Η ερώτηση «Είμαστε όλοι ίσοι ενώπιον το νόμου;» περιλαμβάνει δύο πτυχές που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Η πρώτη αφορά στο, εάν ο νόμος, έτσι όπως εφαρμόζεται, είναι ίσος για όλους μας και η δεύτερη αναφέρεται στο, εάν ο ίδιος ο νόμος μας μεταχειρίζεται όλους με ισότητα.
Η απάντηση στην πρώτη πτυχή είναι ότι ο νόμος πρέπει να εφαρμόζεται με ισότητα σε όλους μας, αλλά ότι δεν πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες ως προς το, εάν μπορεί πράγματι να εφαρμοσθεί ίσα σε κάθε περίπτωση. Για αυτό και πρέπει να επαγρυπνούμε. Οι εγγυήσεις, πάντως, υπάρχουν έτσι ώστε, εάν κάτι «στραβώσει» να μπορεί να «ισιώσει».
Εφαρμογή του νόμου και υποκειμενισμός
Ο νόμος πρέπει να εφαρμόζεται ίσα σε όλους μας, γιατί αυτό επιβάλλεται από το Σύνταγμα, από μια θεμελιώδη αρχή του, που επιβάλλεται στους πάντες. Όμως, τι συμβαίνει στην πράξη; Μεταξύ του νόμου και αυτών στους οποίους εφαρμόζεται ο νόμος παρεμβάλλονται αναγκαία αυτοί που καλούνται να τον εφαρμόσουν. Από το τελευταίο όργανο της τάξης μέχρι τους Προέδρους των ανώτατων δικαστηρίων.
Και έτσι υπεισέρχεται, στην εφαρμογή του νόμου, ο υποκειμενισμός. Ένας υποκειμενισμός που πολλές φορές είναι αναπόφευκτος και δικαιολογείται στις περιπτώσεις όπου υφίσταται η διακριτική ευχέρεια του οργάνου που αποφασίζει (λ.χ. η απόφαση ως προς το πότε ένας κατηγορούμενος είναι ύποπτος φυγής, ώστε να διαταχθεί η προφυλάκισή του).
Όμως, σε άλλες περιπτώσεις, ο υποκειμενισμός ταυτίζεται με την αυθαιρεσία, ακόμη και με την κατάχρηση εξουσίας (όπως λ.χ. όταν λόγω φυλετικής προκατάληψης ένας αστυνομικός μεταχειρίζεται συστηματικά με υποψία μια μερίδα διοικουμένων ή όταν ο γιατρός δημόσιου νοσοκομείου, επειδή έχει χρηματισθεί, προκρίνει να ασχοληθεί με αυτόν που τον δωροδόκησε, αφήνοντας άλλους στη σειρά να περιμένουν).
Ο νόμος βέβαια προβλέπει τα μέσα θεραπείας: αναφορά στην προϊσταμένη Αρχή, ελεγκτικοί μηχανισμοί, Συνήγορος του Πολίτη, προσφυγή στη Δικαιοσύνη, καταγγελία μέσω του ελεύθερου Τύπου. Χρειάζεται επαγρύπνηση, όχι μοιρολατρία. Το κράτος δικαίου δεν ανέχεται την αυθαιρεσία με την οποία ταυτίζεται η άνιση μεταχείριση και επιμένει να παρέχει τα μέσα για να την πολεμήσει.
Αριθμητική ή αναλογική ισότητα;
Ως προς τη δεύτερη πτυχή του ερωτήματος, εάν δηλαδή ο ίδιος ο νόμος, μας μεταχειρίζεται όλους με ισότητα, η απάντηση περνάει από την κατανόηση του κορυφαίου διλήμματος που κάθε νόμος έχει να επιλύσει: Ποιό είδος ισότητας θα επιλέξει να ακολουθήσει, την αριθμητική ισότητα ή την αναλογική ισότητα;
Η πρώτη μας οδηγεί άλλοτε σε λύσεις απόλυτα δίκαιες (ίση στρατιωτική θητεία για όλους), άλλοτε εντελώς παράλογες (ίδια ποινή για όλους ανεξάρτητα από το τι έκαναν). Για αυτό, υπεισέρχεται η αναλογική ισότητα στη θέσπιση του νόμου∙ στον καθένα ανάλογα με αυτό που του αξίζει. Ούτε όμως κι αυτή η μορφή ισότητας οδηγεί πάντα σε δίκαιες λύσεις. Έτσι, ο νομοθέτης πρέπει να επιλέξει πότε να ακολουθήσει τη μια μορφή ισότητας και πότε την άλλη. Ή ακόμη πιο δύσκολο, σε κάθε συγκεκριμένο νόμο ποια δόση από κάθε μορφή ισότητας θα βάλει.
Η επιλογή δεν εύκολη. Για αυτό οι λύσεις πρέπει συνεχώς να αναθεωρούνται και συνεχώς να διορθώνονται. Για αυτό έχουμε Δημοκρατία. Για να έχουμε τη δυνατότητα να επιλέγουμε κάθε τέσσερα χρόνια το αργότερο. Τα αριστερά κόμματα τάσσονται πιο πολύ υπέρ μιας αριθμητικής ισότητας (όλοι έχουμε τις ίδιες ανάγκες, όλοι δικαιούμεθα τις ίδιες αμοιβές). Τα συντηρητικά κόμματα τάσσονται ως επί το πλείστον υπέρ της αναλογικής ισότητας (στον καθένα ανάλογα με την προσφορά του, ώστε ο καθένας να έχει ένα κίνητρο προσφοράς). Οι ψηφοφόροι επιλέγουν όπως αυτοί κάθε φορά κρίνουν, διαλέγοντας αυτό που πιστεύουν ότι κατά την ώρα της επιλογής τους έχει περισσότερη ανάγκη η κοινωνία.
Ιωάννης Σαρμάς
Αντιπρόεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου
