιμένει ο Κουρτς να βρει την κατάλληλη ευκαιρία να επανέλθει στην πολιτική σκηνή ως Καγκελάριος, εφόσον δεν προτίθεται να παραιτηθεί από Αρχηγός του κόμματος και θέλει να αναλάβει και το αξίωμα του επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματός του. Ειρήσθω ότι βάσει του άρθρου 70 αυστρ. Συν τα μέλη της Κυβέρνησης δεν επιτρέπεται να είναι Βουλευτές, επιτρέπεται όμως να εκλεγούν Βουλευτές και στην περίπτωση εκλογής τους ως Βουλευτών και παραίτησής τους από τα υπουργικά καθήκοντα ή αυτά του Καγκελαρίου επανέρχονται στα βουλευτικά καθήκοντα από τα οποία είχαν παραιτηθεί για να αναλάβουν αυτά του μέλους της Κυβέρνησης, Καγκελαρίου ή Υπουργού.
Συγκριτικά ζητήματα με την χώρα μας
Αυτά είναι τα ενδιαφέροντα στην Αυστριακή πολιτική σκηνή και για το Συνταγματικό Δίκαιο της Αυστρίας σε σχέση και με ενδιαφέρουσα σύγκριση με τα καθ’ ημάς. Η σύγκριση όμως με τα τελευταία όσον αφορά την πολιτική αντιμετώπιση τέτοιου είδους περιστατικών είναι λυπηρή. Αν ανατρέξουμε στον τρόπο που χειρίστηκε το πολιτικό προσωπικό αλλά εν μέρει και η Δικαιοσύνη ανάλογα περιστατικά τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας και πώς αντιδρά το πολιτικό προσωπικό σε ανάλογες κατηγορίες, σίγουρα δεν θα αισθανθούμε υπερήφανοι. Σκάνδαλα, φαινόμενα διαπλοκής και πολιτικού χρήματος υπάρχουν σε όλο τον κόσμο. Η χώρα μας ούτε η μοναδική είναι ούτε και η χειρότερη. Όμως, σε χώρες όπου λειτουργούν οι θεσμοί, που υπάρχει σεβασμός σε αυτούς και ιδιαίτερα στην ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και η πολιτική ευθιξία αποτελεί αξία των πολιτικών ηθών, τέτοια περιστατικά αντιμετωπίζονται με θεσμικό τρόπο χωρίς κραυγές και αλαλαγμούς για σκευωρία, πολιτική εξόντωση των αντιπάλων και τα όμοια που ακούγονται στην χώρα μας κάθε φορά που εκτοξεύονται κατηγορίες κατά πολιτικών προσώπων. Όσον αφορά τις παραιτήσεις τους αυτές είναι ανύπαρκτες, πλην της περίπτωσης Κουτσόγιωργα στο μακρινό 1989, ο οποίος παραιτήθηκε αφού κυριολεκτικά «πιάστηκε με τη γίδα στην πλάτη».
Και κάτι τελευταίο: Αναμένεται ότι με βάση το νέο, μετά την αναθεώρηση του 2019, άρθρο 68 παρ. 2 του ελληνικού Συντάγματος θα συσταθεί Εξεταστική των πραγμάτων Επιτροπή στη Βουλή για να ερευνήσει ανάλογα με αυτά που οδήγησαν στην παραίτηση τον Κουρτς περιστατικά στην χώρα μας κατά τα τελευταία χρόνια. Με βάση και την εμπειρία από όλες τις μέχρι τώρα Εξεταστικές Επιτροπές του Κοινοβουλίου υπάρχει Έλληνας πολίτης που να περιμένει σοβαρά ότι η εν λόγω υπό σύσταση Επιτροπή θα βγάλει κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα πέραν των εκατέρωθεν αντεγκλήσεων των κομμάτων;
Πραγματικά ενδιαφέρουσα η υπόθεση Κουρτς όχι μόνο για τους Αυστριακούς που πρέπει να τη διαχειριστούν με τον θεσμικά ενδεδειγμένο τρόπο και δείχνουν να μην έχουν πρόβλημα να το κάνουν, αλλά και για εμάς που έχουμε δείξει σε ανάλογα περιστατικά ότι για πολλούς λόγους έχουμε πρόβλημα.
Χαράλαμπος Τσιλιώτης
Αναπληρωτής Καθηγητής Συνταγματικού και Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Μέλος Επιτροπής Συνταγματικών Δικαιωμάτων ΔΣΑ & Δικηγόρος
