Search
Close this search box.

Είναι χρήσιμο το Δημοψήφισμα στην Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία;

Το δημοψήφισμα θεωρείται ως ο πιο συμβατός προς την αντιπροσωπευτική Δημοκρατία θεσμός. Το βασικό του πρόβλημα έγκειται στο ότι η πολιτική ζωή είναι πολύ σύνθετη για να μπορεί ένα μείζον πολιτικοκοινωνικό ζήτημα να αναχθεί σε ένα ναι ή ένα όχι. Παρόλα αυτά η προσφυγή στο λαό έχει αξία.

Ως αμεσοδημοκρατικοί θεσμοί συνήθως αναφέρονται η «επιτακτική εντολή», το ανακλητό από τον λαό  εκλεγμένων πολιτικών αξιωματούχων και το δημοψήφισμα. Το ανακλητό των αιρετών αξιωματούχων (ιδιαίτερα αρεστό στον Καρλ Μαρξ) είχε θεσμοθετηθεί και από την Κομμούνα, αργότερα από το 1ο σοβιετικό Σύνταγμα και εμποδίζει τους φορείς πολιτικών αξιωμάτων να λαμβάνουν αποφάσεις κοινωνικά αντιδημοφιλείς, αλλά εθνικά ωφέλιμες. Δεν οδηγεί ωστόσο, πάντα σε ευτυχή αποτελέσματα (π.χ. πριν εκλεγεί κυβερνήτης της Καλιφόρνιας ο Σβαρτσενέγκερ είχε προηγηθεί ανάκληση του προκατόχου του).

Δημοψήφισμα: Αδυναμίες του θεσμού και προϋποθέσεις εφαρμογής

Ο δημοψηφισματικός θεσμός λοιπόν, είναι αυτός που γενικώς θεωρείται ως ο πιο συμβατός προς την αντιπροσωπευτική Δημοκρατία. Είναι όμως και χρήσιμος;

Ας μην σταθούμε στα πολιτικά αποτελέσματα κάποιων δημοψηφισμάτων που προκάλεσαν πρόσφατα ορισμένοι Ευρωπαίοι ηγέτες, όπως ο Ρέιντζι ή ο Κάμερον. Ας μην εμμείνουμε στο επιχείρημα είτε της ανωριμότητας του λαού είτε της αδυναμίας του να συλλάβει κάποιες συνέπειες της επιλογής του, πρωτίστως αυτές που είναι διεθνοπολιτικού χαρακτήρα. (Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν αυτή του ελληνικού λαού το 1920 που επανέφερε με δημοψήφισμα το βασιλιά, στερώντας τη χώρα από ισχυρούς συμμάχους σε μια κρίσιμη ιστορικά στιγμή και – σε κάποιο βαθμό – συμβάλλοντας στην πρόκληση της Μικρασιατικής Καταστροφής).

Το βασικό πρόβλημα του δημοψηφίσματος είναι πως η πολιτική ζωή είναι πολύ σύνθετη για να μπορεί ένα μείζον πολιτικοκοινωνικό ζήτημα να αναχθεί σε ένα ναι ή ένα όχι. Δουλειά του πολιτικού συστήματος, πρωτίστως της αιρετής κυβέρνησης, είναι βέβαια να λειτουργεί ως «αλεξικέραυνο για τον λαό», να τραβάει αυτό τους κεραυνούς και ο «πάντα αθώος» λαός να μπορεί στη συνέχεια να μεταθέσει τις ευθύνες σε μια άλλη κυβέρνηση, χωρίς να τις επωμισθεί ο ίδιος.

Πρωτίστως, όμως, ρόλος και χρέος του πολιτικού συστήματος είναι να επιτυγχάνει συνθέσεις που ουσιαστικοποιούν το νόημα της Δημοκρατίας. Το σημαντικότερο στοιχείο του δημοκρατικού πολιτεύματος δεν είναι να διασφαλίζει μια βάναυση και ολική επιβολή κάποιας – οριακής συχνά – πλειοψηφίας, αλλά να είναι «περιεκτικό». Αυτό σημαίνει να παράγει συνθέσεις ανεκτές στη συντριπτική πλειοψηφία των κοινωνικών εταίρων. 

Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να αποκλείεται σε κάθε περίπτωση η σχετική προσφυγή στο λαό. Αλλά το τελευταίο πρέπει να γίνεται μόνο επί θεμάτων που από τη φύση τους δεν επιδέχονται σύνθεση (δημοψήφισμα προ 15ετίας στη Σουηδία: ευρώ ή κορόνα;) και κυρίως εκεί όπου το πολιτικό σύστημα συνομολογεί την αδυναμία του να παραχθεί με άλλον τρόπο κοινωνικά ευρέως ανεκτή απόφαση.

