Με το υπό διαβούλευση νομοσχέδιο του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου «Αναμόρφωση πλαισίου και διαδικασιών επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών και λοιπές διατάξεις», μεταξύ άλλων προβληματικών σημείων, προτείνεται και η κατάργηση κατ’ ουσίαν της αδείας διαμονής για εξαιρετικούς λόγους, υπό τη βασική της μορφή της νομιμοποίησης της επί μακρόν παράτυπης διαμονής πολιτών τρίτων χωρών στη χώρα.
Ειδικότερα με το προτεινόμενο άρθρο 29 του υπό διαβούλευση νομοσχεδίου καταργείται η δυνατότητα χορήγησης αδείας διαμονής σε πολίτες τρίτων χωρών που διαμένουν στη χώρα για επτά (7) τουλάχιστον συνεχή έτη, σύμφωνα με έγγραφα βέβαιης χρονολογίας και παραμένει μόνο η δυνατότητα νομιμοποίησης της διαμονής όσων είναι γονείς ανήλικου ημεδαπού και προσκομίζουν στοιχεία που τεκμηριώνουν τη γονική σχέση με το/τα τέκνο/α, που προέβλεπε η ήδη ισχύουσα παράγραφος 5 του άρθρου 134 του ν. 5078/2023.
Η ως άνω προτεινόμενη κατάργηση συνδέεται επίσης και με την ποινικοποίηση της παράνομης παραμονής πολίτη τρίτης χώρας,[1] η οποία για πρώτη φορά προτείνεται στην εθνική νομοθεσία ως σημαντική ποινική κύρωση.[2] Η προβληματική ποινική κύρωση θα απασχολήσει ξεχωριστή αρθρογραφία, ιδίως ως προς τα προβληματικά σημεία συσχέτισης διοικητικής και δικαστικής διαδικασίας επιστροφής (ή απέλασης) και συνακόλουθα κράτησης για το σκοπό αυτό, που τόσο έχει ταλανίσει στο παρελθόν τη δικαστηριακή, σωφρονιστική και διοικητική πρακτική. Στο παρόν άρθρο θα περιοριστούμε στην ανάλυση της προβληματικότητας της κατάργησης κάθε δυνατότητας χορήγησης αδείας διαμονής που βασίζεται στην ανάπτυξη ισχυρών δεσμών με τη χώρα διαμονής, ιδίως μέσω της μακρόχρονης διαμονής σε αυτή.
Η ως άνω κατάργηση έρχεται σε συνέχεια προηγούμενων περιοριστικών ρυθμίσεων (με το ν. 4825/2021, που σκοπό είχε και αυτός την αναμόρφωση διαδικασιών απελάσεων και επιστροφών πολιτών τρίτων χωρών) που αφορούσαν ιδίως την κατάργηση της μόνης κατ’ εξαίρεση γενικής δυνατότητας χορήγησης αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, μέσω παραπομπής της υπόθεσης προς εξέταση από τις αρμόδιες αρχές απόφασης επί αιτημάτων διεθνούς προστασίας.[3] Όπως έχει ήδη αναλυθεί, με αφορμή αυτή την κατάργηση, η άδεια διαμονής για εξαιρετικούς λόγους υπάγεται στην ευρύτερη κατηγορία της χορήγησης αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς εν γένει λόγους.[4]
Το διεθνές πλαίσιο
Θα πρέπει να σημειωθεί εξαρχής ότι δεν υπάρχει κάποια νομική διάταξη υπερνομοθετικής ισχύος (Σύνταγμα ή Διεθνής Σύμβαση ή Ενωσιακό Δίκαιο) που να αναγνωρίζει προστασία σε πρόσωπα αλλοδαπής εθνικότητας γενικά για ανθρωπιστικούς λόγους. Παρόλα αυτά η εξέλιξη του διεθνούς δικαίου υπό την επίδραση και την απήχηση του βασικού διεθνούς κειμένου για το νομικό καθεστώς των προσφύγων (της Σύμβασης της Γενεύης του 1951), όσο και των μεταπολεμικών διεθνών συμβάσεων προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, που επέκτειναν το πλαίσιο διεθνούς προστασίας, κατέλειπε έδαφος για την προστασία ανθρώπων υπό ευρύτερους όρους, που θα μπορούσαν σχηματικά μόνο να χαρακτηριστούν ανθρωπιστικοί, οι οποίοι κάλυπταν ιδίως περιπτώσεις διατήρησης της οικογενειακής ενότητας, προστασίας του παιδιού, λόγους υγείας, καθώς και περιπτώσεις που έχρηζαν προστασίας λόγω προηγούμενης εμπειρίας ή ιδιαίτερων χαρακτηριστικών.
