Search
Close this search box.
Η «ανελεύθερη δημοκρατία» αποτελεί πλέον έναν θεσμικό πρότυπο, το οποίο έχει αποκρυσταλλωθεί τόσο στην εμπειρική του εφαρμογή όσο και στη θεωρητική του δικαιολόγηση. Αυτός ο ιός της «ανελεύθερης δημοκρατίας» αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, τουλάχιστον στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπορεί να αποδειχθεί μακροπρόθεσμα ακόμη πιο μολυσματικός από τον κορωνοϊό.

Το 1997 ο Φαρίντ Ζακαρία εισήγαγε στη συγκριτική πολιτική ανάλυση την έννοια της «ανελεύθερης δημοκρατίας» (The Rise of Illiberal Democracy, Foreign Affairs, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1997, σελ. 22-43), με αναφορά σε ορισμένα πολιτικά συστήματα όπως η μετασοβιετική Ρωσία πριν από τον Πούτιν, η Σερβία του Μιλόσεβιτς, οι Φιλιππίνες, το Καζακστάν κλπ., στα οποία υπήρχε «εκλογική δημοκρατία» χωρίς τις εγγυήσεις του φιλελεύθερου συνταγματισμού (ανθρώπινα δικαιώματα, Κράτος Δικαίου, ανεξαρτησία της δικαιοσύνης  κλπ.). Τότε ο γνωστός Αμερικανός αναλυτής θεωρούσε ότι πρόκειται για ένα μεταβατικό φαινόμενο, το οποίο θα εξελισσόταν είτε προς την κατεύθυνση της πλήρους κατάργησης των δημοκρατικών θεσμών, είτε σε μία πιο αισιόδοξη προοπτική, προς την κατεύθυνση της πλουραλιστικής δημοκρατίας δυτικού τύπου.

Είκοσι τρία χρόνια μετά, αφού δώσουμε τα εύσημα στον Ζακαρία για την επινόηση της έννοιας της «ανελεύθερης δημοκρατίας» (βλ. όμως τις επιφυλάξεις του Γ. Κατρούγκαλου, «Ανελεύθερη Δημοκρατία και Αντιδημοκρατικός Φιλελευθερισμός», σε: Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής επιστήμης, τεύχος 46, 2020, κυρίως ως προς τις γενεσιουργές αιτίες του φαινομένου με υπερτονισμό της σχέσης μεταξύ οικονομικού νέο-φιλελευθερισμού και πολιτικού αυταρχισμού), μπορούμε να πούμε ότι η «ανελεύθερη δημοκρατία» αποτελεί πλέον ένα θεσμικό πρότυπο, το οποίο έχει αποκρυσταλλωθεί τόσο στην εμπειρική του εφαρμογή όσο και στη θεωρητική του δικαιολόγηση.

Στις 26 Ιουλίου 2014 ο Ούγγρος Πρωθυπουργός Βίκτωρ Ορμπάν σε ομιλία του σε Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Ρουμανίας, αλλά απευθυνόμενος ουσιαστικά σε όλη την  Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, εξήγγειλε το τέλος της φιλελεύθερης δημοκρατίας, με αφετηρία την Ουγγαρία, στην οποία οικοδομείται ένα νέο Κράτος, «που δεν θα είναι ένα φιλελεύθερο κράτος, θα είναι ένα δημοκρατικό Κράτος μη φιλελεύθερο». Τουλάχιστον τέσσερις χώρες μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, η Ρωσία, η Τουρκία, η Ουγγαρία και η Πολωνία, εκ των οποίων οι δύο τελευταίες αποτελούν και μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν πλέον ολοκληρώσει ένα πρόγραμμα συνταγματικών και θεσμικών μεταρρυθμίσεων, που κατοχυρώνουν ένα Κράτος το οποίο κατά τον Ορμπάν είναι δημοκρατικό αλλά όχι φιλελεύθερο, στην πράξη όμως δεν είναι ούτε φιλελεύθερο ούτε δημοκρατικό.

Φιλελεύθερο Κράτος που δεν είναι δημοκρατικό μπορεί να υπάρξει – αν και είναι πλέον ένα αντικείμενο της ιστορίας –, δημοκρατικό Κράτος που δεν είναι φιλελεύθερο δεν μπορεί να υπάρξει, είναι μια «δικτατορία της πλειοψηφίας» που διαστρέφει το νόημα της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, όπως αυτή κατοχυρώνεται στα σύγχρονα δημοκρατικά Συντάγματα, δηλαδή υπό την επιφύλαξη του σεβασμού των δικαιωμάτων της μειοψηφίας.

