Η συμβολική νομοθέτηση αποτελεί ένα ενδιαφέρον θέμα για τους κοινωνιολόγους του δικαίου, τους πολιτικούς επιστήμονες αλλά και τους νομικούς χωρίς μονομερή προσήλωση στην δογματική του δικαίου.
Έχει περάσει περισσότερο από μισός αιώνας από τότε που ο Aubert (1966) στην ανάλυση του νόμου για τα δικαιώματα των οικιακών βοηθών έδειξε ότι πίσω από τις νομικές ρυθμίσεις βρισκόταν μια οξεία αντιπαράθεση μεταξύ του προοδευτικού κόμματος το οποίο υποστήριζε την κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους ενώ το συντηρητικό υποστήριζε τα δικαιώματα της νοικοκυράς.
Πριν απ’ αυτόν, όμως, είχαμε μάθε μέσα από την ανάλυση του φαινομένου της «εκνομίκευσης» (Verrechtlichng) της προ-ναζιστικής περιόδου ότι πολλές από τις συμπεριφορές που ποινικοποιούνταν και απαγορεύονταν, υπάκουαν σε μια λογική ενός προϊόντος μετασχηματισμού του δικαίου από δομικό στοιχείο του κράτους σε εργαλείο καθυπόταξης των αντιπάλων του καθεστώτος και προπαγάνδας.
Με βάση πολλές έρευνες που, έκτοτε, ακολούθησαν, γνωρίζουμε ότι η συμβολική νομοθέτηση δεν αποτελεί απλώς ένα μέσον προπαγάνδας αλλά ένα εργαλείο εφαρμογής διαφορετικών προταγμάτων από εκείνα που το λεκτικό ενός νόμου υπαγορεύει. Υπό την έννοια αυτή, ο προβληματισμός για την αντισυνταγματικότητα τέτοιων διατάξεων είναι εύλογος.
Στα καθ’ ημάς, η ρύθμιση για το μνημείο του άγνωστου στρατιώτη αποτελεί έναν par excellence συμβολικό νόμο. Το βασικό στοιχείο που μας οδηγεί σ’ αυτό το συμπέρασμα είναι το λεκτικό της διάταξης. Πάντοτε, οι συμβολικοί νόμοι χρησιμοποιούν πολλές αόριστες έννοιες ή επίθετα τα οποία δεν προσθέτουν αξία στο ουσιαστικό που ακολουθεί, αλλά δημιουργούν εντυπώσεις στους πολίτες (και στους δικαστές, βεβαίως). Αναφερόμενη λοιπόν η εν λόγω ρύθμιση στον χώρο μπροστά από το μνημείο του άγνωστου στρατιώτη, αναφέρει ότι αποτελεί «χώρο ιδιαίτερης ιστορικής εθνικής σημασίας» και γι’ αυτό απαγορεύεται «η χρήση……για οποιονδήποτε σκοπό πέραν της ………ανάδειξης της σημασίας του», η «οποιαδήποτε αλλοίωση του χώρου», η πραγματοποίηση «οποιασδήποτε δημόσιας υπαίθριας συνάθροισης….., συμπεριλαμβανομένων και της αυθόρμητης και της έκτακτης υπαίθριας δημόσιας συνάθροισης….». Στον ίδιο ρυθμό συνεχίζει «το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα για τη συντήρηση, τη φροντίδα και την ανάδειξη του Μνημείου είτε με ίδια μέσα, είτε μέσω ανάθεσης σχετικών συμβάσεων».
Η ερμηνεία των διατάξεων αυτών από τους δημοσιολογούντες δεν κινήθηκε, όμως, στην ανάδειξη του συμβολικού χαρακτήρα τους.
Προσπερνάω την ρηχή συζήτηση περί της εσωτερικής αμφισβήτησης του πρωθυπουργού από τον υπουργό άμυνας η οποία θεωρήθηκε από πολλούς ως κινούσα αιτία της ρύθμισης, ότι, δηλαδή, με τον τρόπο αυτό «στριμώχνεται» ο υπουργός άμυνας.
Ακόμη και η εξόφθαλμη αντισυνταγματικότητά της που εδράζεται στην παραβίαση μιας κατ’ εξοχήν δημοτικής αρμοδιότητας (καθαριότητα) αποτελεί επανάληψη μιας (απαράδεκτης) προσθαφαίρεσης αρμοδιοτήτων κατά το δοκούν (βλ. πρόσφατα την επιστροφή των πολεοδομιών στην κεντρική διοίκηση από την αυτοδιοίκηση).
Εκείνο που παραπέμπει, ευθέως, στη συμβολική νομοθέτηση είναι η πρόθεση του νομοθέτη (διάβαζε, της κυβέρνησης) να διεκδικήσει την ιδιοκτησία της ιστορικής μνήμης. Η ταυτότητά της, επομένως, θα (πρέπει να είναι) ταυτόσημη με εκείνη της συντηρητικής παράταξης με τα συγκεκριμένα ιδεολογικά χαρακτηριστικά. Δεν πρόκειται, απλώς, για μια προσπάθεια επανασυγκόλλησης της κυβέρνησης με την κομματική βάση της, όπως αναφέρθηκε, αλλά για κάτι μεγαλύτερο: Αποκαλύπτεται η πρόθεση ευθείας διεκδίκησης των εθνικών συμβόλων μέσω της αποβολής των άλλων. Οιαδήποτε διαφορετική αντίδραση των διαφωνούντων θα αξιολογείται, αυτόχρημα, ως απαγορευμένη.
Ως εκ τούτου, δεν συντάσσομαι με εκείνους που εκτιμούν ότι θα πρόκειται για μια ακόμη ανεφάρμοστη ρύθμιση. Πρόκειται για κάτι πολύ μεγαλύτερο, για μια επιθετική διεκδίκηση εθνικών και ιστορικών συμβόλων, αρχών και αξιών που οδηγεί ευθέως στον διχασμό και τη σύγκρουση.
Ελπίζω και εύχομαι οι νουνεχείς απ’ όλες τις παρατάξεις και, κυρίως, η ώριμη κοινή γνώμη να μπορέσει να αποτρέψει την επικίνδυνη διολίσθηση της εκνομίκευσης που επιχειρείται. Η υποτίμηση της συνεχιζόμενης πρακτικής εργαλειοποίησης των κανόνων δικαίου, όπως εκφράζεται και μέσα από τη συμβολική νομοθέτηση, προοιωνίζεται δεινά για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.
Π. Καρκατσούλης
Εμπειρογνώμονας δημόσιας διοίκησης, Σύμβουλος ΑΣΕΠ, π. βουλευτής