Πέρα από τις ως άνω κατηγορίες απόμεναν επίσης περιπτώσεις, ιδίως ενός γκρίζου πεδίου, που επέβαλλε τη ρύθμιση ενός καθεστώτος παραμονής υπό ανοχή, ακόμη και για πρακτικούς λόγους αδυναμίας απομάκρυνσης.
Όπως συνήθως αναφέρεται, τα Κράτη έχουν δικαίωμα ελέγχου της εισόδου και παραμονής αλλοδαπών στην επικράτειά τους. Έτσι, δεν προβλέπεται καταρχήν δικαίωμα σε αλλοδαπό πολίτη να εισέλθει ή να παραμείνει σε μία συγκεκριμένη χώρα. Ο έλεγχος μετανάστευσης ανήκει στην κυριαρχική εξουσία του κάθε κράτους, με την επιφύλαξη των καθεστώτων διεθνούς προστασίας, όσο και των καθεστώτων προστασίας των μεταναστών, που όμως προϋποθέτουν καταρχήν τη νομιμότητα διαμονής αυτών.
Η εμφάνιση όμως του φαινομένου μεταναστών, που είτε εισήλθαν και διέμεναν παράτυπα σε μια χώρα, είτε τα αιτήματα προστασίας τους απορρίπτονται χωρίς να επιτευχθεί η απομάκρυνσή τους από τη χώρα (ακόμη και για πρακτικούς λόγους) οδήγησε στην ανάγκη θεσμοθέτησης νέων καθεστώτων προστασίας.
Έτσι, ήδη, από το ΕΔΔΑ, υπό το πλαίσιο του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ περί προστασίας της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, έχει αναγνωριστεί η κατ’ εξαίρεση θετική υποχρέωση των Κρατών να προβούν στον καθορισμό και τακτοποίηση του καθεστώτος διαμονής ανιθαγενούς ή προσώπου στερούμενου τίτλου διαμονής, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη τον μακρό χρόνο διαμονής σε μία χώρα[5]. Και ναι μεν το Δικαστήριο δεν φθάνει στη διαπίστωση θετικής υποχρέωσης του Κράτους να χορηγήσει άδεια διαμονής σε αιτούντα, ο οποίος έχει αναπτύξει την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του σε μια χώρα. Πλην όμως, λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των συνθηκών της οικείας περίπτωσης, και ιδίως το μακρύ τυχόν χρονικό διάστημα παραμονής, όσο και την επισφάλεια της κατάστασης στην οποία τελεί το αλλοδαπό πρόσωπο, μπορεί να συναχθεί «θετική υποχρέωση του Κράτους που είναι σύμφυτη με έναν πραγματικό σεβασμό της ιδιωτικής ζωής» η οποία«να περιλαμβάνει την θέσπιση μιας πραγματικής και προσβάσιμης διαδικασίας ενόψει της προστασίας του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή, και ειδικότερα την δημιουργία ενός κανονιστικού πλαισίου που εισάγει έναν δικαστικό και εκτελεστικό μηχανισμό προοριζόμενο να προστατεύει τα δικαιώματα των ατόμων και την υιοθέτηση, ανάλογα με την περίπτωση, των καταλλήλων ειδικών μέτρων».[6]
Στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η κατ’ εξαίρεση υποχρέωση παροχής προστασίας, έχει βρει τη νομοθετική της διατύπωση στην, έστω διακριτικής ευχέρειας, πρόβλεψη της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ (σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών), περί δυνατότητας των κρατών μελών χορήγησης αδείας διαμονής για λόγους φιλευσπλαχνίας, ανθρωπιστικούς ή άλλους λόγους.[7]
