Ερώτηση Πολίτη: Πώς μπορούν να προστατευτούν οι πολίτες από τα προεκλογικά ψέματα των πολιτικών; Μήπως τα φαινόμενα αυτά, αυξάνουν το αντιδημοκρατικό κίνημα από αριστερά και από δεξιά κινήματα;
Απάντηση:
Τα ψεύδη ήταν πάντα κομμάτι της πολιτικής αντιπαράθεσης. Η καρικατούρα του πολιτικού που ψεύδεται και τάζει δεν είναι ξένη στα δημοκρατικά πολιτεύματα.
Ο τρόπος που τα Συντάγματα στις δημοκρατίες προστατεύουν τους πολίτες από το ψέμα είναι η προστασία της ελευθερίας της έκφρασης και της πληροφόρησης. Οι πολίτες ενημερώνονται, συγκρίνουν και κρίνουν. Η πατερναλιστική απαγόρευση κάθε ψεύδους θα είχε μεγαλύτερο τίμημα για το δημοκρατικό πολίτευμα από τη ζημιά που προκαλούν τα ψεύδη.
Η άποψη του J.S. Mill για την αξία που έχει το ίδιο το ψέμα για τον διάλογο, ως μέσο ανάδειξης της αλήθειας, είναι χαρακτηριστική. Η αλήθεια λάμπει πιο καθαρά όταν έχει αναμετρηθεί με το ψέμα.
Σύμφωνα με την κλασσική προσέγγιση του Mill, οι περιορισμοί της ελεύθερης έκφρασης είναι επιβλαβείς: αν μια γνώμη που περιορίζεται εκφράζει την αλήθεια, η κοινωνία στερείται την αλήθεια. Αν είναι λανθασμένη ή εκφράζει ένα ψέμα, τότε η κοινωνία στερείται την πληρέστερη κατανόηση της αλήθειας, που προκύπτει από τη σύγκρουσή της με το ψέμα. Αν, τέλος, μια γνώμη εκφράζει μισή αλήθεια και μισό ψέμα, τότε ο μόνος τρόπος για να μπορέσει η κοινωνία να μάθει ολόκληρη την αλήθεια είναι επιτρέποντας την ελεύθερη κυκλοφορία όλων των απόψεων. Ο δρόμος προς την αλήθεια σπάνια είναι ευθύς – στην αλήθεια φθάνει κανείς συνήθως μέσω παρεκκλίσεων.
Η σημερινή πρόοδος της τεχνολογίας θέτει νέες διακινδυνεύσεις. Η διάχυση ψεμάτων και fake news από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο και απαιτεί νέες μορφές ρυθμίσεων της ελευθερίας της έκφρασης, που δεν θα την περιορίζουν υπέρμετρα. Ήδη δημιουργούνται νέα πλαίσια fact checking με σκοπό την προστασία του ελεύθερου διαλόγου. Η δημοκρατία είναι πάντα ένα work in progress που προσδιορίζεται και από τον τρόπο που αντιμετωπίζει τους εχθρούς της.
Αλκμήνη Φωτιάδου
Συνταγματολόγος (Διδάκτωρ Νομικής), Δικηγόρος
