Σκοπός της αναθεωρητικής διαδικασίας είναι να συζητηθούν διορθώσεις και βελτιώσεις των συνταγματικών διατάξεων οι οποίες προβάλλουν ως αναγκαίες ή επιθυμητές ενόψει των εξελίξεων (θεσμικών, πολιτικών, οικονομικών, τεχνολογικών, ιδεολογικών ή πολιτισμικών, διεθνών, ευρωπαϊκών ή εθνικών), λαμβάνοντας υπόψη και πάγιες διαπιστώσεις από τη λειτουργία των συνταγματικών θεσμών διαχρονικά. Άξονα του αναθεωρητικού διαλόγου μπορούν να αποτελέσουν, μεταξύ άλλων, εναλλακτικές θεωρήσεις για τη συγκερασμένη εκπλήρωση των μη αναθεωρήσιμων, θεμελιωδών συνταγματικών αρχών (δημοκρατία, αντιπροσώπευση, κοινοβουλευτική αρχή, διάκριση των εξουσιών, κράτος δικαίου, κοινωνικό κράτος) στην ελληνική Πολιτεία. Η οικονομία του παρόντος κειμένου δεν μου επιτρέπει να διατυπώσω τέτοια θεώρηση, προκειμένου να δικαιολογήσω τις προτάσεις μου. Θα υποβάλλω απλώς επιγραμματικά δεκατέσσερις προτάσεις για βελτιώσεις ή διορθώσεις τις οποίες κρίνω αναγκαίες ή επιθυμητές.
Πρώτον, μεταβολή της διαδικασίας εκλογής του/της Προέδρου της Δημοκρατίας, έτσι ώστε η Βουλή να υποχρεούται να επαναλαμβάνει ανά μήνα την τρίτη ψηφοφορία, στην οποία απαιτείται πλειοψηφία τριών πέμπτων, έως ότου τέτοια πλειοψηφία σχηματιστεί. Η εν λόγω τροποποίηση απαιτεί και πρόβλεψη για παράταση της θητείας του/της Προέδρου που εκείνη τη στιγμή υπηρετεί μέχρι να ορκιστεί ο/η νέο-εκλεγείς/-είσα Πρόεδρος.
Δεύτερον, κατάργηση της δυνατότητας «αιτιώδους» διάλυσης της Βουλής (δηλαδή, προκήρυξης πρόωρων εκλογών) κατόπιν κυβερνητικής πρωτοβουλίας ή έστω ρητή πρόβλεψη αρμοδιότητας του/της Προέδρου της Δημοκρατίας να αρνηθεί την έκδοση του σχετικού διατάγματος εάν κρίνει ότι η επίκληση εθνικού θέματος είναι προσχηματική. Παράλληλα, θέσπιση υποχρέωσης διορισμού υπηρεσιακής κυβέρνησης σε αυτές τις περιπτώσεις.
Τρίτον, τροποποίηση του άρθρου 42 παρ. 1 Συντ. και πρόβλεψη αρμοδιότητας του/της Προέδρου της Δημοκρατίας να παραπέμπει νομοσχέδια στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο για έλεγχο «εσωτερικής τυπικής» ή/και ουσιαστικής συνταγματικότητας.
Τέταρτον, ρητή πρόβλεψη της εξουσίας του/της Προέδρου της Δημοκρατίας να αρνείται την έκδοση πράξης νομοθετικού περιεχομένου εάν κρίνει ότι δεν συντρέχει εξαιρετικά επείγουσα και απρόβλεπτη ανάγκη αλλά είναι δυνατή η ψήφιση σχετικού νόμου από τη Βουλή.
Πέμπτον, εισαγωγή νέας παραγράφου στο άρθρο 54 Συντ. στην οποία θα διατυπώνονται ρητά οι συνταγματικές αρχές που διέπουν το εκλογικό σύστημα (ισοδυναμία ψήφου, ίσες ευκαιρίες στα πολιτικά κόμματα να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση, αποφυγή κατακερματισμού των πολιτικών δυνάμεων που εκπροσωπούνται στη Βουλή και, ενδεχομένως, κυβερνητική σταθερότητα). Πρόβλεψη, παράλληλα, αρμοδιότητας του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου να προχωρά υποχρεωτικά σε προληπτικό έλεγχο συνταγματικότητας τροποποιήσεων του εκλογικού νόμου με γνώμονα τις εν λόγω αρχές.
Έκτο, εξορθολογισμός των ρυθμίσεων που σχετίζονται με την ψήφο των ευρισκομένων εκτός επικρατείας πολιτών (άρθρα 51 παρ. 4 και 54 παρ. 4 Συντ.) έτσι ώστε να προβλέπεται (α) η δυνατότητα για επιστολική ψήφο αυτών (και μόνον) των πολιτών, καθώς και (β) αντιπροσώπευση αυτών των πολιτών σε τρεις ειδικές εκλογικές περιφέρειες (Ευρώπης, Αμερικής, Ωκεανίας) από αριθμό βουλευτών που δεν μπορεί να υπερβαίνει τους έξι και ο οποίος θα διαμορφώνεται σε συνάρτηση με τον αριθμό εκείνων που ψήφισαν.
Έβδομο, μείωση του αριθμού υπογραφών που απαιτούνται στη λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία (άρθρο 73 παρ. 6 Συντ.) από πεντακόσιες χιλιάδες σε εκατό χιλιάδες.
Όγδοο, προσθήκη στο άρθρο 44 παρ. 2 υποχρεωτικής προκήρυξης δημοψηφίσματος επί όλων των θεμάτων που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της Βουλής (εκτός από θέματα που σχετίζονται με τον προϋπολογισμό και εκτός της συνταγματικής αναθεώρησης) εάν παρουσιαστούν στον/στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας ένα εκατομμύριο υπογραφές που ζητούν τέτοιο δημοψήφισμα.
