Σκέψεις με αφορμή το θέμα των πανελλαδικών εξετάσεων στο μάθημα της Έκθεσης
Η απαξίωση των αντιπροσωπευτικών θεσμών και η άνοδος της επιρροής ακροδεξιών ιδεολογημάτων στους νέους και η έξαρση του λαϊκισμού έχουν οδηγήσει σε μια έντονη πολιτική και επιστημονική συζήτηση, σε όλη την Ευρώπη, για την αναγκαιότητα να ενισχυθούν οι δημοκρατικοί θεσμοί και η συμμετοχή των πολιτών.
Ωστόσο, η επιτυχία των δημοκρατικών θεσμών όσο και η υιοθέτηση αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών όπως τα συνταγματικά δημοψηφίσματα συναρτάται με τη συνταγματική και πολιτική κουλτούρα κάθε πολιτείας. Το κρίσιμο ερώτημα είναι πώς διαμορφώνεται αυτή η κουλτούρα. Μπορεί τελικά να διδαχθεί η δημοκρατία; Σε ένα πολιτικό του δοκίμιο ο βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας Οκτάβιο Παζ γράφει ότι «το θεμέλιο της δημοκρατίας, ο λόγος ύπαρξής της, είναι η πίστη στην ικανότητα των πολιτών να αποφασίζουν ελεύθερα και υπεύθυνα για τα δημόσια πράγματα». Η αναζήτηση τρόπων με τους οποίους καλλιεργείται η ικανότητα αυτή από μικρή ηλικία είναι τεράστιας σημασίας.
Η καλλιέργεια δημοκρατικής κουλτούρας
Ο παραδοσιακός τρόπος διδασκαλίας στα σχολεία δεν αποδεικνύεται επαρκής για την ουσιαστική καλλιέργεια δημοκρατικής κουλτούρας. Όπως απέδειξε όμως η εμπειρία συνταγματικού σχεδιασμού από τους πολίτες στην Ισλανδία και την Ιρλανδία, καθοριστικό παράγοντα για τη συμμετοχή αποτελεί η κουλτούρα των πολιτών. Η εξοικείωση με τη διαφορετικότητα, η υπεύθυνη και ελεύθερη απόφαση, η κατανόηση της ουσίας των ατομικών δικαιωμάτων και των ορίων της δημοκρατίας προϋποθέτουν μια παιδαγωγική διαδικασία.
Ο ρόλος της τέχνης στη δημοκρατική κουλτούρα
Η τέχνη αποτελεί ίσως το ισχυρότερο μέσο για τη διαμόρφωση δημοκρατικής κουλτούρας από νεαρή ηλικία. Επιστημονικές προσεγγίσεις και έργα τέχνης αποδεικνύουν ότι υπάρχουν τρόποι προσέγγισης της δημοκρατίας και της κουλτούρας των δικαιωμάτων από την παιδική ηλικία. Για παράδειγμα, στη σκέψη μου έρχεται η παράσταση «Το μυστήριο της πολιτείας του Χάμελιν», που σκηνοθέτησε προ ετών ο Θ. Μοσχόπουλος, όπου σε μια εξαιρετική μουσική αφήγηση του θρύλου του αυλητή του Χάμελιν, τα παιδιά καλούνται να ψηφίσουν για την έκβαση βιώνοντας το δίλημμα της επιλογής, αλλά και τον σεβασμό της απόφασης της πλειοψηφίας. Ταυτόχρονα αφομοιώνονται οι αρχές της συναπόφασης, της διαφορετικότητας και της τήρησης των δικαιωμάτων, χωρίς να παρεμβάλλονται επιταγές πολιτικής ορθότητας ή κανόνες απωθητικοί για τα παιδιά.
Το πρόγραμμα «Νέοι Πολίτες και Σύνταγμα», βασικό πυλώνα του οποίου αποτελεί η πλατφόρμα SyntagmaWatch.gr, είναι ένα εγχείρημα που αποσκοπεί ακριβώς στην πολιτειακή εκπαίδευση των νέων και την εκ νέου ανακάλυψης της αξίας του δημοκρατικού κράτους δικαίου από όλους μας.
Ξενοφών Κοντιάδης
Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου
Πρόεδρος του Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου
