Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), ούσα πολιτικός και οικονομικός θεσμός με αυστηρές διακυβερνητικές βάσεις, ιδρύθηκε ως απάντηση στην καταστροφή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, προκειμένου να διασφαλίσει την ειρήνη, την πολιτική σταθερότητα και την οικονομική συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Ειδικότερα, η ΕΕ έχει προχωρήσει στην ανάπτυξη θεσμικού πλαισίου που επιτρέπει την αλληλεγγύη και την συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών σε ποικίλους τομείς, χωρίς ωστόσο να παραβιάζει την εθνική κυριαρχία. Η άρση της επικράτησης των κρατών μελών στους τομείς αρμοδιότητας της Ένωσης πραγματοποιείται με περιορισμένη και συντρέχουσα εξουσία, οπότε η ΕΕ είναι σε θέση να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, σε πλήρη συμφωνία με την κυριαρχία των κρατών. Σύμφωνα με το άρθρο 329 παράγραφος 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ), οι αποφάσεις στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ απαιτούν συνήθως ομοφωνία, επιβεβαιώνοντας την διακυβερνητική φύση της, με τις χώρες μέλη να διατηρούν την κυριαρχία τους μέσω του βέτο.
Η διαδικασία λήψης αποφάσεων στην ΕΕ, όσον αφορά τη Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ), ρυθμίζεται αυστηρά από τα θεσμικά όργανα. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει τη βασική αρμοδιότητα να θέτει τις στρατηγικές προτεραιότητες, ενώ το Συμβούλιο της ΕΕ είναι υπεύθυνο για την τελική λήψη αποφάσεων. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος για την Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας έχει τη δυνατότητα να εκτελέσει τις αποφάσεις αυτές και να συντονίσει τις πολιτικές της Ένωσης. Ενώ η ομοφωνία απαιτεί τη συναίνεση όλων των κρατών μελών για την επίτευξη απόφασης, η ειδική πλειοψηφία (Qualified Majority Voting – QMV) εισάγει μία νέα δυναμική, όπου η απόφαση μπορεί να ληφθεί με την συναίνεση μιας πλειοψηφίας κρατών, χωρίς να απαιτείται η συναίνεση όλων. Η ειδική πλειοψηφία επιτρέπει την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων, ελαχιστοποιώντας τους κινδύνους από τη στασιμότητα και την αναποτελεσματικότητα που συχνά συνοδεύουν την ομοφωνία.
Η εφαρμογή της ειδικής πλειοψηφίας επηρεάζει την ισχύ των μεγάλων και μικρότερων κρατών μελών. Ειδικότερα, τα μεγαλύτερα κράτη, λόγω του πληθυσμιακού τους μεγέθους, αποκτούν μεγαλύτερη επιρροή στις αποφάσεις της ΕΕ, ενώ τα μικρότερα κράτη ενδέχεται να βρουν τις πολιτικές τους μειωμένες, καθώς δεν θα έχουν τη δυνατότητα να μπλοκάρουν αποφάσεις που δεν εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους. Αυτή η μετατόπιση εξουσιών προς την υπερεθνική ΕΕ ενδέχεται να ενισχύσει τη στρατηγική αυτονομία της Ένωσης, αλλά και να προκαλέσει γεωπολιτικές ανισορροπίες. Όπως σημειώθηκε, η μεταβολή της ισχύος από τα εθνικά κράτη στην ΕΕ μπορεί να οδηγήσει τα μικρότερα κράτη σε μειονεκτική θέση, και αυτό ενδέχεται να προκαλέσει αίσθημα αδικίας και περιορισμού της εθνικής τους κυριαρχίας.
Αναφορικά με τις πρόσφατες εξελίξεις, παρατηρείται η παράκαμψη των επιδιώξεων του Ούγγρου Πρωθυπουργού, Βίκτορ Όρμπαν, σχετικά με την υποστήριξη της Ουκρανίας και τις κοινές θέσεις της ΕΕ προς τη Ρωσία. Η διαδικασία αυτή έφερε στο προσκήνιο την ομοσπονδιοποίηση της εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης. Ενδεχομένως, η Ευρωπαϊκή Ένωση να εξελιχθεί σε συναινετική συνομοσπονδία κρατών συντομότερα από ό,τι αρχικά εκτιμάτο. Η αλλαγή αυτή ενισχύεται από την αυξανόμενη εκδήλωση αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών, η οποία προκύπτει από την ανάγκη να αντιμετωπιστούν κοινές αντιπαλότητες, με ηγετική δύναμη τη Ρωσία και τις επιπτώσεις της στην ευρωπαϊκή ασφάλεια. Αυτή η συνειδητή αλληλεπίδραση των εθνικών συμφερόντων προς την ενότητα της Ένωσης δείχνει ότι η ΕΕ ενδέχεται να εξαναγκαστεί να περιθωριοποιήσει τις μεμονωμένες εθνικές αντιφάσεις, ακολουθώντας μια κοινή στρατηγική κατεύθυνση, ώστε η προϊούσα ώσμωση να καταστεί εδραία μεταβλητή της ευρωπαϊκής πολιτικής πραγματικότητας.
