Η πανδημία επιδείνωσε τις ασυμμετρίες στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αποκάλυψε την έλλειψη αλληλεγγύης μπροστά σε έναν «εξωτερικό εχθρό», για τον οποίο ουδείς μπορούσε να προσάψει ευθύνη σε επιμέρους εθνικά κράτη, όπως συνέβη με τη δημοσιονομική κρίση πριν από μια δεκαετία.

Η πανδημία έφερε την Ευρωπαϊκή Ένωση πιο κοντά στη διάλυση παρά ποτέ. Μπροστά στις ασύμμετρες οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας, τα κράτη του ευρωπαϊκού Βορρά με χαμηλό επίπεδο χρέους έχουν μεγαλύτερες δυνατότητες να στηρίξουν τις οικονομίες, τις επιχειρήσεις και τους πολίτες τους σε σύγκριση προς τις υπερχρεωμένες χώρες του Νότου, των οποίων οι επιχειρήσεις θα βρεθούν σε μειονεκτική ανταγωνιστικά θέση και θα κινδυνεύουν να εξαγοραστούν, στο πλαίσιο ενός ιδιότυπου οικονομικού δαρβινισμού.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ανέλαβε μια σειρά πρωτοβουλιών για την κοινή αντιμετώπιση της κρίσης, με κυριότερες την ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής από τους περιορισμούς του Συμφώνου Σταθερότητας, τη διάθεση πόρων από τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, τη δανειοδότηση των επιχειρήσεων από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και τη χρηματοδότηση των κρατών με ηπιότερους όρους από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Όμως οι παρεμβάσεις αυτές αξιολογήθηκαν από τις χώρες του Νότου ως ανεπαρκείς.

Η επίκληση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης δεν φάνηκε να συγκινεί τη Γερμανία, την Ολλανδία και τους συμμάχους τους, αναγκάζοντας τον Γάλλο πρόεδρο Emmanuel Macron να θέσει το ερώτημα «αν η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα πολιτικό εγχείρημα ή μόνο ένα εγχείρημα της αγοράς» και να προειδοποιήσει ότι αν δεν θεσπιστεί ένα ευρωπαϊκό ταμείο που να μπορεί να εκδώσει κοινό χρέος με μια κοινή εγγύηση, η επικράτηση των λαϊκιστών στην Ιταλία, την Ισπανία, ίσως στη Γαλλία και αλλού θα είναι αναπόφευκτη, οδηγώντας στην κατάρρευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως πολιτικού εγχειρήματος.

Το νέο πολιτικό τοπίο στην εποχή της πανδημίας

Το ρήγμα στο εσωτερικό της Ένωσης είναι βαθύ. Η πανδημία διαμορφώνει ένα εντελώς νέο πολιτικό τοπίο. Το κοινό νόμισμα αμφισβητείται, αφού δεν εκφράζει πλέον την προσδοκία οικονομικής ανάπτυξης και ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, αλλά συνειρμικά παραπέμπει σε περιοριστικά μέτρα, μνημόνια και περιφερειακές ή κοινωνικές ανισότητες. Οι ευρωπαϊκές ηγεσίες αποδείχθηκαν ανεπαρκείς να αντιμετωπίσουν έγκαιρα, αποτελεσματικά και με γνώμονα την αρχή της αλληλεγγύης τις πολλαπλές κρίσεις – την οικονομική, τη μεταναστευτική, την τραπεζική και τώρα την υγειονομική. Έτσι η φωνή τους καλύπτεται πλέον όχι μόνο από τις κραυγές των εθνικολαϊκιστών, αλλά και από τις εύλογες αποδοκιμασίες που εκφράζουν οι κυβερνήσεις και ο λαοί του πληττόμενου ευρωπαϊκού Νότου.

Η ανάγκη για ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή οικονομική διακυβέρνηση

Η οικοδόμηση της ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την επιβίωση της νομισματικής ένωσης. Αυτό σημαίνει, καταρχάς, πλήρη δημοσιονομική ένωση στην Ευρωζώνη, ισχυρό προϋπολογισμό και αναδιανεμητικές πολιτικές, μηχανισμούς μεταφοράς πόρων και αμοιβαιοποίηση του χρέους. Σημαίνει επίσης κοινή οικονομική πολιτική, δηλαδή συμμετρική κατανομή του κόστους προσαρμογής μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών κρατών-μελών, υψηλότερο βαθμό φορολογικής ενοποίησης και κοινές πολιτικές για την ανάπτυξη και την απασχόληση. Μπροστά στην πανδημία η έκδοση ενός κοινού ομολόγου για τη χρηματοδότηση της ευρωπαϊκής ανοικοδόμησης είναι καθοριστικής σημασίας. Κρίσιμο είναι επίσης να αποφευχθεί η χορήγηση στήριξης με όρους, δηλαδή με μνημόνια.