Και στην περίπτωση αυτή, πάντως, το ΔΕΕ έχει κρίνει ότι η ως άνω πρόβλεψη της Οδηγίας δεν δημιουργεί υποχρέωση, παρά μόνο ευχέρεια χορήγησης αδείας διαμονής,[8] ανεξάρτητα από την ακόμη και μακρά διάρκεια διαμονής στο έδαφος κράτους μέλους. Παρόλα αυτά, κρίνοντας με βάση τις διατάξεις της Οδηγίας Επιστροφής, εφόσον δεν καταστεί δυνατή η απομάκρυνση, το κράτος μέλος οφείλει να χορηγήσει γραπτή βεβαίωση περί της έστω και προσωρινής αδυναμίας επιστροφής.[9] Στο πλαίσιο αυτό, οι σχετικές προβλέψεις συμπλέκονται με το καθεστώς αναβολής απομάκρυνσης του άρθρου 9 της ίδιας Οδηγίας (που λαμβάνει είτε αυτοτελώς, είτε σε συνδυασμό με την ως άνω πρόβλεψη περί δυνατότητας χορήγησης αδείας διαμονής, διάφορες μορφές υπό ανοχή παραμονής ανά τον κόσμο), ιδίως στην περίπτωση όπου τεχνικοί λόγοι, όπως απουσία μέσων μεταφοράς, έλλειψη εγγράφων διαπίστωσης ταυτότητας, έλλειψη συνεργασίας των υπό επιστροφή ή των αρχών της χώρας καταγωγής ή προέλευσής τους κωλύουν την απομάκρυνση αλλοδαπού από μία χώρα. Η διάκριση μεταξύ των δύο καθεστώτων (αδείας διαμονής ή αναβολής απομάκρυνσης) είναι ενίοτε δυσχερής και αφορά κυρίως το επίπεδο προστασίας που παρέχεται[10] και τη δυνατότητα ανάκλησης αυτής.
Το εθνικό πλαίσιο
Διαδικασίες τακτοποίησης παράτυπης διαμονής έχουν αποτελέσει και συνεχίζουν να αποτελούν αντικείμενο εθνικών πολιτικών που προβαίνουν ανά διαστήματα και με διαφοροποιημένα σύμφωνα με το εθνικό τους συμφέρον κριτήρια, σε νομιμοποιήσεις της παραμονής αλλοδαπών που διαμένουν χωρίς κάποιο καθορισμένο καθεστώς.[11] Στην εθνική μας νομοθεσία, πλέον πρόσφατη, σχετική ως προς αυτό, είναι η διάταξη του άρθρου 193 του ν. 5078/2023, που προέβλεψε χορήγηση αδείας διαμονής με κριτήριο την ήδη προηγούμενη 3ετή παράτυπη διαμονή χώρα, υπό τον όρο διαπίστωσης και σύναψης νόμιμης εργασιακής σχέσης.
Στην Ελλάδα ήδη από τη δεκαετία του 1990 είχε αναγνωρισθεί η δυνατότητα χορήγησης αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους. Υπό το νομοθετικό καθεστώς του νόμου 1975/1991,[12] στο πλαίσιο της διαδικασίας ασύλου, προβλεπόταν ότι ο αρμόδιος Υπουργός (Δημόσιας Τάξης) μπορούσε, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, για ανθρωπιστικούς ιδιαίτερα λόγους, να επιτρέψει την παραμονή υπό ανοχή αλλοδαπού, του οποίου έχει απορριφθεί τελεσίδικα το αίτημα αναγνώρισής του ως πρόσφυγα, μέχρις ότου καταστεί δυνατή η αναχώρησή του από τη χώρα (άρθρο 25 παρ. 4 ν. 1975/1991).[13] Υπό αυτό το νομοθετικό πλαίσιο, και μάλιστα άνευ προηγούμενης υποβολής αίτησης για αναγνώριση καθεστώτος ως πρόσφυγα, η διάταξη είχε χρησιμοποιηθεί στην πρακτική, εν απουσία οποιασδήποτε άλλης ρύθμισης στο πλαίσιο της μεταναστευτικής νομοθεσίας, καταδεικνύοντας την ανάγκη ύπαρξης μιας διαδικασίας χορήγησης αδείας παραμονής, όταν δεν υπάρχει άλλη διέξοδος να επιτραπεί η παραμονή αλλοδαπού στη χώρα.