Είναι, άλλωστε, χαρακτηριστικό ότι όλες οι πρόσφατες νομικές μεταρρυθμίσεις στις χώρες αυτές, για παράδειγμα η αποδυνάμωση ή και η καθυπόταξη των Συνταγματικών Δικαστηρίων –από εκεί ξεκινούν όλα–, ο πολιτικός έλεγχος της δικαιοσύνης, ο έλεγχος των κρατικών και ιδιωτικών μέσων ενημέρωσης, ο περιορισμός των δικαιωμάτων συμμετοχής στη δημόσια σφαίρα, η χειραγώγηση των εκλογικών συστημάτων, αποβλέπουν στη διαιώνιση του ισχύοντος  πολιτικού status quo, ώστε να μην υπάρξει εναλλαγή στην πολιτική εξουσία.

Δεν πρόκειται για μεμονωμένες παραβιάσεις των εγγυήσεων της δημοκρατίας και του Κράτους δικαίου, αλλά για την εγκαθίδρυση ενός αυταρχικού συστήματος διακυβέρνησης στον ευρωπαϊκό χώρο, που έρχεται σε αντίθεση με τις αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ΕΣΔΑ. Αυτός ο ιός της «ανελεύθερης δημοκρατίας» αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, τουλάχιστον στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπορεί να αποδειχθεί μακροπρόθεσμα ακόμη  πιο μολυσματικός από τον κορωνοϊό.       

Χαράλαμπος Ανθόπουλος
Καθηγητής ΕΑΠ

*Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο Πρώτο Θέμα στις 15.8.2020

Σου άρεσε το άρθρο, αλλά σου δημιούργησε νέες απορίες;

Έχεις και άλλα ερωτήματα που σε απασχολούν σε σχέση με το Σύνταγμα, τους Θεσμούς, τα δικαιώματα και τη λειτουργία της Δημοκρατίας;

Σχετικά Άρθρα

Το Καστελλόριζο και το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας

Η Τουρκία αμφισβητεί ότι το Καστελλόριζο όπως, κατ’ αυτήν, και όλα τα ελληνικά νησιά έχει δική του υφαλοκρηπίδα και ότι μπορεί να έχει ΑΟΖ σε περίπτωση ανακήρυξης. Σύμφωνα, όμως, με το άρθρο 121 παρ. 2 της Σύμβασης για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 – απηχεί διεθνές έθιμο και δεσμεύει και χώρες που δεν την έχουν υπογράψει και επικυρώσει, όπως η Τουρκία – τα νησιά έχουν και υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ καθ’ ο μέρος αυτή έχει ανακηρυχθεί.

Περισσότερα

Άμβλωση: δικαίωμα και περιορισμοί

Την τελευταία εβδομάδα, η Πολωνία είναι αντιμέτωπη με μαζικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, λόγω της κυβερνητικής απόφασης να αυστηροποιήσει την ήδη περιοριστική της νομοθεσία για την εκούσια διακοπή της κύησης. Με αυτή την αφορμή, ο Βαγγέλης Μάλλιος γράφει για την άμβλωση και τα δικαιώματα της εγκύου και του εμβρύου στην ελληνική έννομη τάξη.

Περισσότερα

Υπάρχει δίλημμα/σύγκρουση μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας στη σύγχρονη δημοκρατία;

Η φιλελεύθερη δημοκρατία πετυχαίνει να παραμένει σταθερή, γιατί, εν τέλει, οι πολίτες προτιμούν ένα πολιτικό πλαίσιο που σέβεται όλους το ίδιο. Τι σημαίνουν τα παραπάνω για τη σχέση ελευθερίας και ασφάλειας; Η ιδέα ότι η σταθερότητα της δημοκρατικής κοινωνίας στηρίζεται πάνω στον ίσο σεβασμό της ελευθερίας του καθενός είναι ένας νέος τρόπος νοηματοδότησης της σχέσης ασφάλειας και ελευθερίας.

Περισσότερα

Θέλεις να μαθαίνεις

πρώτος τα νέα μας;

Αν σε ενδιαφέρει να ενημερώνεσαι άμεσα για τις νέες δημοσιεύσεις και τις δράσεις του Syntagma Watch, τότε εγγράψου στο newsletter μας!

Αυτός ο ιστότοπος για τη διευκόλυνση της λειτουργίας του και προκειμένου να σας παρέχει μια προσωποποιημένη εμπειρία χρησιμοποιεί cookies. Για να ενημερωθείτε για τη χρήση των cookies και τις σχετικές ρυθμίσεις μπορείτε να επιλέξετε εδώ

JOIN THE CLUB!

It’s easy: all we need is your email & your eternal love. But we’ll settle for your email.

Subscribe

* indicates required
Email Format

Please select all the ways you would like to hear from Syntagma Watch:

You can unsubscribe at any time by clicking the link in the footer of our emails. For information about our privacy practices, please visit our website.

We use Mailchimp as our marketing platform. By clicking below to subscribe, you acknowledge that your information will be transferred to Mailchimp for processing. Learn more about Mailchimp's privacy practices here.