Ο εξωτερικός εχθρός και η έλλειψη αλληλεγγύης

Η πανδημία επιδείνωσε τις ασυμμετρίες στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αποκάλυψε την έλλειψη αλληλεγγύης μπροστά σε έναν «εξωτερικό εχθρό», για τον οποίο ουδείς μπορούσε να προσάψει ευθύνη σε επιμέρους εθνικά κράτη, όπως συνέβη με τη δημοσιονομική κρίση πριν από μια δεκαετία. Με την Ευρώπη να μετράει περισσότερους από εκατό χιλιάδες νεκρούς και να έχει πληγεί από την πανδημία περισσότερο από τις άλλες ηπείρους, δεν είναι μόνο οι λαοί που εναντιώνονται πλέον στη γερμανική οικονομική πολιτική, αλλά και οι κυβερνήσεις.

Ξενοφών Κοντιάδης
Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, Πρόεδρος του Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου

*Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Πρώτο Θέμα.

Σου άρεσε το άρθρο, αλλά σου δημιούργησε νέες απορίες;

Έχεις και άλλα ερωτήματα που σε απασχολούν σε σχέση με το Σύνταγμα, τους Θεσμούς, τα δικαιώματα και τη λειτουργία της Δημοκρατίας;

Σχετικά Άρθρα

Ουγγαρία: Το μετέωρο βήμα μιας ανελεύθερης δημοκρατίας

Ο νόμος που ψηφίστηκε από το Ουγγρικό Κοινοβούλιο στις 30 Μαρτίου 2020 με αυξημένη πλειοψηφία 2/3 για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού έχει επικριθεί από όλους τους σχολιαστές ως αντιδημοκρατική και αυταρχική στροφή, αν όχι ως αρχή επιβολής μιας ιδιότυπης «δικτατορίας» εν μέσω της υγειονομικής κρίσης. Θέτει σοβαρότατα ζητήματα σε σχέση με τη δημοκρατία, την αρχή του κράτους δικαίου και τη διάκριση των εξουσιών.

Περισσότερα

10 χρόνια μετά τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης: Είναι η ένταξη της έμφυλης βίας στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο το επόμενο βήμα στην αντιμετώπιση του φαινομένου;

Μία δεκαετία μετά την υιοθέτηση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης από το Συμβούλιο της Ευρώπης, η Αναστασία Γκόνη-Καραμπότσου γράφει για την πρωτοβουλία ένταξης της βίας λόγω φύλου στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο και τη σημασία αυτής της κίνησης.

Περισσότερα

Πανδημία και περιοριστικά μέτρα (Μέρος II): Οι αρχές της αναλογικότητας και της απαγόρευσης παραβίασης του πυρήνα του δικαιώματος

Με βάση την αρχή της αναλογικότητας οι περιορισμοί που επιβάλλονται στην άσκηση ενός θεμελιώδους δικαιώματος πρέπει να εξυπηρετούν καταρχάς έναν θεμιτό σκοπό και να είναι κατάλληλοι (πρόσφοροι), αναγκαίοι και αναλογικοί υπό στενή έννοια για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Ο σκοπός αυτός θα πρέπει να εξυπηρετεί είτε την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων άλλων προσώπων στο πλαίσιο επίλυσης μίας σύγκρουσης δικαιωμάτων είτε άλλα έννομα αγαθά υπέρτερου δημόσιου συμφέροντος.

Περισσότερα

Αυτός ο ιστότοπος για τη διευκόλυνση της λειτουργίας του και προκειμένου να σας παρέχει μια προσωποποιημένη εμπειρία χρησιμοποιεί cookies. Για να ενημερωθείτε για τη χρήση των cookies και τις σχετικές ρυθμίσεις μπορείτε να επιλέξετε εδώ