Με τα πρώτα διατάγματα νομιμοποίησης της εργασίας και συνακόλουθα της παραμονής αλλοδαπών στη χώρα (πδ 358-359/1997), αλλά και με τον ν. 2910/2001 (που μετέφερε την αρμοδιότητα έκδοσης αδειών διαμονής στο Υπουργείο Εσωτερικών) προβλέφθηκε επίσης, στο πλαίσιο της μεταναστευτικής νομοθεσίας, η δυνατότητα χορήγησης αδειών παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, ιδίως όταν καθίσταται αδύνατη η αναχώρηση ή απομάκρυνσή τους από την Ελληνική επικράτεια. Με το άρθρο 44 του ν. 3386/2005 (που αντικατέστησε τον άνω νόμο) προβλέφθηκε επίσης η δυνατότητα χορήγησης αδείας διαμονής για λόγους ανθρωπιστικής φύσεως, ενώ, επίσης με το ίδιο άρθρο, προβλέφθηκε και η δυνατότητα χορήγησης αδείας για λόγους που καθιστούν αναγκαία την παραμονή στη χώρα, διατάξεις που μετά από αλλεπάλληλες τροποποιήσεις αποτέλεσαν τις ισχύουσες σήμερα δυνατότητες χορήγησης αδειών διαμονής για εξαιρετικούς ή ανθρωπιστικούς λόγους (με βάση τα άρθρα 19 και 19Α ν. 4251/2014, όπως ισχύουν μετά την αναδιατύπωση και την κωδικοποίησή τους με το άρθρο 134 του Κώδικα Μετανάστευσης ν. 5038/2023).
Πέρα από εντελώς εξαιρετικές ρυθμίσεις, όπως η χορήγηση αδείας διαμονής δημοσίου συμφέροντος (ήδη άρθρο 163 ν. 5038/2023), ή η χορήγηση αδείας διαμονής σε όσους με κίνδυνο της ζωής τους προέβησαν σε πράξεις κοινωνικής αρετής, προσφοράς και αλληλεγγύης που προάγουν τις αξίες του ανθρωπισμού (περιλαμβανόμενη πλέον ως ενδεικτική περίπτωση δυνατότητας χορήγησης αδείας για ανθρωπιστικούς λόγους υπό την παρ. 1 του άρθρου 134 του ν. 5038/2023), ρυθμίζεται έως σήμερα η περίπτωση της χορήγησης αδείας διαμονής σε όσους διαμένουν μακρόχρονα στη χώρα. Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης (ν. 4251/2014), σκοπός του νομοθέτη ως προς το άρθρο 19 (που κωδικοποιήθηκε μετέπειτα ως παρ. 5 του άρθρου 134 με το ν. 5038/2023) ήταν η θέσπιση μιας πάγιας διαδικασίας για την κατά περίπτωση νομιμοποίηση της διαμονής ή επαναφοράς στη νομιμότητα πολιτών τρίτων χωρών που διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με τη χώρα.
Σημαντική περιστολή των σχετικών διατάξεων για ανθρωπιστικούς και εξαιρετικούς λόγους επήλθε με τις ρυθμίσεις του ν. 4825/2021, οι οποίες περιόρισαν τις δυνατότητες χορήγησης αδείας διαμονής, ιδίως με την κατάργηση της οποιασδήποτε αρμοδιότητας των αρμοδίων αρχών απόφασης επί αιτημάτων διεθνούς προστασίας ως προς τις σχετικές κατηγορίες.[14]
Έτσι, όπως η διάταξη αυτή διαμορφώθηκε και ισχύει σήμερα (άρθρο 134 παρ. 5 ν. 5078/2023), αποβλέπει στην τακτοποίηση της διαμονής όσων αποδεικνύουν τη διαμονή τους επί 7 συνεχή έτη στη χώρα, σε προφανή συμμόρφωση της υποχρέωσης της Πολιτείας περί προστασίας της ήδη δημιουργηθείσας ιδιωτικής και κοινωνικής ζωής των πολιτών τρίτων χωρών που διαμένουν επί μακρόν στη χώρα,[15] όπως επιτάσσει και το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ.
Με την προτεινόμενη διάταξη προτείνεται έτσι η κατάργηση μιας πρακτικής, ισχύουσας επί σειρά ετών, η οποία αποτελούσε και τη μοναδική εναπομένουσα διέξοδο για τακτοποίηση της διαμονής όσων έχουν αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς υπό τη χώρα, τεκμαιρόμενους από τη μακρόχρονη διαμονή τους σε αυτή.[16]
Η έλλειψη αυτή θα καταστεί περισσότερο προφανής και θα προκαλέσει μετά βεβαιότητας στο άμεσο μέλλον, την κινητοποίηση ad hoc ρυθμίσεων και διατάξεων, που έχει ανάγκη η ελληνική κοινωνία, όπως έχει συμβεί αλλεπάλληλες φορές, ακόμη και στο πρόσφατο παρελθόν. Πέρα από την ως άνω αναφερθείσα διάταξη του άρθρου 193 του ν. 5078/203,[17] πρέπει να αναφερθεί η διάταξη του άρθρου 42 της ΠΝΠ 1-5-2020 για ρύθμιση ζητημάτων πανδημίας περί προσωρινής απασχόλησης τρίτων χωρών σε αγροτικές εργασίες (μετέπειτα άρθρο 16 ν. 4783/2021, όπως με διαδοχικές παρατάσεις και τροποποιήσεις ίσχυσε έως 31-12-2024),[18] όσο και η διαδικασία του ν. 4959/2022 περί εφαρμογής του Μνημονίου Κατανόησης μεταξύ της Κυβέρνησης της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Κυβέρνησης της Λαϊκής Δημοκρατίας του Μπαγκλαντές για τη μετανάστευση και την κινητικότητα.[19] Οι ως άνω διατάξεις, παρότι σχεδιάστηκαν ενίοτε και ως διαδικασίες μετάκλησης εργατικού δυναμικού από το εξωτερικό, τελικά εφαρμόστηκαν κατά τη συντριπτική πλειοψηφία τους σε ήδη παράτυπα διαμένοντες στη χώρα.
Η διακριτική ευχέρεια χορήγησης αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, όσο και η απόλυτα αυθαίρετη διαδικασία χορήγησης αδείας διαμονής για λόγους δημοσίου συμφέροντος[20] που θα παραμείνουν σε ισχύ, είναι κατανοητό ότι δεν έχουν καμία σχέση με τις ανάγκες της πραγματικότητας ενός αριθμού ατόμων που βρίσκονται επί μακρόν στην Ελληνική επικράτεια και των οποίων η διαμονή, θα πρέπει να τακτοποιηθεί, είτε με την επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής τους, είτε με τη χορήγηση καθεστώτος διαμονής στη χώρα.
Καθεστώς αναβολής απομάκρυνσης – Οδηγία Επιστροφής
Μνεία θα πρέπει να γίνει ως προς το καθεστώς αναβολής απομάκρυνσης που προβλέπει το άρθρο 9 της Οδηγίας (ενσωματωθέν ως άρθρο 24 του ν. 3907/2011) σε περίπτωση που για οποιονδήποτε λόγο, ακόμη και τεχνικό, δεν είναι εφικτή τελικά η απομάκρυνση πολίτη τρίτης χώρας. Το συγκεκριμένο καθεστώς, πέρα από υποχρεώσεις υπό τη μορφή περιοριστικών όρων που μπορεί να τεθούν, προσφέρει, κάποια περιορισμένα δικαιώματα που προβλέπει το άρθρο 14 της Οδηγίας (άρθρο 37 του ν. 3907/2011), όπως απόλαυσης, κατά το χρονικό διάστημα της αναβολής, στοιχειωδών όρων αξιοπρεπούς προσωρινής στέγασης σε εγκαταστάσεις δημόσιου ή κοινωφελούς χαρακτήρα και γενικότερα κάλυψης των άμεσων βιοτικών τους αναγκών. Τα ως άνω δικαιώματα βέβαια στο Ελληνικό πλαίσιο παραμένουν θεωρητικά.[21]
Η σχετική αρμοδιότητα χορήγησης του καθεστώτος αυτού ανήκει στις υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας, στο πλαίσιο της διαδικασίας επιστροφής, και έχει χρησιμοποιηθεί μόνο περιορισμένα παλαιότερα, ενίοτε ως οιονεί υποκατάστατο καθεστώς προσωρινής προστασίας.[22] Ήδη δε έχει περιέλθει κατ’ ουσίαν σε αχρησία.