Ένατο, πρόβλεψη στο άρθρο 68 παρ. 2 Συντ. ότι στη σύνθεση των εξεταστικών επιτροπών που συγκροτούνται κατόπιν πρωτοβουλίας της κοινοβουλευτικής μειοψηφίας το κυβερνών κόμμα δεν θα έχει πλειοψηφία.
Δέκατο, μεταβολή της διαδικασίας επιλογής των προσώπων που στελεχώνουν τις ανώτατες θέσεις της Δικαιοσύνης (άρθρο 90 παρ. 5 Συντ.) έτσι ώστε τα πρόσωπα αυτά να επιλέγονται έπειτα από (α) πρόταση επιτροπής στην οποία θα συμμετέχουν οι πρόεδροι των τριών ανωτάτων δικαστηρίων, οι πρόεδροι των τριών μεγαλύτερων δικηγορικών συλλόγων και ένας εκπρόσωπος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, (β) απόφαση της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής που θα λαμβάνεται με πλειοψηφία τριών πέμπτων και (γ) έκδοση σχετικού προεδρικού διατάγματος. Επίσης, εισαγωγή στο άρθρο 88 Συντ. απαγόρευσης διορισμού πρώην δικαστών ως μελών Ανεξάρτητων Αρχών ή σε άλλη δημόσια θέση επί μία πενταετία από την αφυπηρέτησή τους.
Ενδέκατο, μεταφορά της αρμοδιότητας επιλογής των μελών Ανεξάρτητων Αρχών από τη Διάσκεψη των Προέδρων στην Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής.
Δωδέκατο, τροποποίηση του άρθρου 86 του Συντάγματος, έτσι ώστε η κίνηση ποινικής δίωξης και η διεξαγωγή προανάκρισης για ποινικές ευθύνες υπουργών και υφυπουργών να απεξαρτηθεί πλήρως από τη Βουλή και να ανατεθεί σε δικαστικό συμβούλιο στο οποίο θα συμμετέχουν ανώτεροι δικαστές. Κρίνω πάντως επιθυμητή τη διατήρηση της αρμοδιότητας του Ειδικού Δικαστηρίου για τη διεξαγωγή ανάκρισης και για την εκδίκαση τέτοιων υποθέσεων, υπό τον όρο όμως ότι θα έχει μεταβληθεί ο τρόπος διορισμού της ηγεσίας των ανωτάτων δικαστηρίων κατά τα ανωτέρω.
Δέκατο τρίτο, εκσυγχρονισμός των ρυθμίσεων των άρθρων 14 και 15 του Συντάγματος με σκοπό τη διευκόλυνση της ελεγκτικής λειτουργίας των ΜΜΕ. Ο εν λόγω εκσυγχρονισμός θα μπορούσε να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, απάλειψη της παρ. 1 του άρθρου 15 (όπως ενδεχομένως και των παρ. 3 και 4 του άρθρου 14), συμπερίληψη του διαδικτύου στη γενική κατοχύρωση της ελευθερίας έκφρασης και εισαγωγή ρυθμίσεων που θα εξειδικεύουν τις εγγυήσεις της δημοσιογραφικής ελευθερίας (με προβλέψεις για το δημοσιογραφικό απόρρητο, τη συντακτική ανεξαρτησία στην εσωτερική λειτουργία των ΜΜΕ, το δικαίωμα των δημοσιογράφων να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες τηρούμενες από δημόσιες Αρχές και την προστασία των δημοσιογράφων από φυσικές επιθέσεις ή από καταχρηστικές αγωγές). Αποσαφήνιση επίσης της συνταγματικής υποχρέωσης του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης να διασφαλίζει την τήρηση της πολιτικής πολυφωνίας από τα ενημερωτικά προγράμματα κάθε τηλεοπτικού σταθμού εθνικής εμβέλειας και πρόβλεψη δωρεάν προεκλογικής προβολής των κομμάτων από τους ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς.
Δέκατο τέταρτο, πρόβλεψη στο άρθρο 16 δυνατότητας ίδρυσης μη κερδοσκοπικών ιδιωτικών πανεπιστημίων, με «ισχυρή» επιφύλαξη νόμου η οποία θα υποχρεώνει τη Βουλή να θεσπίσει κριτήρια ποιότητας των προγραμμάτων σπουδών, αποτελεσματικές εγγυήσεις της ακαδημαϊκής ελευθερίας των διδασκόντων και αυτοδιοίκηση αυτών των ιδρυμάτων με αποφασιστική συμμετοχή των μελών του ακαδημαϊκού τους.
Κρίνω, τέλος, σκόπιμη προκαταρκτική δήλωση των κομμάτων της σημερινής αντιπολίτευσης ότι δεν θα παράσχουν δυνατότητα συγκέντρωσης πλειοψηφιών τριών πέμπτων στην παρούσα Βουλή για τις προτάσεις αναθεώρησης των σχετικών συνταγματικών διατάξεων, έτσι ώστε τέτοια πλειοψηφία να απαιτείται στην αναθεωρητική Βουλή. Τέτοια κίνηση θα βοηθήσει τον απεγκλωβισμό του αναθεωρητικού διαλόγου από καχυποψίες σχετικές με τη στρατηγική των κομμάτων.
Κώστας Στρατηλάτης
Αναπληρωτής Καθηγητής Νομικής Σχολής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
Πηγή: Αναδημοσίευση από το περιοδικό Βουλή. Επί του… περιστυλίου, τχ. 091, 10.3.2025
