Τον Δεκέμβριο του 2024 συμπληρώθηκαν 5 χρόνια από την δημοσίευση του Ψηφίσματος της Θ΄ Αναθεωρητικής Βουλής στο ΦΕΚ οπότε και τερματίστηκε το προβλεπόμενο από το άρθρο 110 παρ. 6 κώλυμα για την έναρξη διαδικασίας νέας συνταγματικής αναθεώρησης. Ενόψει τούτου λοιπόν έχει ξεκινήσει μία συζήτηση για την αναγκαιότητα και την έκταση ενός νέου αναθεωρητικού διαβήματος. Μία νέα συνταγματική αναθεώρηση είναι κατά την γνώμη μου αναγκαία και πρέπει να είναι και εκτενής. Τα βασικότερα, αν και όχι τα μοναδικά, σημεία της που θα εκθέσω στο παρόν άρθρο είναι τα ακόλουθα:
1. Πρώτη απ’ όλες την αναθεώρηση του άρθρου 16 παρ. 5 και 8 εδ. β΄ Σ για την Ανώτατη Εκπαίδευση η οποία είναι ίσως η πιο επιβεβλημένη. Με την αναθεώρηση αυτή θα πρέπει να καταργηθεί το αναχρονιστικό κρατικό μονοπώλιο στην παροχή ανώτατης εκπαίδευσης, χωρίς να παραβλάπτεται η δημόσια Ανώτατη Εκπαίδευση, και να αφεθεί το ζήτημα της ιδιωτικής εκπαίδευσης στον κοινό νομοθέτη, ο οποίος όμως δεν θα ενεργεί συνταγματικά ανεξέλεγκτα αλλά με ορισμένες προϋποθέσεις που θα προβλέπει το Σύνταγμα, στις οποίες δεν θα εντάσσεται απαραίτητα ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας τους.
2. Λελογισμένη ενίσχυση του ρυθμιστικού ρόλου του Προέδρου της Δημοκρατίας με άμεση εκλογή του από το εκλογικό σώμα. Θα πρέπει να επαναφερθούν ορισμένες αρμοδιότητες που αφαιρέθηκαν από αυτόν με την συνταγματική αναθεώρηση του 1985/1986 (αυξημένος ρόλος κατά την διάλυση της Βουλής και τον διορισμό του Πρωθυπουργού σε περίπτωση μη αυτοδυναμίας του πρώτου κόμματος, απεύθυνση διαγγέλματος χωρίς την προσυπογραφή του Πρωθυπουργού) ή να του δοθούν νέες αρμοδιότητες (έλεγχος της έκτακτης και απρόβλεπτης ανάγκης για την έκδοση Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου, συνταγματοποίηση του Συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών υπό την προεδρία του και με την δική του αποφασιστική αρμοδιότητα, διαιτητικός αλλά και αποφασιστικός ρόλος για τον ορισμό της ηγεσίας της Δικαιοσύνης και των μελών των Ανεξάρτητων Διοικητικών Αρχών, όταν η Βουλή που καταρχήν πρέπει να έχει την αρμοδιότητα δεν μπορεί να αποφασίσει με αυξημένη πλειοψηφία).
3. Αλλαγές στην Δικαιοσύνη. Η ανάδειξη των Προέδρων και Αντιπροέδρων των Ανωτάτων Δικαστηρίων και του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου θα πρέπει να γίνεται καταρχήν από την Βουλή με αυξημένη πλειοψηφία των 3/5 του όλου αριθμού των Βουλευτών μετά από γνώμη των Ολομελειών των οικείων Δικαστηρίων και της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου. Σε περίπτωση που δεν μπορεί να επιτευχθεί αυτή η πλειοψηφία από την Βουλή μετά από τρεις ψηφοφορίες τότε την απόφαση θα παίρνει ο ΠτΔ. Το ίδιο κατ’ αναλογία πρέπει να συμβαίνει και με τις Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές των οποίων τα μέλη θα πρέπει να επιλέγονται καταρχήν από την Βουλή με την ίδια αυξημένη πλειοψηφία. Επίσης θα πρέπει να ιδρυθεί Συνταγματικό Δικαστήριο, στο οποίο θα υπαχθεί συγκεντρωτικά ο έλεγχος της συνταγματικότητας (ουσιαστικής και τυπικής) των νόμων και ορισμένες άλλες αρμοδιότητες όσον αφορά διαφορές μεταξύ των οργάνων του Κράτους, το οποίο θα αποτελείται από Δικαστές που θα προέρχονται κατά το ήμισυ από τα Ανώτατα Δικαστήρια και κατά το υπόλοιπο ήμισυ από τον Πανεπιστημιακό και ευρύτερα νομικό χώρο. Ο διάχυτος και παρεμπίπτων έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων όπως ασκείται από όλα τα Δικαστήρια, εν τέλει από τα Ανώτατα σε τελευταίο βαθμό, έχει εξαντλήσει τα όριά του.