Στο πλαίσιο αυτό, η κατάργηση της δυνατότητας τακτοποίησης της παραμονής πολιτών τρίτων χωρών μετά πάροδο μακρόχρονης παραμονής στη χώρα, μετά τον προηγούμενο με το ν. 4825/2021 περιορισμό της δυνατότητας χορήγησης αδείας για λόγους ανθρωπιστικούς, χωρίς να υφίσταται οποιοδήποτε άλλο καθεστώς τακτοποίησης της διαμονής, αλλά και χωρίς να εφαρμόζεται το οποιοδήποτε καθεστώς αναβολής απομάκρυνσης ή υπό ανοχή παραμονής στη χώρα,[23] δημιουργεί σοβαρά κενά προστασίας, που συχνά θα έρχονται σε αντίθεση τόσο με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ όσο και με την θεμελιώδη αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου που προβλέπεται από το άρθρο 25 του Συντάγματος.
Η αντιμετώπιση του φαινομένου της τακτοποίησης της παράτυπης διαμονής πολιτών τρίτων χωρών στην Ελλάδα, απαιτεί μια συνολικότερη νομοθετική ρύθμιση, που θα λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας,[24] όσο και θα επικαιροποιεί, μεταξύ άλλων, τις ρυθμίσεις του ν. 3907/2011, για όσες περιπτώσεις είναι αδύνατη η απομάκρυνση πολίτη τρίτης χώρας και θα τις συναρμόζει με το σύστημα χορήγησης αδειών διαμονής, έτσι ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα παραμονής πολιτών τρίτων χωρών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα.[25]
Βασίλειος Στ. Παπαδόπουλος
Δικηγόρος, Πρόεδρος ΔΣ Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες
[1] Με το προτεινόμενο άρθρο 27 του υπό διαβούλευση νομοσχεδίου.
[2] Η παράνομη παραμονή στη χώρα θεωρείτο πταισματική παράβαση σύμφωνα με την παράγραφο 11 του άρθρου 33 του ν. 1975/1991, που παρέπεμπε ως προς την ποινική κύρωση στο άρθρο 458 του Ποινικού Κώδικα (βλ. ΑΠ 733/1998). Η διάταξη καταργήθηκε με το ν. 2910/2001.
[3] Με το άρθρο 72 του ν. 4825/2021 καταργήθηκε η σχετική περίπτωση στ’ της παραγράφου 1 του άρθρου 19Α του ν. 4251/2014.
[4] Βασ. Παπαδόπουλου, Η ανθρωπιστική προστασία σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό πλαίσιο, Επετηρίδα Δικαίου Προσφύγων και Αλλοδαπών 2021-2022, εκδ. Σάκκουλα, σ. 469 επ.
[5] Υποθέσεις ΕΔΔΑ Hoti κατά Κροατίας νο. 63311/14 της 26.4.2018 παρ. 122 – 123, Sudita Keita κατά Ουγγαρίας νο. 42321/15 της 12.5.2020 παρ. 33-34, B.A.C. κατά Ελλάδας νο. 11981/15 της 13.10.2016 παρ. 35. Στο ίδιο πλαίσιο αναγνώρισης θετικής υποχρέωσης καθορισμού καθεστώτος διαμονής, ακόμη και πρόβλεψης διαδικασίας πρόσβασης σε απόκτηση ιθαγένειας, λαμβάνοντας υπόψη την πρόβλεψη του άρθρου 24 παρ. 3 του ΔΣΑΠΔ για δικαίωμα κάθε παιδιού στην απόκτηση ιθαγένειας, η απόφαση της Επιτροπής των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του ΟΗΕ Denny Zhao κατά Ολλανδίας της 28.12.2020 (νο. 2918/2016).
[6] ΕΔΔΑ B.A.C. κατά Ελλάδας ο.π. παρ. 36-47, ιδ. παρ. 36, βλ. σχετικά και Jeunesse v. Netherlands ό.π. παρ. 105-109.