Ποιος πρέπει να παίρνει την απόφαση για το δημοψήφισμα

Άρα, την απόφαση για δημοψήφισμα – δεδομένων των περιδινήσεων που αυτό μπορεί να προκαλέσει – δεν πρέπει να την παίρνει, όπως στην Ελλάδα, μια απλή κυβερνητική πλειοψηφία. Μόνον τα 2/3, έστω τα 3/5, του όλου αριθμού των βουλευτών θα έπρεπε να μπορούν να παράσχουν στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας (όχι να τον υποχρεώνουν) τη δυνατότητα να προκηρύξει δημοψήφισμα.

Σε κάθε περίπτωση καταστροφικό είναι το «δημοψήφισμα λαϊκής πρωτοβουλίας» (με συγκέντρωση υπογραφών). Σε πολιτείες των ΗΠΑ, όπου προβλέπεται, είναι κυρίως πανίσχυρα οικονομικά λόμπι και κάτοχοι επικοινωνιακής ισχύος που μπορούν να το επιβάλ(λ)ουν, συνήθως για λόγους ιδιοτελέστατους.

Με τη σημερινή πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ (500.000 υπογραφές να το προκαλούν) ο Πρόεδρος μιας μεγάλης ποδοσφαιρικής ομάδας θα μπορούσε να βάλει τη χώρα σε αυτήν την περιδίνηση. Με βάση, δε, την πρόταση  έξι ειδικών για ένα «καινοτόμο» Σύνταγμα, που κάποιοι χαρακτήρισαν «θεσμοκτόνο», αρκούν… 50.000 υπογραφές. Αυτό σημαίνει πως θα ήταν αρκετή η σχετική βούληση του Προέδρου ακόμη και ενός επαρχιακού αθλητικού σωματείου για να επιτευχθεί η προσφυγή στο λαό.    

Θανάσης Διαμαντόπουλος
Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης

Σου άρεσε το άρθρο, αλλά σου δημιούργησε νέες απορίες;

Έχεις και άλλα ερωτήματα που σε απασχολούν σε σχέση με το Σύνταγμα, τους Θεσμούς, τα δικαιώματα και τη λειτουργία της Δημοκρατίας;

Σχετικά Άρθρα

Αποσπάσματα από την εκπομπή της ΕΡΤ Ριμέικ: Προλογίζει η Ρένα Θεολογίδου

Προσπαθώ να γράψω εδώ και μέρες αυτό το σημείωμα για το Δημήτρη Τσάτσο. Το αρχίζω και το αφήνω. Πατάω το play, τον ακούω και όλα γίνονται δυσκολότερα. Γιατί διαπιστώνω πόσο πολύ μου λείπουν οι ώρες των συνεντεύξεων και ακόμα περισσότερο η συνάντηση και η συζήτηση που γινόταν 2-3 μέρες νωρίτερα για να δούμε πώς θα οργανωθεί η συμμετοχή του σχετικά με το θέμα της εκπομπής.

Περισσότερα

Τι σημαίνει «θεσμική εκτροπή»;

Η «θεσμική εκτροπή» δεν μπορεί να ισοδυναμεί με τη συνήθη αναφορά σε συντρέχουσα παραβίαση του Συντάγματος, ούτε όμως και με την οριακή περίπτωση της κατάλυσης (ή απόπειρας κατάλυσής) του.

Περισσότερα

Θέλεις να μαθαίνεις

πρώτος τα νέα μας;

Αν σε ενδιαφέρει να ενημερώνεσαι άμεσα για τις νέες δημοσιεύσεις και τις δράσεις του Syntagma Watch, τότε εγγράψου στο newsletter μας!

Αυτός ο ιστότοπος για τη διευκόλυνση της λειτουργίας του και προκειμένου να σας παρέχει μια προσωποποιημένη εμπειρία χρησιμοποιεί cookies. Για να ενημερωθείτε για τη χρήση των cookies και τις σχετικές ρυθμίσεις μπορείτε να επιλέξετε εδώ

JOIN THE CLUB!

It’s easy: all we need is your email & your eternal love. But we’ll settle for your email.

Subscribe

* indicates required
Email Format

Please select all the ways you would like to hear from Syntagma Watch:

You can unsubscribe at any time by clicking the link in the footer of our emails. For information about our privacy practices, please visit our website.

We use Mailchimp as our marketing platform. By clicking below to subscribe, you acknowledge that your information will be transferred to Mailchimp for processing. Learn more about Mailchimp's privacy practices here.