Η ομοσπονδιοποίηση της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ αναμένεται να επιφέρει σημαντικές συνέπειες για την εθνική κυριαρχία των κρατών μελών. Ειδικότερα, μπορεί να περιορίσει την ευχέρεια των μικρότερων κρατών να επηρεάζουν τις αποφάσεις που σχετίζονται με την εξωτερική πολιτική τους. Κάποια κράτη, εκ των πραγμάτων, θα αναγκαστούν να συμμορφώνονται με αποφάσεις που δεν εξυπηρετούν τα εθνικά τους συμφέροντα. Αυτό ενδέχεται να προκαλέσει πολιτική αστάθεια εντός των κρατών μελών, καθώς οι κυβερνήσεις θα πρέπει να εφαρμόσουν πολιτικές τις οποίες η κοινή γνώμη τους δεν εγκρίνει, γεγονός που ενδέχεται να ενισχύσει τον ευρωσκεπτικισμό και να αποδυναμώσει την πολιτική σταθερότητα.
Η αναπόφευκτη μετάβαση στην ειδική πλειοψηφία φέρνει την ΕΕ πιο κοντά σε ένα ομοσπονδιακό μοντέλο, στο οποίο οι αποφάσεις δεν θα λαμβάνονται πλέον σε εθνικό επίπεδο, αλλά θα εναρμονίζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο μέσω των υπερεθνικών θεσμών της Ένωσης. Παρά τα οφέλη για την αποτελεσματικότητα και την ταχύτητα στις αποφάσεις, αυτή η μετατόπιση εξουσιών μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια διπλωματικής αυτονομίας από τα κράτη μέλη. Αυτό καθιστά τα κράτη μέλη περισσότερο εξαρτημένα από τις γεωπολιτικές επιρροές και τις στρατηγικές των μεγαλύτερων δυνάμεων της ΕΕ, περιορίζοντας την ικανότητά τους να επιλέγουν αυτόνομα τη στρατηγική τους.
Στην πράξη, αυτή η γενικευμένη αναδιάρθρωση των εξωτερικών σχέσεων της ΕΕ ενισχύει την στρατηγική αυτονομία της, ενώ παράλληλα την καθιστά πιο ευάλωτη σε ενδοευρωπαϊκές αντιφάσεις και σε ανισότητες ισχύος. Ειδικά για τη Ρωσία, η οποία για άλλη μια φορά παίζει καταλυτικό ρόλο στην ενότητα της ΕΕ, η ανάγκη για ενιαία πολιτική αναδεικνύει τη σημασία της στρατηγικής πυξίδας της Ένωσης, η οποία συνιστά τη βάση για τη διεκδίκηση και την καθιέρωση της διεθνούς επιρροής της ΕΕ. Με όρους συναίνεσης και αλληλεγγύης, η ΕΕ καλείται να προχωρήσει σε μια συντονισμένη πορεία στρατηγικής αυτονομίας, διατηρώντας την ισχύ της στην παγκόσμια γεωπολιτική σκηνή.
Β. Σταυρίδου
Πηγές
Ευρωπαϊκή Κοινοβουλευτική Υπηρεσία. (n.d.). Ο τρόπος λήψης αποφάσεων στην ΕΕ. Ανακτήθηκε από https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/9/%CE%BF%CE%B9-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%85%CE%B2%CE%B5%CF%81%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%B5%CF%82-%CE%BB%CE%B7%CF%88%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%86%CE%B1%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD
ΕυρωΝews. (2025, Φεβρουάριος 24). Η Ευρώπη έτοιμη να στηρίξει την ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ. Ανακτήθηκε από https://gr.euronews.com/my-europe/2025/02/24/i-europi-etoimi-na-stirixei-tin-entaxis-tis-ukraine-stin-eu
Kathimerini Cyprus. (2023, Δεκέμβριος 26). Το βέτο στο σκάνδαλο της ΕΕ. Ανακτήθηκε από https://www.kathimerini.com.cy/gr/politiki/diplomatia/to-beto-sto-skamni-tis-e-e
Iefimerida. (2023, Δεκέμβριος 26). Ο Όρμπαν δεν υπογράφει την υποστήριξη στη Ουκρανία. Ανακτήθηκε από https://www.iefimerida.gr/kosmos/ee-o-ormpan-den-synypografei-tin-ypostirixi-sti-oykrania
Pergamos Lib. (n.d.). Η στρατηγική αυτονομία της ΕΕ και η διεθνής πολιτική σκηνή. Ανακτήθηκε από https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/3337803/file.pdf
Pergamos Lib. (n.d.). Η Ευρωπαϊκή Ένωση στον παγκόσμιο χάρτη και η εξωτερική πολιτική. Ανακτήθηκε από https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/2875999/file.pdf
European Papers. (n.d.). Strategic Autonomy: A New Identity for the EU as a Global Actor. Ανακτήθηκε από https://www.europeanpapers.eu/en/europeanforum/strategic-autonomy-new-identity-eu-global-actor