4. Απεμπλοκή της Βουλής από την προκαταρκτική έρευνα και την άσκηση ποινικής δίωξης κατά Υπουργών. Την αρμοδιότητα διενέργειας προκαταρκτικής εξέτασης θα έχει Αντεισαγγελέας του Αρείου, ο οποίος θα ορίζεται με κλήρωση και η άσκηση ποινικής δίωξης θα διενεργείται από τριμελές όργανο που θα προεδρεύεται από τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου και θα συμμετέχουν δύο Αντεισαγγελείς του Αρείου Πάγου μετά από κλήρωση.
5. Αλλαγή της διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος. Η αναθεώρηση θα διενεργείται από μία Βουλή με αυξημένη πλειοψηφία των 2/3 ή των 3/5 του όλου αριθμού των μελών της.
6. Αλλαγή του τρόπου λειτουργίας και έκδοσης απόφασης των εξεταστικών επιτροπών του άρθρου 68 παρ. 2 Σ. Πόρισμα δεν θα εκδίδουν η πλειοψηφία και οι κομματικές μειοψηφίες αλλά ένα και μοναδικό πόρισμα θα εκδίδει τριμελής επιτροπή, τα μέλη της οποίας θα ορίζονται με απόφαση των 3/5 του όλου αριθμού των μελών της Εξεταστικής Επιτροπής πριν την έναρξη των εργασιών της και θα συμμετέχουν στις εργασίες της Επιτροπής, με βάση το υλικό που θα έχει συλλέξει η Επιτροπή (εξέταση μαρτύρων, έγγραφα, Εκθέσεις Πραγματογνωμοσύνης κλπ).
7. Όσον αφορά την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων χρήσιμη κρίνεται η αναθεώρηση των άρθρων 4 παρ. 1 και 2 Σ, ούτως ώστε η αρχή της ισότητας και της ισότητας των δύο φύλων να μην αφορά μόνο τους Έλληνες και τις Ελληνίδες αλλά κάθε άνθρωπο, 14 Σ ούτως ώστε να ενταχθεί στην προστασία της ελευθερίας της έκφρασης και του τύπου και το διαδίκτυο και να καταργηθούν ορισμένες αναχρονιστικές διατάξεις για τις κατασχέσεις εντύπων, 15 παρ. 1 Σ ούτως ώστε οι προστατευτικές διατάξεις για τον τύπο να ισχύουν και για την ραδιοφωνία και την τηλεόραση, και 19 Σ ούτως ώστε να οριοθετηθούν πιο συγκεκριμένα οι αρμοδιότητες μεταξύ της δικαστικής αρχής της παρ. 1 (στην πραγματικότητα του Εισαγγελέα της ΕΥΠ) και της ανεξάρτητης διοικητικής αρχής για την προστασία του απορρήτου των ανταποκρίσεων (στην πραγματικότητα της ΑΔΑΕ).
Αυτά και πολλά άλλα πρέπει να κάνει η επόμενη συνταγματική αναθεώρηση. Γνωρίζοντας όμως την ελληνική πολιτική πραγματικότητα και τον συσχετισμό των κοινοβουλευτικών δυνάμεων καλό είναι να κρατάμε μικρό καλάθι.
Χαράλαμπος Τσιλιώτης
Αναπληρωτής Καθηγητής Συνταγματικού και Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Πηγή: Αναδημοσίευση από το περιοδικό Βουλή. Επί του… περιστυλίου, τχ. 091, 10.3.2025