[7] Άρθρο 6 παρ. 4 Οδηγίας, ενσωματωθέν στο Ελληνικό δίκαιο με το άρθρο 21 παρ. 4 του ν. 3907/2011
[8] ΔΕΕ της 22-11-2022 C -69/21 X κατά Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid σκ. 85-87
[9] ΔΕΕ της 12-9-2024 C-352/23 Changu, σκ. 59-79.
[10] Ως προς το επίπεδο προστασίας που πρέπει να καλύπτει τις βασικές συνθήκες διαβίωσης των πολιτών τρίτων χωρών που δεν μπορούν να απομακρυνθούν βλ. ΔΕΕ της 18-12-2014 C-562/2013 Moussa Abdida σκ. 54-61.
[11] ICMPD – Martin Baldwin-Edwards & Albert Kraler Regularisations in Europe Pallas Publications 2009
[12] Ο ν. 1975/1991 πρώτος αντιμετώπισε φαινόμενα μαζικής μετανάστευσης, καθώς ο ν. 4310/1929 που πρώτος είχε θεσμοθετήσει καθεστώς εισόδου και παραμονής αλλοδαπών στη χώρα, είχε διαμορφωθεί υπό άλλο ιστορικό πλαίσιο
[13] Σχετική εδώ είναι η παλαιότερη και νεότερη νομολογία των διοικητικών δικαστηρίων για τη δυνατότητα λήψης υπόψη βιοτικών, επαγγελματικών ή κοινωνικών σχέσεων για τη στοιχειοθέτηση ανθρωπιστικού λόγου χορήγησης ή παραπομπής στις αρμόδιες υπηρεσίες για χορήγηση αδείας παραμονής βλ. σε Βασ. Παπαδόπουλου, ό.π. σελ.
[14] Σύμφωνα με την καταργημένη περίπτωση στ’ της παραγράφου 1 του άρθρου 19Α του ν. 4251/2014, που ίσχυε υπό διάφορες μορφές ήδη από το πδ 61/1999, ποσοστό περίπου 3-5% των προσφευγόντων σε β΄ βαθμό εξέτασης αιτημάτων διεθνούς προστασίας παραπέμπονταν από τις αρμόδιες αρχές απόφασης για εξέταση χορήγησης αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους. Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για το έτος 2019 αυτό αφορούσε 640 άτομα, χωρίς να γνωρίζουμε πόσοι υπέβαλλαν αίτηση. Στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ποσοστό 18,87% των θετικών αποφάσεων επί αιτήσεων διεθνούς προστασίας για το έτος 2024 αφορούσε χορήγηση ανθρωπιστικού καθεστώτος (Eurostat Annual Statistics). Στην Ελλάδα στις 30-11-2024 ήταν ισχυρές 1.808 άδειες διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, που όμως στην συντριπτική πλειοψηφία τους αφορούσαν προηγούμενα νόμιμα διαμένοντες (ενίοτε και επί μακρόν), που μετέβαλλαν σκοπό αδείας διαμονής για να λάβουν προνοιακή προστασία στη χώρα.
[15] Ας σημειωθεί ότι η οδηγία 2003/109/ΕΚ για το καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντος οριοθετεί το στοιχείο της επί μακρόν διαμονής στην προηγούμενη 5ετή νόμιμη και αδιάλειπτη διαμονή στη χώρα.
[16] Στις 31-12-2016 ήταν σε ισχύ 26.997 άδειες για εξαιρετικούς λόγους, ενώ στις 30-11-2024 ήταν σε ισχύ 23.402 αντίστοιχες άδειες.
[17] Στις 30-6-2025 με βάση την καταργηθείσα πλέον διάταξη του άρθρου 193 του ν. 5078/2023, είχαν χορηγηθεί 33.645 άδειες και βεβαιώσεις κατάθεσης δικαιολογητικών που τακτοποιούσαν τη νόμιμη διαμονή και εργασία
[18] Μια ανάλυση του ιδιαίτερα εξαιρετικού αυτού κατά παρέκκλιση καθεστώτος εποχικής εργασίας βλ. σε Αποστ. Καψάλη Μετανάστες εργάτες γης, Εκδ. Απαρσις 2023, βλ. σύνοψη σελ. 163. Με βάση στατιστικά στοιχεία του ιδίου συγγραφέα στη σελ. 184, η διαδικασία αυτή το 2021 αφορούσε 18.642 άτομα.
