Η αδόκητη απώλεια της Φώφης Γεννηματά θέτει το κρίσιμο ζήτημα της ανάδειξης Προέδρου της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΚΙΝΑΛ. Ο Προέδρος των κοινοβουλευτικών ομάδων έχει σημαντικό ρόλο και αρμοδιότητες στο πολιτικό και κοινοβουλευτικό παιχνίδι. Ανακύπτει συνεπώς το ερώτημα ποιος είναι αρμόδιος για την επιλογή του νέου Προέδρου και με ποια διαδικασία.
Όπως έχω υποστηρίξει σε ανύποπτο χρόνο (Ξ. Κοντιαδής, Η θεσμική λειτουργία των κοινοβουλευτικών ομάδων, 1996), βασική πηγή ρύθμισης της εσωτερικής οργάνωσης και λειτουργίας των κοινοβουλευτικών ομάδων δεν αποτελούν τα καταστατικά των κομμάτων που ανήκουν, αλλά ο Κανονισμός της Βουλής. Τα καταστατικά αποτελούν το θεμέλιο για την αντιμετώπιση κάθε ζητήματος που αφορά την εσωτερική λειτουργία των κομμάτων, στο πλαίσιο της αυτορρυθμιστικής τους ικανότητας. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κόμμα επιλέγει αυτόνομα την οργανωτική θέση που θα λάβει η κοινοβουλευτική του ομάδα στο πλαίσιο των εσωκομματικών διαδικασιών και κατά τη λήψη των επιμέρους κομματικών αποφάσεων.
Ωστόσο, η λειτουργία των κοινοβουλευτικών ομάδων κατεξοχήν στην κρατική σφαίρα, στο επίπεδο δηλαδή του Κοινοβουλίου, σε αντίθεση προς τα κόμματα των οποίων η λειτουργία κινείται στο μεταίχμιο μεταξύ κράτους και κοινωνίας, έχει ως συνέπεια η εσωτερική τους οργάνωση να υπόκειται κατά τρόπο αυστηρότερο, σε σχέση προς τα κόμματα, στη ρυθμιστική εμβέλεια του Συντάγματος και του Κανονισμού της Βουλής.
Η εσωτερική οργάνωση και λειτουργία των κοινοβουλευτικών ομάδων οριοθετείται αφενός από τη δημοκρατική συγκρότηση και λειτουργία του κόμματος που ανήκουν, όπως αυτή εξειδικεύεται στα καταστατικά τους, και, αφετέρου, από τις επιμέρους συνταγματικές και νομοθετικές ρυθμίσεις που αφορούν τη θεσμική φυσιογνωμία των μελών τους και την κοινοβουλευτική τους δράση, καθώς και από τις ειδικές ρυθμίσεις του κανονισμού λειτουργίας τους. Όσα ζητήματα άπτονται της θέσης που κατέχει η κοινοβουλευτική ομάδα στην οργανωτική δομή του κόμματος, εμπίπτουν δηλαδή στα interna corporis του κομματικού συστήματος, υπάγονται στις ρυθμίσεις που τίθενται προνομιακά από το καταστατικό του κόμματος. Αντίθετα, τα θέματα που αφορούν την εσωτερική λειτουργία των κοινοβουλευτικών ομάδων, ως προς τις κοινοβουλευτικές εργασίες, δεν υπάγονται στην κανονιστική αυτονομία του καταστατικού, αλλά έχουν ως κύριο σημείο αναφοράς τον κανονισμό λειτουργίας τους, κατά παραπομπή σε συγκεκριμένα άρθρα του Κανονισμού της Βουλής.
Η κοινοβουλευτική ομάδα, ως ιδιότυπο θεσμικό μόρφωμα της Βουλής, οργανώνεται και λειτουργεί με βάση τις θεμελιώδεις αρχές του κοινοβουλευτικού δικαίου – τις αρχές της ελευθερίας, της ισότητας και της δημοσιότητας. Η νομοθετικά ανεκτή εξάρτηση των βουλευτών από την κοινοβουλευτική ομάδα στην οποία εντάσσονται προκύπτει από μια σειρά διατάξεων του Κανονισμού της Βουλής, οι οποίες δεν μπορούν να παρακαμφθούν από την αυτορρυθμιστική ικανότητα των κομμάτων και των κοινοβουλευτικών ομάδων.
Τα θέματα που οφείλει να καλύπτει ο κανονισμός λειτουργίας των κοινοβουλευτικών ομάδων διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: Πρώτον, ζητήματα που άπτονται της σχέσης της κοινοβουλευτικής ομάδας και του κανονισμού λειτουργίας της με άλλους θεσμικούς φορείς. Δεύτερον, ζητήματα που αφορούν την εσωτερική της οργάνωση, την εκλογή ή τον διορισμό του Προεδρείου της και τις αρμοδιότητές του, τη συγκρότηση κοινοβουλευτικών τομέων ή ομάδων εργασίας, θέματα απαρτίας, ψηφοφοριών και πειθαρχικών διαδικασιών. Τρίτον, ζητήματα που αφορούν τις αρχές λειτουργίας της κοινοβουλευτικής ομάδας, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μελών της και τις μεταξύ τους σχέσεις. Τέταρτον, θέματα που αφορούν τους συνεργάτες της κοινοβουλευτικής ομάδας, την επιστημονική και γραμματειακή της υποστήριξη και τα οικονομικά της. Ιδιαίτερη σημασία έχει το ζήτημα του τρόπου ψήφισης και αναθεώρησης του κανονισμού λειτουργίας και της πιθανής έγκρισής του από κάποιο κομματικό όργανο.
Στον Κανονισμό της Βουλής (άρθρο 16, παρ. 2) προβλέπεται ότι Πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας είναι ο αρχηγός του κόμματος, εφόσον έχει εκλεγεί βουλευτής. Στην περίπτωση του ΚΙΝΑΛ, αρχηγός του κόμματος δεν υφίσταται πλέον και βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία εκλογής του με βάση τα οριζόμενα στο καταστατικό του. Όπως προκύπτει από τις προηγούμενες σκέψεις, η εκλογή του νέου Προέδρου της κοινοβουλευτικής ομάδας του θα πρέπει να βασιστεί στον κανονισμό λειτουργίας της. Όμως και εδώ εντοπίζεται κενό, αφού τέτοιος κανονισμός δεν υφίσταται.
Μία λύση είναι να ψηφίσει με ταχείες διαδικασίες η κοινοβουλευτική ομάδα τον κανονισμό λειτουργίας της και να ακολουθήσει η εκλογή του Προέδρου της. Ωστόσο, μόλις ολοκληρωθεί η διαδικασία ανάδειξης του νέου αρχηγού του κόμματος, εάν αυτός είναι βουλευτής, θα τεθεί και επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας. Άρα, ενόψει του γεγονότος ότι δεν υπάρχει σήμερα κανονισμός λειτουργίας, η δε εκλογή αρχηγού του κόμματος αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί σε λιγότερο από ενάμιση μήνα, η θεσμική και η πολιτική λογική κλίνουν υπέρ της άποψης να αναπληρώσει τον Πρόεδρο για το πολύ σύντομο αυτό χρονικό διάστημα ο πρώτος κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 17, παρ. 2 του Κανονισμού της Βουλής. Παράλληλα, πρέπει να ξεκινήσει η συζήτηση στην κοινοβουλευτική ομάδα του ΚΙΝΑΛ, ως συνασπισμού κομμάτων, για τη θέσπιση του κανονισμού λειτουργίας της.
Ξενοφών Κοντιάδης
Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, Πρόεδρος του Ιδρύματος Τσάτσου