[19] Στις 30-11-2024 ήταν ισχυρές 7.502 άδειες με βάση το ν. 4959/2002 (συμφωνία με το Μπαγκλαντές).
[20] Ως προς την απόλυτα αυθαίρετη και διακριτική διαδικασία χορήγησης αδειών για λόγους δημοσίου συμφέροντος, αρκεί να αναφερθούν οι αριθμοί αυτών, οι οποίοι ακολουθούν εκθετική πορεία. Στις 30-4-2020, τελευταία ημερομηνία κατά την οποία ήταν διαθέσιμα τα σχετικά στατιστικά στοιχεία του Υπουργείου, ήταν ισχύουσες 159 τέτοιες άδειες, ενώ στις 30-11-2024 ο αριθμός είχε ανέλθει σε 1.019 (με στοιχεία από κοινοβουλευτικό έλεγχο).
[21] Υπό το καθεστώς τελούντος υπό αναβολή απομάκρυνσης μπορεί να επιτραπεί και η μισθωτή απασχόληση, υπό όρους, μετά σχετική άδεια, σε ορισμένους τομείς απασχόλησης σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας Η ως άνω πρόβλεψη έχει ήδη υλοποιηθεί με την έκδοση της ΚΥΑ 53619/735 (ΦΕΚ Β’ 2631/07-12-2015), πλην όμως ελάχιστα έχει εφαρμοσθεί στην πράξη. Αντίθετα, μεγαλύτερης εφαρμογής έτυχε η σχετική πρόβλεψη του άρθρου 13Α του ν. 4251/2014 περί απασχόλησης παράτυπα διαμενόντων στην αγροτική οικονομία που εισήχθη με το άρθρο 58 του ν. 4384/2016 και συμπλεκόταν με το καθεστώς αναβολής απομάκρυνσης (το 2021 αφορούσε 9.207 άτομα, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρατίθενται σε Απ. Καψάλης ό.π. σελ. 185). Η πρόβλεψη αυτή καταργήθηκε με το άρθρο 72 του ν. 4825/2021, για να αντικατασταθεί με τα άνω αναφερθέντα κατά παρέκκλιση καθεστώτα εποχικής εργασίας.
[22] Ιδίως με το άρθρο 78Α του ν. 3386/2005, που προστέθηκε με το άρθρο 18 του ν. 4332/2015, όπου με την εισαγωγή ιδιότυπου καθεστώτος αποχής από έκδοση απόφασης απέλασης, η αστυνομική αρχή χορηγούσε βεβαίωση μη απομάκρυνσης για λόγους ανθρωπιστικούς, με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της βεβαίωσης αναβολής απομάκρυνσης. Η διάταξη εφαρμόσθηκε ευρέως κατά την προσφυγική κρίση του 2015 -2016 για τους Σύρους και στη συνέχεια τους Ιρακινούς πολίτες.
[23] Στο Γερμανικό πλαίσιο στο τέλος του 2022 επί 304.000 πολιτών τρίτων χωρών που εκκρεμούσε απόφαση επιστροφής, 204.000 είχαν λάβει καθεστώς υπό ανοχή παραμονής, το οποίο, υπό προϋποθέσεις όρων ένταξης, μπορούσε να μετατραπεί σε καθεστώς παραμονής. Βλ. BAMF Kurzanalyse 03/2025 Zwischen Duldung und Bleiberecht
[24] Από 01/01/2021 έως 22/07/2025 έχουν κατατεθεί τουλάχιστον 31 κοινοβουλευτικές ερωτήσεις και αναφορές προς τον Υπουργό Μετανάστευσης και Ασύλου με θέμα την έλλειψη εργατικών χεριών σε διάφορους τομείς της Οικονομίας, ενώ το ζήτημα της έλλειψης εργατικού δυναμικού και της ανάγκης ένταξης και προσέλκυσης μεταναστών για το σκοπό αυτό, έχει καταδειχθεί και στην πρόσφατη έκθεση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας για το έτος 2024 Απρίλιος 2025, σελ. 39 και 113
[25] Βλ. Παρατηρήσεις Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στο Σχέδιο Νόμου του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής για την τροποποίηση των διαδικασιών Ασύλου από 7-5-2018, σελ. 22.
